اخگر حیدرآبادی، قاسم علی

میرزا قاسم‎على اخگر حیدرآبادى (زنده در 1312 تا 1365ق)، از نویسندگان و شارحان اسلامی، صاحب رساله‎هایى (نگاشته یا شرح) در ادبیات و پزشکى و نجوم و ادیان هندى و عرفان و فلسفه است.

اخگر حیدرآبادی، قاسم علی
نام اخگر حیدرآبادی، قاسم علی
نام‌های دیگر اخگر، قاسم علي
نام پدر
متولد 1312ق
محل تولد
رحلت متوفای 1365ق
اساتید
برخی آثار نهایه الظهور

مجموعه رسائل عرفانی

کد مؤلف AUTHORCODE04719AUTHORCODE

معرفی

درباره اخگر، در بیشتر تذکره‎هاى موجود نشانى نمی‎توان یافت. ترک‎على‎شاه ترکى قلندر نور محلى در تذکره سخنوران چشم‎دیده، که به سال 1322ق، تألیف شده است، در شرح حال مؤلّف مورد نظر ما مى‎نویسد:

اخگر تخلّص، میرزا قاسم‎على نام، حیدرآبادى، نوجوان و خوش‎خو و خوش‎گو، از ملازمان سرکار نظام است - ‎با فقیر شناسایى مى‎دارد - ‎این اشعار از فکر بلندش به صد تلاش به دست رسیده:

شب وصل است و با من خوش بیامیز لب اندر لب، دهان اندر دهان کن'
جفا تا کى دل سنگین خود را گهى بر حال ما هم مهربان کن'
نگاه التفاتى گاه‎گاهى به‎سوى اخگر آزرده‎جان کن'

این گزارش با آنچه که درباره تخلّص میرزا قاسم‎على به «اخگر» در دیوان عرفانى/ فلسفى‎اش مى‎دانیم هماهنگ است. این دیوان اشعار که تاریخ سرودن آن به سال 1326ق، بازمى‎گردد، درعین‎حال، نخستین اثر تألیفى مؤلّف‎ محسوب مى‎شود و تأمّل در اشعار ژرف آن، ضمن اینکه فاصله فراوان سراینده آنها از اشعار عاشقانه‎اى را که ترک‎على‎شاه از وى نقل کرده است نشان مى‎دهد، بر دانش گسترده او در علوم حکمى دلالت دارد و سندى گویا از دانش‎اندوزى او در این علوم است. ذکر این نکته نیز بایسته مى‎نماید که مولّف مورد نظر ما، افزون بر کار تألیف و تدریس حکمت، به کتابت آثار مختلف هم علاقه‎مند بوده است و بسا که بتوان گفت از این آثار در کار نگارش رساله‎هاى خویش بهره مى‎برده است.[۱].

اشتباه مصداقی

در تذکره نزهة الخواطر عبدالحى حسنى لکهنوى به شرح حال یکى از پیشینیان هم‎نام او به این شرح برمی‎خوریم: میرزا قاسم‎على حیدرآبادى، شیخ فاضل قاسم‎على شیعى رشتى حیدرآبادى، یکى از علماى مبرّز در دانش‎هاى فلسفى. در زمان خود در هیئت و نجوم و خط یگانه بوده، بسیارى از اهل علم در شهر حیدرآباد از محضر او استفاده کرده‎اند. در سال 1302 در ماه جمادى‎الاوّل در حیدرآباد درگذشت.

حکیم مورد بحث در این گزارش، با مؤلّف رساله پیش رو تنها شباهت اسمى دارد؛ چه، اکنون به‎واسطه مجموعه‎اى از رسایل مختلف که به قلم میرزا قاسم‎على اخگر در اختیار داریم و مشتمل است بر رساله‎هایى در ادبیات و پزشکى و نجوم و ادیان هندى و عرفان و فلسفه، مى‎دانیم که او دست کم از تاریخ 1312 تا 1365ق، در قید حیات بوده است.[۲].

آثار

فهرست آثار تألیفى قاسم‎على اخگر، بر اساس فهرست‎نگارى کتابخانه ملّى، بدین شرح است:

  1. نزهة الأبرار: سروده به سال 1326ق و به خط سراینده است؛
  2. شرح بیتى از امیر خسرو دهلوى‎: نگاشته میرزا قاسم‎على اخگر به سال 1353ق؛
  3. شرح برهان العاشقين: رساله‎اى است در شرح یکى از مشهورترین نوشته‎هاى سید محمّد گیسودراز (م 825ق) از مشایخ فرقه چشتیه در هند؛
  4. شرح سؤال کمیل و جواب امیرالمؤمنین: این اثر به‎عنوان واپسین نگاشته میرزا قاسم‎على اخگر به سال 1365ق، رساله‎اى است در شرح حدیث حقیقت با زبانى عرفانى و ممتنع که در آن از آموزه‎هاى ابن عربى هم یاد شده است؛
  5. رساله نهایة الظهور: شرح فارسی رساله هياكل النور شیخ شهاب‎الدین سهروردی؛
  6. كفاية التعليم در صناعت تنجیم: اثرى از محمّد بن زکى عزیزى غزنوى، نگاشته به سال 542ق؛
  7. رسالة في المعراج:‎ اثر سهروردی؛
  8. روضة القلوب‎ یا بستان القلوب: نوشته شیخ اشراق؛
  9. تحفه: رساله‎اى است در شناخت روان و سرگذشت آن پس از جدا شدن از تن در رستاخیز، به قلم خواجه نصیرالدّین طوسى (م 672ق)؛
  10. کلمات عشره: رساله‎اى است فلسفى در معرفت مبدأ و معاد از خواجه طوسی؛
  11. رسالة في أحوال النّفس‎: به زبان عربى درباره روح پس از جدا شدن از بدن، اثر خواجه نصیرالدین طوسی؛
  12. رساله عشقیه: رساله‎اى عرفانى در معنى عشق و محبّت و وصف و مراتب آن بر اساس آیات قرآن کریم با شواهدى از شعر عرفا و صوفیان، به نثر روان آمیخته به نظم با سربندهاى «هیهات هیهات» و «اى جان»، به قلم خواجه حمیدالدّین محمّد بن عطا ناگورى؛
  13. بهارستان سخن‎: تذکره شمارى از شعراى بزرگ فارسى‎زبان به‎همراه نمونه‎هایى از اشعار آنان با مقدّمه مفصّلى در بدیع و عروض و قافیه و صنایع شعرى و انشاء؛
  14. سرّ اکبر: ترجمه پنجاه رساله فلسفى و عرفانى از اوپانیشاد که در سده یازدهم هجرى در مدّت شش ماه از سنسکریت به فارسى برگردانده شده است؛
  15. حفظ مراتب: رساله‎اى در شرح مطالب عرفانى که خوب‎محمّد چشتى حسینى (م 1023ق)، در سال 1009ق، به نگارش درآورده است و در آن به بیان مراتب وجود و تعینات حضرت حق پرداخته و شمارى از اسماء و رابطه آنها با افلاک را نیز شرح داده است؛
  16. خلاصة العيش عالم‎شاهى‎: رساله‎اى در بیان چگونگى تقویت حرارت غریزى و نیروى جنسى جهت افزایش توالد و تناسل که مؤلّف با بهره‎گیرى از آثار متقدّمان در این زمینه و با افزایش مطالب مختلف دیگر به لباب در تاریخ 1177ق، تألیف نموده است‎[۳].

پانویس

  1. ر.ک: کریمی زنجانی اصل، محمد، ص25-26
  2. ر.ک: همان، ص24-25
  3. ر.ک: همان، ص26-39

منابع مقاله

کریمی زنجانی اصل، محمد، مقدمه مصحح کتاب نهایة الظهور(شرح فارسی رساله هياكل النور سهروردی)، اثر قاسم‎علی اخگر حیدرآبادی، زیر نظر و اشراف مهدی محقق با مقدمه و تصحیح و تحقیق محمد کریمی زنجانی اصل، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، دانشگاه تهران، تهران، 1385.

وابسته‌ها

نهایه الظهور

مجموعه رسائل عرفانی