الأشباه و النظائر في القرآن الكريم (کلمات مشترک و هم معنا در قرآن کریم): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - ' (ص)' به '(ص)') |
جز (جایگزینی متن - '<ref>' به '.<ref>') |
||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
اين اثر، به زبان عربى نوشته شده و آن را دكتر عبدالله شحّاته، تصحيح و آقايان [[روحانی، محمد|سيد محمد روحانى]] و [[علوی مقدم، محمد|دكتر محمد علوى مقدم]] به زبان فارسى ترجمه كرده‌اند. كتاب حاضر، نام دومى دارد كه در ادامه عنوان اصلى و براى توضيح آن آمده است: «كلمات مشترك و هم‌معنا در قرآن كريم». | اين اثر، به زبان عربى نوشته شده و آن را دكتر عبدالله شحّاته، تصحيح و آقايان [[روحانی، محمد|سيد محمد روحانى]] و [[علوی مقدم، محمد|دكتر محمد علوى مقدم]] به زبان فارسى ترجمه كرده‌اند. كتاب حاضر، نام دومى دارد كه در ادامه عنوان اصلى و براى توضيح آن آمده است: «كلمات مشترك و هم‌معنا در قرآن كريم». | ||
دكتر شحّاته در مورد منزلت علمى و اهميت كتاب حاضر بر آن است كه كتاب «الأشباه»، ميراث اصيلى از اندوخته‌هاى فرهنگى ما و اصلى از اصول علوم قرآنى است. نويسنده آن از نخستين كسانى است كه در تفسير و علوم قرآنى كتابى جامع نگاشته است و كلماتى از قرآن آورده و صورت‌هاى گوناگون آن كلمه را كه معناهاى متفاوت يافته درج كرده است... <ref>مقدمه مصحح، ص 76</ref>. | دكتر شحّاته در مورد منزلت علمى و اهميت كتاب حاضر بر آن است كه كتاب «الأشباه»، ميراث اصيلى از اندوخته‌هاى فرهنگى ما و اصلى از اصول علوم قرآنى است. نويسنده آن از نخستين كسانى است كه در تفسير و علوم قرآنى كتابى جامع نگاشته است و كلماتى از قرآن آورده و صورت‌هاى گوناگون آن كلمه را كه معناهاى متفاوت يافته درج كرده است... .<ref>مقدمه مصحح، ص 76</ref>. | ||
== ساختار == | == ساختار == | ||
| خط ۶۷: | خط ۶۷: | ||
درباره محتواى اين اثر چند نكته گفتنى است: | درباره محتواى اين اثر چند نكته گفتنى است: | ||
#نويسنده، مطالب كتابش را با توضيح معانى كلمه «هدى» <ref>متن كتاب، ص 78 - 83</ref> آغاز كرده و با بيان معانى واژه‌هايى چون كفر <ref>همان، ص 84</ref>، شرك <ref>همان، ص 86</ref>، سواء <ref>همان، ص 88</ref> و... ادامه داده و با شرح معناهاى «فسق» <ref>همان، ص 399 - 401</ref> به پايان برده است. | #نويسنده، مطالب كتابش را با توضيح معانى كلمه «هدى» .<ref>متن كتاب، ص 78 - 83</ref> آغاز كرده و با بيان معانى واژه‌هايى چون كفر .<ref>همان، ص 84</ref>، شرك .<ref>همان، ص 86</ref>، سواء .<ref>همان، ص 88</ref> و... ادامه داده و با شرح معناهاى «فسق» .<ref>همان، ص 399 - 401</ref> به پايان برده است. | ||
#نويسنده در مورد علم چنين نوشته است: علم به سه صورت تفسير شده است: اول، «يعلم» به معناى مى‌بيند. اين مفهوم در سوره محمد كه درود و سلام خدا بر او و خاندانش باد، آمده است: (شما را مى‌آزماييم تا مجاهدانتان را بدانيم)؛ يعنى خداوند مجاهدان را ببيند. خداوند فعل مجاهد را پيش از آنكه مجاهده كند مى‌داند... دوم، «يعلم» به معناى مى‌داند... سوم، «علم» به معناى رخصت... <ref>همان، ص 264 - 265</ref>. | #نويسنده در مورد علم چنين نوشته است: علم به سه صورت تفسير شده است: اول، «يعلم» به معناى مى‌بيند. اين مفهوم در سوره محمد كه درود و سلام خدا بر او و خاندانش باد، آمده است: (شما را مى‌آزماييم تا مجاهدانتان را بدانيم)؛ يعنى خداوند مجاهدان را ببيند. خداوند فعل مجاهد را پيش از آنكه مجاهده كند مى‌داند... دوم، «يعلم» به معناى مى‌داند... سوم، «علم» به معناى رخصت... .<ref>همان، ص 264 - 265</ref>. | ||
#گاه نويسنده لغزيده و گرفتار اشتباه شده است و به‌طور مثال در مورد واژه «يد» چنين نوشته شده است: كلمه «يد» به سه صورت تفسير شده است: اول، يد به معناى دست. در سوره «ص» خطاب به شيطان آمده است: {{متن قرآن|ما مَنَعَكَ أَنْ تَسْجُدَ لِما خَلَقْتُ بِيَدَي...|سوره=ص|آیه=۷۵}}(چه تو را مانع شد كه سجده كنى آن را كه به دست خود آفريدم؟) | #گاه نويسنده لغزيده و گرفتار اشتباه شده است و به‌طور مثال در مورد واژه «يد» چنين نوشته شده است: كلمه «يد» به سه صورت تفسير شده است: اول، يد به معناى دست. در سوره «ص» خطاب به شيطان آمده است: {{متن قرآن|ما مَنَعَكَ أَنْ تَسْجُدَ لِما خَلَقْتُ بِيَدَي...|سوره=ص|آیه=۷۵}}(چه تو را مانع شد كه سجده كنى آن را كه به دست خود آفريدم؟) | ||
كه منظور دست خداوند تبارك و تعالى است كه آدم را به آن آفريد... دوم، يد كنايه از باز بودن دست در خرج. در سوره «بنى اسرائيل» خطاب به پيامبر(ص) آمده است: {{متن قرآن|وَ لا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَة إِلى عُنُقِكَ و...|سوره=اسراء|آیه=29}}(و دست خويش را بر گردن خود مبند)... سوم، «يد» به معناى كار و فعل. در سوره «يس» آمده است: {{متن قرآن|أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنَّا خَلَقْنا لَهُمْ مِمَّا عَمِلَتْ أَيْدينا أَنْعاماً...|سوره=يس |آیه=۷۱}}(آيا نديده‌اند كه از آنچه كرده‌ايم آن است كه برايشان چهارپايان را آفريديم) و... <ref>ر. ك.: همان، ص 387 - 388</ref>. | كه منظور دست خداوند تبارك و تعالى است كه آدم را به آن آفريد... دوم، يد كنايه از باز بودن دست در خرج. در سوره «بنى اسرائيل» خطاب به پيامبر(ص) آمده است: {{متن قرآن|وَ لا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَة إِلى عُنُقِكَ و...|سوره=اسراء|آیه=29}}(و دست خويش را بر گردن خود مبند)... سوم، «يد» به معناى كار و فعل. در سوره «يس» آمده است: {{متن قرآن|أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنَّا خَلَقْنا لَهُمْ مِمَّا عَمِلَتْ أَيْدينا أَنْعاماً...|سوره=يس |آیه=۷۱}}(آيا نديده‌اند كه از آنچه كرده‌ايم آن است كه برايشان چهارپايان را آفريديم) و... .<ref>ر. ك.: همان، ص 387 - 388</ref>. | ||
روشن است كه در صورت اول (يد به معنى دست ظاهرى)، مثال مذكور مناسب نيست و منظور از خلقت با دست، عبارت از آفرينش با قدرت و علم و احاطه است و همچنين اين تعبير (بيدي: با دو دست خودم)، اضافه تشريفى است و ارزش و شرافت مخلوق را مى‌رساند كه خداى تعالى خودش با دستان خودش آن را آفريده است. | روشن است كه در صورت اول (يد به معنى دست ظاهرى)، مثال مذكور مناسب نيست و منظور از خلقت با دست، عبارت از آفرينش با قدرت و علم و احاطه است و همچنين اين تعبير (بيدي: با دو دست خودم)، اضافه تشريفى است و ارزش و شرافت مخلوق را مى‌رساند كه خداى تعالى خودش با دستان خودش آن را آفريده است. | ||
| خط ۷۷: | خط ۷۷: | ||
براى كتاب حاضر، فقط فهرست مطالب مقدمه <ref>مقدمه كتاب، ص پنج - شش</ref> و فهرست تفصيلى مطالب تحت عنوان «فهرست الفبايى عنوان‌ها» <ref>متن كتاب، ص 403 - 413</ref> فراهم شده و متأسفانه از فهرست‌هاى فنى (شامل آيات، احاديث، كتب، اشعار و...) و حتى فهرست منابع، خبرى نيست. | براى كتاب حاضر، فقط فهرست مطالب مقدمه .<ref>مقدمه كتاب، ص پنج - شش</ref> و فهرست تفصيلى مطالب تحت عنوان «فهرست الفبايى عنوان‌ها» .<ref>متن كتاب، ص 403 - 413</ref> فراهم شده و متأسفانه از فهرست‌هاى فنى (شامل آيات، احاديث، كتب، اشعار و...) و حتى فهرست منابع، خبرى نيست. | ||
كتاب حاضر، مستند است و مصحح، ارجاعاتش را به‌صورت پاورقى براى مقدمه و متن كتاب، در پايان هر صفحه آورده است. اين پاورقى‌ها، معمولاً ارجاعى است و نويسنده، نام كتاب مورد استناد و شماره جلد و صفحه مورد نظر را آورده <ref>به‌طور مثال، ر. ك.: مقدمه كتاب، ص 7، پاورقى 1 و 2 و...</ref> و گاه معانى لغات را شرح داده است <ref>به‌طور مثال، ر. ك.: متن كتاب، ص 118، پاورقى 3 و...</ref> و گاه متن آيه يا ترجمه فارسى آن را آورده است <ref>به‌طور مثال، ر. ك.: مقدمه كتاب، ص 78، پاورقى 1 و...</ref> و گاه پاورقى توضيحى آورده است <ref>مثلاً ر. ك.: همان، ص 9، پاورقى 2 و 4 و...</ref>. | كتاب حاضر، مستند است و مصحح، ارجاعاتش را به‌صورت پاورقى براى مقدمه و متن كتاب، در پايان هر صفحه آورده است. اين پاورقى‌ها، معمولاً ارجاعى است و نويسنده، نام كتاب مورد استناد و شماره جلد و صفحه مورد نظر را آورده .<ref>به‌طور مثال، ر. ك.: مقدمه كتاب، ص 7، پاورقى 1 و 2 و...</ref> و گاه معانى لغات را شرح داده است .<ref>به‌طور مثال، ر. ك.: متن كتاب، ص 118، پاورقى 3 و...</ref> و گاه متن آيه يا ترجمه فارسى آن را آورده است .<ref>به‌طور مثال، ر. ك.: مقدمه كتاب، ص 78، پاورقى 1 و...</ref> و گاه پاورقى توضيحى آورده است .<ref>مثلاً ر. ك.: همان، ص 9، پاورقى 2 و 4 و...</ref>. | ||
مترجم در پاورقى‌هايش كه با حرف اختصارى «م» مشخص شده است، گاه پاورقى توضيحى آورده است <ref>مثلاً ر. ك.: همان، ص 10، پاورقى 1</ref> و گاهى به نقد و بررسى مطالب مصحح پرداخته است؛ از جمله در جايى كه مصحح نوشته است: «عقايد شيعه زيديه بيشتر از ديگر فرق شيعه به عقايد عامه مسلمانان نزديك است؛ زيرا در عقايد خود غلو نكرده و امامان خود را به مرتبه خدايى و پيامبرى نرسانده‌اند» <ref>مقدمه كتاب، ص 46</ref>، مترجم منتقدانه افزوده است: «اين عقايد صرفاً برداشت دكتر شحّاته از مذهب تشيع است» <ref>همان، ص 46، پاورقى 2</ref>. | مترجم در پاورقى‌هايش كه با حرف اختصارى «م» مشخص شده است، گاه پاورقى توضيحى آورده است .<ref>مثلاً ر. ك.: همان، ص 10، پاورقى 1</ref> و گاهى به نقد و بررسى مطالب مصحح پرداخته است؛ از جمله در جايى كه مصحح نوشته است: «عقايد شيعه زيديه بيشتر از ديگر فرق شيعه به عقايد عامه مسلمانان نزديك است؛ زيرا در عقايد خود غلو نكرده و امامان خود را به مرتبه خدايى و پيامبرى نرسانده‌اند» .<ref>مقدمه كتاب، ص 46</ref>، مترجم منتقدانه افزوده است: «اين عقايد صرفاً برداشت دكتر شحّاته از مذهب تشيع است» .<ref>همان، ص 46، پاورقى 2</ref>. | ||
مصحح، مشهورترين رجال معتزلى مذهب مكتب بصره را با استفاده از نمودار ذكر كرده است <ref>مقدمه كتاب، ص 20</ref> | مصحح، مشهورترين رجال معتزلى مذهب مكتب بصره را با استفاده از نمودار ذكر كرده است .<ref>مقدمه كتاب، ص 20</ref> | ||
==پانويس == | ==پانويس == | ||
نسخهٔ ۳۰ آوریل ۲۰۱۷، ساعت ۱۵:۱۰
| نام کتاب | الأشباه و النظائر في القرآن الکریم (کلمات مشترک و هم معنا در قرآن کریم) |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | الاشباه و النظائر فی القرآن الکریم. فارسی |
| پدیدآورندگان | روحانی، محمد (مترجم)
مقاتل بن سلیمان (نويسنده) علوی مقدم، محمد (مترجم) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 82/6 /م7الف5 |
| موضوع | قرآن - مترادفها و متضادها
قرآن - مسایل لغوی قرآن - واژه نامهها قرآن - کشف الآیات |
| ناشر | شرکت انتشارات علمی و فرهنگی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1381 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE10662AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
الأشباه و النظائر في القرآن الكريم، از آثار سودمند يكى از مفسران شيعى مشهور قرن دوم هجرى، به نام مقاتل بن سليمان بلخى (متوفاى 150ق، در بصره) است كه در آن، معانى متعدد واژه‌هاى گوناگون قرآن كريم را بدون رعايت ترتيب موضوعى يا الفبايى شرح داده است.
اين اثر، به زبان عربى نوشته شده و آن را دكتر عبدالله شحّاته، تصحيح و آقايان سيد محمد روحانى و دكتر محمد علوى مقدم به زبان فارسى ترجمه كرده‌اند. كتاب حاضر، نام دومى دارد كه در ادامه عنوان اصلى و براى توضيح آن آمده است: «كلمات مشترك و هم‌معنا در قرآن كريم».
دكتر شحّاته در مورد منزلت علمى و اهميت كتاب حاضر بر آن است كه كتاب «الأشباه»، ميراث اصيلى از اندوخته‌هاى فرهنگى ما و اصلى از اصول علوم قرآنى است. نويسنده آن از نخستين كسانى است كه در تفسير و علوم قرآنى كتابى جامع نگاشته است و كلماتى از قرآن آورده و صورت‌هاى گوناگون آن كلمه را كه معناهاى متفاوت يافته درج كرده است... .[۱].
ساختار
اثر حاضر از مقدمه مترجم و مقدمه مفصل مصحح (شامل چهارباب: 1. زندگى مقاتل؛ 2. مقاتل و علم حديث؛ 3. مقاتل و علم كلام؛ 4. مقاتل و علم تفسير و علوم قرآنى) و متن اصلى كتاب (شامل توضيح معانى واژگان قرآنى بدون مراعات ترتيب موضوعى يا الفبايى و...) تشكيل شده است. زبان و ادبيات متن اصلى، زبان عربى قديمى است، ولى ترجمه حاضر، فارسى روان و متناسب با نسل معاصر است.
در اين اثر در مجموع، 185 واژه توضيح داده شده است.
گزارش محتوا
درباره محتواى اين اثر چند نكته گفتنى است:
- نويسنده، مطالب كتابش را با توضيح معانى كلمه «هدى» .[۲] آغاز كرده و با بيان معانى واژه‌هايى چون كفر .[۳]، شرك .[۴]، سواء .[۵] و... ادامه داده و با شرح معناهاى «فسق» .[۶] به پايان برده است.
- نويسنده در مورد علم چنين نوشته است: علم به سه صورت تفسير شده است: اول، «يعلم» به معناى مى‌بيند. اين مفهوم در سوره محمد كه درود و سلام خدا بر او و خاندانش باد، آمده است: (شما را مى‌آزماييم تا مجاهدانتان را بدانيم)؛ يعنى خداوند مجاهدان را ببيند. خداوند فعل مجاهد را پيش از آنكه مجاهده كند مى‌داند... دوم، «يعلم» به معناى مى‌داند... سوم، «علم» به معناى رخصت... .[۷].
- گاه نويسنده لغزيده و گرفتار اشتباه شده است و به‌طور مثال در مورد واژه «يد» چنين نوشته شده است: كلمه «يد» به سه صورت تفسير شده است: اول، يد به معناى دست. در سوره «ص» خطاب به شيطان آمده است:
ما مَنَعَكَ أَنْ تَسْجُدَ لِما خَلَقْتُ بِيَدَي... [ص–۷۵] 
(چه تو را مانع شد كه سجده كنى آن را كه به دست خود آفريدم؟)
كه منظور دست خداوند تبارك و تعالى است كه آدم را به آن آفريد... دوم، يد كنايه از باز بودن دست در خرج. در سوره «بنى اسرائيل» خطاب به پيامبر(ص) آمده است: 
وَ لا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَة إِلى عُنُقِكَ و... [اسراء–29] 
(و دست خويش را بر گردن خود مبند)... سوم، «يد» به معناى كار و فعل. در سوره «يس» آمده است: أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنَّا خَلَقْنا لَهُمْ مِمَّا عَمِلَتْ أَيْدينا أَنْعاماً... [يس–۷۱]
(آيا نديده‌اند كه از آنچه كرده‌ايم آن است كه برايشان چهارپايان را آفريديم) و... .[۸].
روشن است كه در صورت اول (يد به معنى دست ظاهرى)، مثال مذكور مناسب نيست و منظور از خلقت با دست، عبارت از آفرينش با قدرت و علم و احاطه است و همچنين اين تعبير (بيدي: با دو دست خودم)، اضافه تشريفى است و ارزش و شرافت مخلوق را مى‌رساند كه خداى تعالى خودش با دستان خودش آن را آفريده است.
وضعيت كتاب
براى كتاب حاضر، فقط فهرست مطالب مقدمه .[۹] و فهرست تفصيلى مطالب تحت عنوان «فهرست الفبايى عنوان‌ها» .[۱۰] فراهم شده و متأسفانه از فهرست‌هاى فنى (شامل آيات، احاديث، كتب، اشعار و...) و حتى فهرست منابع، خبرى نيست.
كتاب حاضر، مستند است و مصحح، ارجاعاتش را به‌صورت پاورقى براى مقدمه و متن كتاب، در پايان هر صفحه آورده است. اين پاورقى‌ها، معمولاً ارجاعى است و نويسنده، نام كتاب مورد استناد و شماره جلد و صفحه مورد نظر را آورده .[۱۱] و گاه معانى لغات را شرح داده است .[۱۲] و گاه متن آيه يا ترجمه فارسى آن را آورده است .[۱۳] و گاه پاورقى توضيحى آورده است .[۱۴].
مترجم در پاورقى‌هايش كه با حرف اختصارى «م» مشخص شده است، گاه پاورقى توضيحى آورده است .[۱۵] و گاهى به نقد و بررسى مطالب مصحح پرداخته است؛ از جمله در جايى كه مصحح نوشته است: «عقايد شيعه زيديه بيشتر از ديگر فرق شيعه به عقايد عامه مسلمانان نزديك است؛ زيرا در عقايد خود غلو نكرده و امامان خود را به مرتبه خدايى و پيامبرى نرسانده‌اند» .[۱۶]، مترجم منتقدانه افزوده است: «اين عقايد صرفاً برداشت دكتر شحّاته از مذهب تشيع است» .[۱۷].
مصحح، مشهورترين رجال معتزلى مذهب مكتب بصره را با استفاده از نمودار ذكر كرده است .[۱۸]
پانويس
- ↑ مقدمه مصحح، ص 76
- ↑ متن كتاب، ص 78 - 83
- ↑ همان، ص 84
- ↑ همان، ص 86
- ↑ همان، ص 88
- ↑ همان، ص 399 - 401
- ↑ همان، ص 264 - 265
- ↑ ر. ك.: همان، ص 387 - 388
- ↑ مقدمه كتاب، ص پنج - شش
- ↑ متن كتاب، ص 403 - 413
- ↑ به‌طور مثال، ر. ك.: مقدمه كتاب، ص 7، پاورقى 1 و 2 و...
- ↑ به‌طور مثال، ر. ك.: متن كتاب، ص 118، پاورقى 3 و...
- ↑ به‌طور مثال، ر. ك.: مقدمه كتاب، ص 78، پاورقى 1 و...
- ↑ مثلاً ر. ك.: همان، ص 9، پاورقى 2 و 4 و...
- ↑ مثلاً ر. ك.: همان، ص 10، پاورقى 1
- ↑ مقدمه كتاب، ص 46
- ↑ همان، ص 46، پاورقى 2
- ↑ مقدمه كتاب، ص 20
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.