الأعلاق الخطیرة فی ذکر أمراء الشام و الجزیرة: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'نويسنده' به 'نویسنده')
    جز (جایگزینی متن - 'دسته بندی' به 'دسته‌بندی')
     
    (۲۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    | تصویر =NUR11745J1.jpg
    | تصویر =NUR11745J1.jpg
    | عنوان =الأعلاق الخطيرة في ذکر أمراء الشام و الجزيرة
    | عنوان =الأعلاق الخطیرة فی ذکر أمراء الشام و الجزیرة
    | عنوان‌های دیگر =
    | عنوان‌های دیگر =
    | پدیدآوران =  
    | پدیدآوران =  
    [[ابن شداد، محمد بن علی]] (نویسنده)
    [[ابن شداد، محمد بن علی]] (نویسنده)


    [[عباره، يحيي زکريا]] (محقق)  
    [[عباره، يحيي زکريا]] (محقق)
    [[سوردل، دومينيک]] (محقق)
    [[دهان، سامي]] (محقق)
    [[سوردل، دومینیک]] (محقق)


    [[دهان، سامی]] (محقق)
    | زبان =عربی
    | زبان =عربی
    | کد کنگره =‏DS‎‏ ‎‏95‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏الف‎‏6  
    | کد کنگره =‏DS‎‏ ‎‏95‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏الف‎‏6  
    خط ۲۱: خط ۲۲:
    | مکان نشر =سوريه - دمشق
    | مکان نشر =سوريه - دمشق
    | سال نشر =1953م- 1956م- 1978م  
    | سال نشر =1953م- 1956م- 1978م  
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE11745AUTOMATIONCODE
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE11745AUTOMATIONCODE
    | چاپ =1
    | چاپ =1
    | تعداد جلد =3
    | تعداد جلد =3
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =25678
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =11745
    | کتابخوان همراه نور =11745
    | کد پدیدآور =
    | کد پدیدآور =
    | پس از =
    | پس از =
    | پیش از =
    | پیش از =
    }}
    }}
    '''الأعلاق الخطیرة فی ذکر أمراء الشام و الجزیرة'''، تألیف [[ابن شداد، محمد بن علی|عزالدین ابوعبدالله محمد بن علی بن ابراهیم بن شداد]]، کتابی است پیرامون جغرافیای منطقه شام و جزیره و شرح حال و تراجم امرا و فرمانروایان آن، از زمان خلیفه دوم تا عصر مؤلف، که به زبان عربی و در قرن هفتم قمری، نوشته شده است.
    '''الأعلاق الخطیرة فی ذکر أمراء الشام و الجزیرة'''، تألیف [[ابن شداد، محمد بن علی|عزالدین ابوعبدالله محمد بن علی بن ابراهیم بن شداد]]، کتابی است پیرامون جغرافیای منطقه شام و جزیره و شرح حال و تراجم امرا و فرمانروایان آن، از زمان خلیفه دوم تا عصر مؤلف، که به زبان عربی و در قرن هفتم قمری، نوشته شده است.


    اصل کتاب در سه بخش تاریخ حلب، دمشق و الجزیزه، در فاصله سال‌های 671 تا 682ق نوشته شده است. کتاب حاضر که بخش سوم آن و دربردارنده تاریخ الجزیره و مشتمل بر دو قسم می‌باشد، توسط دومینیک سوردل فرانسوی تحقیق و به کوشش یحیی زکریا عباره چاپ شده است.<ref>ر.ک: روح بخشان، ج4، ص77</ref>
    اصل کتاب در سه بخش تاریخ حلب، دمشق و الجزیزه، در فاصله سال‌های 671 تا 682ق نوشته شده است. کتاب حاضر که بخش سوم آن و دربردارنده تاریخ الجزیره و مشتمل بر دو قسم می‌باشد، توسط [[سوردل، دومینیک|دومینیک سوردل]] فرانسوی تحقیق و به کوشش [[عباره، يحيي زکريا|یحیی زکریا عباره]] چاپ شده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/1567 ر.ک: روح بخشان، ج4، ص77]</ref>


    اثر حاضر، چنان که بروکلمان ضبط کرده است، نه فقط از اهم کتاب‌های ابن شداد، که از مهم ترین منابع تاریخ و جغرافیای سرزمین‌های شمالی اسلام در قرن 7ق/13م است و برخلاف آنچه از نامش برمی آید، تنها به ذکر امیران دو منطقه جزیره و شام نپرداخته، بلکه حاوی نکات تاریخی و جغرافیایی بسیار است که اختصاص به امرا ندارد.<ref>همان، ص78</ref>
    اثر حاضر، چنان که [[بروکلمان، کارل|بروکلمان]] ضبط کرده است، نه فقط از اهم کتاب‌های ابن شداد، که از مهم‌ترین منابع تاریخ و جغرافیای سرزمین‌های شمالی اسلام در قرن 7ق/13م است و برخلاف آنچه از نامش برمی‌آید، تنها به ذکر امیران دو منطقه جزیره و شام نپرداخته، بلکه حاوی نکات تاریخی و جغرافیایی بسیار است که اختصاص به امرا ندارد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/1567 همان، ص78]</ref>


    انگیزه تألیف کتاب، بیش از آنکه ستایش و تمجید از سلاطین زمان باشد، نشان از علاقه به زادگاه و زنده کردن یاد و نام بزرگان و حوادث تاریخی مربوط به آن شهر خاص دارد.<ref>ر.ک: غفرانی، علی، 1380، ص269-270</ref>
    انگیزه تألیف کتاب، بیش از آنکه ستایش و تمجید از سلاطین زمان باشد، نشان از علاقه به زادگاه و زنده کردن یاد و نام بزرگان و حوادث تاریخی مربوط به آن شهر خاص دارد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/3731/269 ر.ک: غفرانی، علی، 1380، ص269-270]</ref>


    ==ساختار==
    ==ساختار==
    خط ۴۶: خط ۴۶:
    #تاریخ ابن ازرق فارقی (متوفی 510ق)؛
    #تاریخ ابن ازرق فارقی (متوفی 510ق)؛
    #کتاب محمد بن اسحاق بن یسار مطلبی (متوفی 151ق)؛
    #کتاب محمد بن اسحاق بن یسار مطلبی (متوفی 151ق)؛
    #«فتوح البلدان» [[بلاذری، احمد بن یحیی|بلاذری]]؛
    #«[[فتوح البلدان]]» [[بلاذری، احمد بن یحیی|بلاذری]]؛
    #«تاریخ الرسل و الملوک» [[طبری، محمد بن جریر|ابن جریر طبری]]؛
    #«[[تاريخ الطبري، تاريخ الأمم و الملوك|تاریخ الرسل و الملوک]]» [[طبری، محمد بن جریر|ابن جریر طبری]]؛
    #«صورة الأرض» و «المسالک و الممالک» [[ابن حوقل، محمد بن حوقل|ابن حوقل]]؛
    #«[[صورة الأرض]]» و «المسالک و الممالک» [[ابن حوقل، محمد بن حوقل|ابن حوقل]]؛
    #«المسالک و الممالک» ابن خرداذبه؛
    #«[[المسالك و الممالك (ترجمه ابن خرداذبه)|المسالک و الممالک]]» [[ابن خردادبه، عبیدالله بن عبدالله|ابن خرداذبه]]؛
    #«التاریخ المظفری» ابن ابی‌الدم؛
    #«التاریخ المظفری» [[ابن ابی‌الدم، ابراهیم بن عبدالله|ابن ابی‌الدم]]؛
    #«ابتداء عمران البلدان» از مؤلفی ناشناس؛
    #«ابتداء عمران البلدان» از مؤلفی ناشناس؛
    #«بغیة الطلب فی تاریخ حلب» ابن عدیم؛
    #«[[بغية الطلب في تاريخ حلب|بغیة الطلب فی تاریخ حلب]]» [[ابن عدیم، عمر بن احمد|ابن عدیم]]؛
    #«عنوان السیر فی محاسن البدو و الحضر» همذانی؛
    #«عنوان السیر فی محاسن البدو و الحضر» همذانی؛
    #«البلدان الکبیر» ابن واضح؛
    #«البلدان الکبیر» ابن واضح؛
    #«فتوح البلدان» [[واقدی، محمد بن عمر|واقدی]]؛
    #«[[فتوح البلدان]]» [[واقدی، محمد بن عمر|واقدی]]؛
    #«سیرة جلال الدین منکوبرتی» نسوی؛
    #«سیرة جلال‌الدین منکوبرتی» نسوی؛
    #«الاعتبار» اسامة بن منقذ؛
    #«الاعتبار» اسامة بن منقذ؛
    #«الإشارات إلی معرفة الزیارات» هروی؛
    #«الإشارات إلی معرفة الزیارات» هروی؛
    #«المعرب من الکلام الأعجمی» ابومنصور جوالیقی؛
    #«المعرب من الکلام الأعجمی» [[جوالیقی، موهوب بن احمد|ابومنصور جوالیقی]]؛
    و...<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ج3، ص29-35</ref>
    و...<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/31927/1/29 ر.ک: مقدمه محقق، ج3، ص29-35]</ref>


    ==گزارش محتوا==
    ==گزارش محتوا==
    در مقدمه محقق، ابتدا زندگی نامه مفصلی از نویسنده ارائه گردیده و سپس، به موارد زیر اشاره شده است: منابع مورد استفاده نویسنده در تدوین کتاب، اطلاعات کلی پیرامون جغرافیا و تاریخ شام و الجزیره، ساختار و محتوای کتاب، اهمیت و جایگاه آن، نسخ خطی موجود از آن و اقدامات تحقیقی صورت گرفته در آن.<ref>ر.ک: همان، ص7-46</ref>
    در مقدمه محقق، ابتدا زندگی نامه مفصلی از نویسنده ارائه گردیده و سپس، به موارد زیر اشاره شده است: منابع مورد استفاده نویسنده در تدوین کتاب، اطلاعات کلی پیرامون جغرافیا و تاریخ شام و الجزیره، ساختار و محتوای کتاب، اهمیت و جایگاه آن، نسخ خطی موجود از آن و اقدامات تحقیقی صورت گرفته در آن.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/31927/1/7 ر.ک: همان، ص7-46]</ref>


    نویسنده در مقدمه، به بحث پیرامون جغرافیای شام و الجزیره پرداخته و حدود و ثغور و طبیعت آن را تشریح نموده و سپس، با استفاده از اقوال جغرافی دانان و مورخان، سبب تسمیه این ناحیه به الجزیره را بیان نموده است.<ref>ر.ک: همان، ص46</ref>
    نویسنده در مقدمه، به بحث پیرامون جغرافیای شام و الجزیره پرداخته و حدود و ثغور و طبیعت آن را تشریح نموده و سپس، با استفاده از اقوال جغرافی دانان و مورخان، سبب تسمیه این ناحیه به الجزیره را بیان نموده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/31927/1/46 ر.ک: همان، ص46]</ref>


    باب اول، دربردارنده حدود و ثغور دیار «مضر» در جنوب شرقی الجزیره و تشریح موقعیت شهرهای آن می‌باشد.<ref>ر.ک: همان</ref>
    باب اول، دربردارنده حدود و ثغور دیار «مضر» در جنوب شرقی الجزیره و تشریح موقعیت شهرهای آن می‌باشد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/31927/1/46 ر.ک: همان]</ref>


    در باب دوم، به توضیح موقعیت جغرافیایی دیار «ربیعه» در جنوب غربی الجزیره و تشریح موقعیت شهرهای آن پرداخته شده است.<ref>ر.ک: همان</ref>
    در باب دوم، به توضیح موقعیت جغرافیایی دیار «ربیعه» در جنوب غربی الجزیره و تشریح موقعیت شهرهای آن پرداخته شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/31927/1/46 ر.ک: همان]</ref>


    در باب سوم، موقعیت جغرافیایی دیار «بکر» و مهم ترین شهرهای آن، تبیین گردیده است.<ref>ر.ک: همان</ref>
    در باب سوم، موقعیت جغرافیایی دیار «بکر» و مهم‌ترین شهرهای آن، تبیین گردیده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/31927/1/46 ر.ک: همان]</ref>


    ابن شداد در این کتاب، بیشتر به مسائل جغرافیایی و عمرانی و محدوده فرمانروایی و نفوذ ایوبیان و جنگ‌ها و فتوحات آنان توجه کرده، اما گاه اطلاعاتی از بلاد مجاور با ایوبیان نیز به دست داده است. بیشتر مطالب کتاب، درباره ساخت مساجد، حمام‌ها، پل‌ها و دیگر مظاهر عمرانی و شهری است.<ref>ر.ک: غفرانی، علی، 1380، ص272</ref>
    ابن شداد در این کتاب، بیشتر به مسائل جغرافیایی و عمرانی و محدوده فرمانروایی و نفوذ ایوبیان و جنگ‌ها و فتوحات آنان توجه کرده، اما گاه اطلاعاتی از بلاد مجاور با ایوبیان نیز به دست داده است. بیشتر مطالب کتاب، درباره ساخت مساجد، حمام‌ها، پل‌ها و دیگر مظاهر عمرانی و شهری است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/3731/272 ر.ک: غفرانی، علی، 1380، ص272]</ref>


    در خلال مباحث مذکور، نویسنده در هریک از این ابواب، در ضمن فصول مختلف، به ذکر شرح حال و سرگذشت امرا، فروانروان، اعیان، اقوام، قبایل و شعوب مختلف از جمله عرب، فارس، کرد، ارامنه، یونانی، رومی، سلاجقه، خوارزمی و... که در هریک از این موقعیت‌های جغرافیایی می‌زیسته‌اند، پرداخته است و سرگذشت هریک را، توضیح داده است.<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ج3، ص46</ref>
    در خلال مباحث مذکور، نویسنده در هریک از این ابواب، در ضمن فصول مختلف، به ذکر شرح حال و سرگذشت امرا، فروانروان، اعیان، اقوام، قبایل و شعوب مختلف از جمله عرب، فارس، کرد، ارامنه، یونانی، رومی، سلاجقه، خوارزمی و... که در هریک از این موقعیت‌های جغرافیایی می‌زیسته‌اند، پرداخته است و سرگذشت هریک را، توضیح داده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/31927/1/46 ر.ک: مقدمه محقق، ج3، ص46]</ref>


    نویسنده در بیان مطالب، به ذکر مهم ترین وقایع و اتفاقاتی پرداخته که در این شهرها، از زمان فتح الجزیره در عصر خلیفه دوم، به دست عیاض بن غنم، در سنه هفدهم هجری تا زمان تألیف کتاب در سال 679ق (چهار سال پیش از مرگ مؤلف) پرداخته است.<ref>ر.ک: همان، ص46-47</ref>؛ وقایع و اتفاقاتی همچون: قیام حمدانیان و خروج آن‌ها از تحت خلافت بنی عباس، جنگ‌های طولانی میان حمدانیان و حکومت مرکزی، چگونگی تصرف شهر حران توسط ثابت بن سابق نمیری و سپس به حکومت رسیدن فرزندان وی و تسلط شرف‌الدوله مسلم بن قریش عقیلی بر آنان و...<ref>ر.ک: همان، ص48</ref>
    نویسنده در بیان مطالب، به ذکر مهم‌ترین وقایع و اتفاقاتی پرداخته که در این شهرها، از زمان فتح الجزیره در عصر خلیفه دوم، به دست عیاض بن غنم، در سنه هفدهم هجری تا زمان تألیف کتاب در سال 679ق (چهار سال پیش از مرگ مؤلف) پرداخته است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/31927/1/46 ر.ک: همان، ص46-47]</ref>؛ وقایع و اتفاقاتی همچون: قیام حمدانیان و خروج آن‌ها از تحت خلافت بنی‌عباس، جنگ‌های طولانی میان حمدانیان و حکومت مرکزی، چگونگی تصرف شهر حران توسط ثابت بن سابق نمیری و سپس به حکومت رسیدن فرزندان وی و تسلط شرف‌الدوله مسلم بن قریش عقیلی بر آنان و...<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/31927/1/48 ر.ک: همان، ص48]</ref>


    برخی از خصوصیات و ویژگی‌های کتاب را می‌توان در امور زیر، خلاصه نمود:
    برخی از خصوصیات و ویژگی‌های کتاب را می‌توان در امور زیر، خلاصه نمود:
    #این اثر، مانند کتاب «زبدة الحلب» [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن ندیم]] (660ق) به شیوه تاریخ نگاری محلی تألیف شده و اساس کار نویسنده همانند [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن ندیم]]، ذکر تاریخ حلب و دمشق و شهرهای جزیره بوده است. از آن نظر که در عصر مؤلف، این شهرها در قلمرو ایوبیان بودند، می‌توان گفت که این کتاب، تا حدودی رنگ تاریخ نگاری دودمانی دارد.<ref>غفرانی، علی، 1380، ص267</ref>
    #این اثر، مانند کتاب «زبدة الحلب» [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن عدیم]] (660ق) به شیوه تاریخ‌نگاری محلی تألیف شده و اساس کار نویسنده همانند [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن عدیم]]، ذکر تاریخ حلب و دمشق و شهرهای جزیره بوده است. از آن نظر که در عصر مؤلف، این شهرها در قلمرو ایوبیان بودند، می‌توان گفت که این کتاب، تا حدودی رنگ تاریخ‌نگاری دودمانی دارد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/3731/267 غفرانی، علی، 1380، ص267]</ref>
    #این کتاب، همان گونه که از نامش پیداست، ترکیبی از تاریخ و جغرافیاست و مطالب جغرافیایی درباره شهرهای شام و جزیره و حوادث تاریخی مربوط به این دو منطقه وسیع، بیشترین حجم کتاب را به خود اختصاص داده است؛ به طوری که اماکن، ابواب، قلعه‌ها، مسجدها، مزارات، خانقاه‌ها، رباطها، مدارس، حمام‌ها، نهرها و پل‌های شهرهای مورد بحث، ذکر شده است. همچنین در بحث تاریخی به نام سازندگان بناها، ویران کنندگان و تعمیرکاران آنها، امیران شهرها، علما و متولیان مدارس اشاره شده است.<ref>همان، ص266</ref>
    #این کتاب، همان گونه که از نامش پیداست، ترکیبی از تاریخ و جغرافیاست و مطالب جغرافیایی درباره شهرهای شام و جزیره و حوادث تاریخی مربوط به این دو منطقه وسیع، بیشترین حجم کتاب را به خود اختصاص داده است؛ به طوری که اماکن، ابواب، قلعه‌ها، مسجدها، مزارات، خانقاه‌ها، رباطها، مدارس، حمام‌ها، نهرها و پل‌های شهرهای مورد بحث، ذکر شده است. همچنین در بحث تاریخی به نام سازندگان بناها، ویران کنندگان و تعمیرکاران آنها، امیران شهرها، علما و متولیان مدارس اشاره شده است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/3731/266 همان، ص266]</ref>
    #در این کتاب، مطالبی دیده می‌شود که از منابع قدیم تر اقتباس شده است که اکنون مفقود شده‌اند.<ref>همان، ص273</ref>
    #در این کتاب، مطالبی دیده می‌شود که از منابع قدیم تر اقتباس شده است که اکنون مفقود شده‌اند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/3731/273 همان، ص273]</ref>
    #اثر حاضر، به سبب دسته بندی فعالیت‌های عمرانی ایوبیان در دمشق و حلب، در نوع خود منحصربه فرد است؛ زیرا غالب مورخان قرن‌های 5 و 6ق، به حوادث سیاسی و نظامی توجه کرده و از ذکر فعالیت‌های عمرانی و ساختمانی به صورت جدا از حوادث سیاسی، غفلت کرده‌اند، اما ابن شداد فعالیت‌های عمرانی را به صورت جداگانه ذکر کرده است.<ref>ر.ک: همان</ref>
    #اثر حاضر، به سبب دسته‌بندی فعالیت‌های عمرانی ایوبیان در دمشق و حلب، در نوع خود منحصربه فرد است؛ زیرا غالب مورخان قرن‌های 5 و 6ق، به حوادث سیاسی و نظامی توجه کرده و از ذکر فعالیت‌های عمرانی و ساختمانی به صورت جدا از حوادث سیاسی، غفلت کرده‌اند، اما ابن شداد فعالیت‌های عمرانی را به صورت جداگانه ذکر کرده است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/3731/266 ر.ک: همان]</ref>


    == وضعیت کتاب ==
    == وضعیت کتاب ==
    خط ۹۲: خط ۹۲:
    - جلد دوم: فهرست اعلام؛ اماکن؛ جماعات؛ آیات؛ احادیث؛ اشعار؛ کتب مذکور در متن و مصادر و منابع مورد استفاده محقق.
    - جلد دوم: فهرست اعلام؛ اماکن؛ جماعات؛ آیات؛ احادیث؛ اشعار؛ کتب مذکور در متن و مصادر و منابع مورد استفاده محقق.


    در پاورقی‌ها به توضیح برخی عبارات و اشاره به اختلاف نسخ پرداخته شده است.<ref>ر.ک: پاورقی، ج1، ص119</ref>
    در پاورقی‌ها به توضیح برخی عبارات و اشاره به اختلاف نسخ پرداخته شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/25678/1/119 ر.ک: پاورقی، ج1، ص119]</ref>
     
    ==پانویس==
    ==پانویس==
    <references/>
    <references/>
    خط ۹۸: خط ۹۹:
    ==منابع مقاله==
    ==منابع مقاله==
    #مقدمه و متن کتاب.
    #مقدمه و متن کتاب.
    #روح بخشان، عبدالمحمد، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی و همکاران (چاپ دوم)، تهران، 1377.
    #[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/1567 روح بخشان، عبدالمحمد، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی و همکاران (چاپ دوم)، تهران، 1377].
    #[[:noormags:61736|غفرانی، علی، «پژوهش در منابع تاریخی دوره ایوبی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: مقالات و بررسی‌ها، شماره 70، زمستان 1380 (12 صفحه، از 263 تا 274)]].
    #[[:noormags:61736|غفرانی، علی، «پژوهش در منابع تاریخی دوره ایوبی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: مقالات و بررسی‌ها، شماره 70، زمستان 1380 (12 صفحه، از 263 تا 274)]].


    ==وابسته‌ها==
    ==وابسته‌ها==
     
    {{وابسته‌ها}}


    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۲۲:۵۶

    الأعلاق الخطیرة فی ذکر أمراء الشام و الجزیرة
    الأعلاق الخطیرة فی ذکر أمراء الشام و الجزیرة
    پدیدآورانابن شداد، محمد بن علی (نویسنده)

    عباره، يحيي زکريا (محقق)

    سوردل، دومینیک (محقق)

    دهان، سامی (محقق)
    ناشرالمعهد العلمي الفرنسي للدراسات العربية- جمهورية العربية السورية، منشورات وزارة الثقافة
    مکان نشرسوريه - دمشق
    سال نشر1953م- 1956م- 1978م
    چاپ1
    موضوع1.دمشق - تاريخ

    2.سوريه - تاريخ 3.شاهان و فرمان روايان - سرگذشت‌نامه

    4.عربستان سعودي - شاهان و فرمان روايان
    زبانعربی
    تعداد جلد3
    کد کنگره
    ‏DS‎‏ ‎‏95‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏الف‎‏6
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    الأعلاق الخطیرة فی ذکر أمراء الشام و الجزیرة، تألیف عزالدین ابوعبدالله محمد بن علی بن ابراهیم بن شداد، کتابی است پیرامون جغرافیای منطقه شام و جزیره و شرح حال و تراجم امرا و فرمانروایان آن، از زمان خلیفه دوم تا عصر مؤلف، که به زبان عربی و در قرن هفتم قمری، نوشته شده است.

    اصل کتاب در سه بخش تاریخ حلب، دمشق و الجزیزه، در فاصله سال‌های 671 تا 682ق نوشته شده است. کتاب حاضر که بخش سوم آن و دربردارنده تاریخ الجزیره و مشتمل بر دو قسم می‌باشد، توسط دومینیک سوردل فرانسوی تحقیق و به کوشش یحیی زکریا عباره چاپ شده است.[۱]

    اثر حاضر، چنان که بروکلمان ضبط کرده است، نه فقط از اهم کتاب‌های ابن شداد، که از مهم‌ترین منابع تاریخ و جغرافیای سرزمین‌های شمالی اسلام در قرن 7ق/13م است و برخلاف آنچه از نامش برمی‌آید، تنها به ذکر امیران دو منطقه جزیره و شام نپرداخته، بلکه حاوی نکات تاریخی و جغرافیایی بسیار است که اختصاص به امرا ندارد.[۲]

    انگیزه تألیف کتاب، بیش از آنکه ستایش و تمجید از سلاطین زمان باشد، نشان از علاقه به زادگاه و زنده کردن یاد و نام بزرگان و حوادث تاریخی مربوط به آن شهر خاص دارد.[۳]

    ساختار

    کتاب با مقدمه مفصلی از محقق آغاز شده و مطالب اصلی مؤلف، مشتمل است بر یک مقدمه و سه باب مفصل. ابن شداد در تألیف جزء سوم، از منابع متعدد و متنوعی استفاده کرده است؛ منابعی همچون:

    1. «الکامل فی التاریخ» ابن اثیر جزری؛
    2. «نزهة المشتاق فی اختراق الآفاق» محمد بن محمد بن عبدالله بن ادریس؛
    3. تاریخ ابن ازرق فارقی (متوفی 510ق)؛
    4. کتاب محمد بن اسحاق بن یسار مطلبی (متوفی 151ق)؛
    5. «فتوح البلدان» بلاذری؛
    6. «تاریخ الرسل و الملوک» ابن جریر طبری؛
    7. «صورة الأرض» و «المسالک و الممالک» ابن حوقل؛
    8. «المسالک و الممالک» ابن خرداذبه؛
    9. «التاریخ المظفری» ابن ابی‌الدم؛
    10. «ابتداء عمران البلدان» از مؤلفی ناشناس؛
    11. «بغیة الطلب فی تاریخ حلب» ابن عدیم؛
    12. «عنوان السیر فی محاسن البدو و الحضر» همذانی؛
    13. «البلدان الکبیر» ابن واضح؛
    14. «فتوح البلدان» واقدی؛
    15. «سیرة جلال‌الدین منکوبرتی» نسوی؛
    16. «الاعتبار» اسامة بن منقذ؛
    17. «الإشارات إلی معرفة الزیارات» هروی؛
    18. «المعرب من الکلام الأعجمی» ابومنصور جوالیقی؛

    و...[۴]

    گزارش محتوا

    در مقدمه محقق، ابتدا زندگی نامه مفصلی از نویسنده ارائه گردیده و سپس، به موارد زیر اشاره شده است: منابع مورد استفاده نویسنده در تدوین کتاب، اطلاعات کلی پیرامون جغرافیا و تاریخ شام و الجزیره، ساختار و محتوای کتاب، اهمیت و جایگاه آن، نسخ خطی موجود از آن و اقدامات تحقیقی صورت گرفته در آن.[۵]

    نویسنده در مقدمه، به بحث پیرامون جغرافیای شام و الجزیره پرداخته و حدود و ثغور و طبیعت آن را تشریح نموده و سپس، با استفاده از اقوال جغرافی دانان و مورخان، سبب تسمیه این ناحیه به الجزیره را بیان نموده است.[۶]

    باب اول، دربردارنده حدود و ثغور دیار «مضر» در جنوب شرقی الجزیره و تشریح موقعیت شهرهای آن می‌باشد.[۷]

    در باب دوم، به توضیح موقعیت جغرافیایی دیار «ربیعه» در جنوب غربی الجزیره و تشریح موقعیت شهرهای آن پرداخته شده است.[۸]

    در باب سوم، موقعیت جغرافیایی دیار «بکر» و مهم‌ترین شهرهای آن، تبیین گردیده است.[۹]

    ابن شداد در این کتاب، بیشتر به مسائل جغرافیایی و عمرانی و محدوده فرمانروایی و نفوذ ایوبیان و جنگ‌ها و فتوحات آنان توجه کرده، اما گاه اطلاعاتی از بلاد مجاور با ایوبیان نیز به دست داده است. بیشتر مطالب کتاب، درباره ساخت مساجد، حمام‌ها، پل‌ها و دیگر مظاهر عمرانی و شهری است.[۱۰]

    در خلال مباحث مذکور، نویسنده در هریک از این ابواب، در ضمن فصول مختلف، به ذکر شرح حال و سرگذشت امرا، فروانروان، اعیان، اقوام، قبایل و شعوب مختلف از جمله عرب، فارس، کرد، ارامنه، یونانی، رومی، سلاجقه، خوارزمی و... که در هریک از این موقعیت‌های جغرافیایی می‌زیسته‌اند، پرداخته است و سرگذشت هریک را، توضیح داده است.[۱۱]

    نویسنده در بیان مطالب، به ذکر مهم‌ترین وقایع و اتفاقاتی پرداخته که در این شهرها، از زمان فتح الجزیره در عصر خلیفه دوم، به دست عیاض بن غنم، در سنه هفدهم هجری تا زمان تألیف کتاب در سال 679ق (چهار سال پیش از مرگ مؤلف) پرداخته است.[۱۲]؛ وقایع و اتفاقاتی همچون: قیام حمدانیان و خروج آن‌ها از تحت خلافت بنی‌عباس، جنگ‌های طولانی میان حمدانیان و حکومت مرکزی، چگونگی تصرف شهر حران توسط ثابت بن سابق نمیری و سپس به حکومت رسیدن فرزندان وی و تسلط شرف‌الدوله مسلم بن قریش عقیلی بر آنان و...[۱۳]

    برخی از خصوصیات و ویژگی‌های کتاب را می‌توان در امور زیر، خلاصه نمود:

    1. این اثر، مانند کتاب «زبدة الحلب» ابن عدیم (660ق) به شیوه تاریخ‌نگاری محلی تألیف شده و اساس کار نویسنده همانند ابن عدیم، ذکر تاریخ حلب و دمشق و شهرهای جزیره بوده است. از آن نظر که در عصر مؤلف، این شهرها در قلمرو ایوبیان بودند، می‌توان گفت که این کتاب، تا حدودی رنگ تاریخ‌نگاری دودمانی دارد.[۱۴]
    2. این کتاب، همان گونه که از نامش پیداست، ترکیبی از تاریخ و جغرافیاست و مطالب جغرافیایی درباره شهرهای شام و جزیره و حوادث تاریخی مربوط به این دو منطقه وسیع، بیشترین حجم کتاب را به خود اختصاص داده است؛ به طوری که اماکن، ابواب، قلعه‌ها، مسجدها، مزارات، خانقاه‌ها، رباطها، مدارس، حمام‌ها، نهرها و پل‌های شهرهای مورد بحث، ذکر شده است. همچنین در بحث تاریخی به نام سازندگان بناها، ویران کنندگان و تعمیرکاران آنها، امیران شهرها، علما و متولیان مدارس اشاره شده است.[۱۵]
    3. در این کتاب، مطالبی دیده می‌شود که از منابع قدیم تر اقتباس شده است که اکنون مفقود شده‌اند.[۱۶]
    4. اثر حاضر، به سبب دسته‌بندی فعالیت‌های عمرانی ایوبیان در دمشق و حلب، در نوع خود منحصربه فرد است؛ زیرا غالب مورخان قرن‌های 5 و 6ق، به حوادث سیاسی و نظامی توجه کرده و از ذکر فعالیت‌های عمرانی و ساختمانی به صورت جدا از حوادث سیاسی، غفلت کرده‌اند، اما ابن شداد فعالیت‌های عمرانی را به صورت جداگانه ذکر کرده است.[۱۷]

    وضعیت کتاب

    فهارس هر جلد، در انتهای همان جلد آمده و به ترتیب عبارتند از:

    - جلد نخست: فهرست اعلام و اماکن؛ مؤلفین و روات؛ کتب؛ آیات؛ احادیث و محتویات کتاب.

    - جلد دوم: فهرست اعلام؛ اماکن؛ جماعات؛ آیات؛ احادیث؛ اشعار؛ کتب مذکور در متن و مصادر و منابع مورد استفاده محقق.

    در پاورقی‌ها به توضیح برخی عبارات و اشاره به اختلاف نسخ پرداخته شده است.[۱۸]

    پانویس

    1. ↑ ر.ک: روح بخشان، ج4، ص77
    2. ↑ همان، ص78
    3. ↑ ر.ک: غفرانی، علی، 1380، ص269-270
    4. ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ج3، ص29-35
    5. ↑ ر.ک: همان، ص7-46
    6. ↑ ر.ک: همان، ص46
    7. ↑ ر.ک: همان
    8. ↑ ر.ک: همان
    9. ↑ ر.ک: همان
    10. ↑ ر.ک: غفرانی، علی، 1380، ص272
    11. ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ج3، ص46
    12. ↑ ر.ک: همان، ص46-47
    13. ↑ ر.ک: همان، ص48
    14. ↑ غفرانی، علی، 1380، ص267
    15. ↑ همان، ص266
    16. ↑ همان، ص273
    17. ↑ ر.ک: همان
    18. ↑ ر.ک: پاورقی، ج1، ص119

    منابع مقاله

    1. مقدمه و متن کتاب.
    2. روح بخشان، عبدالمحمد، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی و همکاران (چاپ دوم)، تهران، 1377.
    3. غفرانی، علی، «پژوهش در منابع تاریخی دوره ایوبی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: مقالات و بررسی‌ها، شماره 70، زمستان 1380 (12 صفحه، از 263 تا 274).

    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=الأعلاق_الخطیرة_فی_ذکر_أمراء_الشام_و_الجزیرة&oldid=725208»