الإفحام لأفئدة الباطنية الطغام: تفاوت میان نسخه‌ها

نویسنده این کتاب را در هفت إفحام قرار داده که هرکدام در فصلی مستقل مطرح شده است. این مباحث درباره مباحث مربوط به خدا و نبوت و امامت است. همچنین درباره تأویل نصوص قرآن و إبطال نظر و إبطال تعلیم نیز صحبت می‎کند. تا به بحث هفتم از آن برسیم که در آن از قیامت و احوال معاد و سایر امور اخروی صحبت می‎شود.<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، ص25</ref>

نویسنده در استدلال اول، توضیح می‌دهد که گروه باطنیه، در واقع اساساً به وجود خداوند اقرار ندارند زیرا آنان به دو إله قائلند که بر یکی لقب «سابق» و بر دیگری لقب «تالی» می‌دهند. آنان معتقدند که «سابق» علت «تالی» است به‎گونه‌ای که «تالی» معلول آن واقع می‎شود؛ یعنی در صدر این استدلال درباره حدوث عالم نزد باطنیه این‎گونه آمده که حدوث این جهان این‎گونه تمام می‎شود که سابق عالم را به‎واسطه تالی خلق می‎نماید زیرا «سابق» کامل است و «تالی» ناقص. همچنین در این استدلال توضیح داده شده که سابق، زمان ندارد، ازلی است و از چیزی به وجود نیامده است. خلاصه این‎که «سابق» مخلوق نیست ولی «تالی» از سابق به وجود آمده و ازاین‎روست که حادث است. آنان معتقدند، پس‎ازاین پروسه، «نفس» از «تالی» حادث می‎گردد و این نفس از طریق حرکتش حرارت و از سکونش برودت را به وجود می‎آورد و کیفیات اربعه که مصدر کون و فساد هستند از این حرکت و سکون حادث می‎شوند و این‎گونه است که عالم حادث می‎گردد. این عقاید آنان شباهت زیادی با نظریه فلاسفه در فیض و صدور دارد. «سابق» در نظر اسماعیلیه در جایگاه عقل محض است و «تالی» در جایگاه عقل اول که نفس پس‎ازآن به وجود می‎آید و....<ref>همان، ص25-26</ref>

نویسنده پس‎ازآن که در سه استدلال قبلی گمراهی اسماعیلیه در اعتقادشان به الوهیت و نبوت و امامت را نشان داد، چهارمین استدلال کتاب را به بیان وجهه نظر آنان در تأویل نصوص قرآنی و ظواهر جلیه و اخبار و روایات قرار می‌دهد. آنان سعی کرده‌اند نظریاتشان را به نصوصی از قرآن کریم و روایات نبوی(ص) مستحکم کنند ولی ازآنجاکه دیدند ظاهر این نصوص و احادیث، مطالب مورد نظر آنان را نمی‎رساند، دست به تأویل زدند و روایات را بر اساس آنچه موافق مذهبشان بود، تأویل کردند. نویسنده در این باب با الفاظ ذیل، آنان را توصیف می‎کند: «فانهم لما عجزوا عن صرف الخلق عن التصدیق، عمدوا بلطف الاحتیال و دقة الاستدراج، فصرفوا ظواهر الشرع و نصوصه الی هذیانات لفقوها و تهویسات جمعوها و زورها... فقالوا کل ما ورد من التکالیف و الحشر و النشر، و ضمائر النصوص و الظواهر، و جمیع المجزات، فهی بأجمعها أمثلة و رسوم إلی بواطن مکذوبة و امور محرفة موهومة» وی می‎نویسد: آنان نمازهای پنج‎گانه را دلیل بر اصول خمس (سابق، تالی، اساس، ناطق، امام) می‌دانند و روزه (امساک از غذا) را به امساک از کشف سر تأویل می‎نمایند. آنان معتقدند کعبه پیامبر(ص) است و علی(ع) درب آن.<ref>همان، ص28-29</ref>

ششمین استدلال، در ابطال تمسک آنان بر تعلیم است. پس‎ازآن که مؤلف در استدلال سابق نظرش در ابطال آنان در نظر و تمسکشان در تعلیم را نشان داد به ابطال تمسکشان در تعلیم در این استدلال، می‌پردازد. نویسنده در این استدلال، نشان می‌دهد که ادعای آنان مبنی بر تعلیم از امام، ادعای باطل و بی‌اساسی است و تعلیم از امام امری است که قبولش ممکن نیست. با توجه به ابطال عقاید آنان درباره امام، تعلیم عقاید باطنی از وی نیز امری باطل خواهد بود.<ref>همان، ص30</ref>

نسخه مورد اعتماد در کتاب، تصویر نسخه موجود در کتابخانه متوکلیه یمن در الجامع الکبیر صنعاء است که دو مرتبه به تاریخ‎های 27 رجب 817ق و نزدیکی 10 ربیع‎الاول 822ق نوشته شده است.<ref>همان، ص31</ref>

==پانویس==