الإنافة فيما جاء في الصدقة و الضيافة: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - '‌ ' به ' ')
    برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
    جز (جایگزینی متن - 'می‎ک' به 'می‌ک')
    خط ۲۸: خط ۲۸:


    ==انگیزه نگارش==
    ==انگیزه نگارش==
    انگیزه نویسنده از نگارش این کتاب، وقوع قحطی پی‎درپی در سال‎های متمادی در یمن بوده که باعث مهاجرت اجباری ساکنین آنجا به مکه شده؛ بسیاری از ساکنین غنی مکه از دادن صدقه به آنان امساک می‎کرده‎اند تا جایی که آنان مجبور به پختن و خوردن خون حیوانات می‎شده‎اند. نویسنده کتاب، در خطبه کتابش، به اهل سنت گرایش داشته و شیعیان را طعن می‎کند.
    انگیزه نویسنده از نگارش این کتاب، وقوع قحطی پی‎درپی در سال‎های متمادی در یمن بوده که باعث مهاجرت اجباری ساکنین آنجا به مکه شده؛ بسیاری از ساکنین غنی مکه از دادن صدقه به آنان امساک می‌کرده‎اند تا جایی که آنان مجبور به پختن و خوردن خون حیوانات می‎شده‎اند. نویسنده کتاب، در خطبه کتابش، به اهل سنت گرایش داشته و شیعیان را طعن می‌کند.


    ==ساختار==
    ==ساختار==
    خط ۳۶: خط ۳۶:


    ==گزارش محتوا==
    ==گزارش محتوا==
    نویسنده در مقدمه کتاب، پس از حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبر خدا(ص) و خاندانش(ع)، می‎نویسد: امسال سال 950 هجری است و در بلاد بجیله و دیگر بلاد اطراف یمن و حجاز سال‎های متوالی قحطی شده تا جایی که مردمان آنجا را به جلای وطن و حرکت برای سکونت در مکه مکرمه مجبور کرده است. اکثر اهل تقوا و دیانت این دیار، سؤال‎های بسیاری درباره صدقه، دلایل رغبت به آن، موارد محذور آن، احکام صدقه از وجوب و استحباب و اباحه و کراهت و خلاف اولی و حرمت و... داشتند و من [در این نوشتار] به آن‎ها پاسخ گفتم و از ادله‎ای که به دادن صدقه تشویق می‎کرد نیز بسیار نگاشتم.
    نویسنده در مقدمه کتاب، پس از حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبر خدا(ص) و خاندانش(ع)، می‎نویسد: امسال سال 950 هجری است و در بلاد بجیله و دیگر بلاد اطراف یمن و حجاز سال‎های متوالی قحطی شده تا جایی که مردمان آنجا را به جلای وطن و حرکت برای سکونت در مکه مکرمه مجبور کرده است. اکثر اهل تقوا و دیانت این دیار، سؤال‎های بسیاری درباره صدقه، دلایل رغبت به آن، موارد محذور آن، احکام صدقه از وجوب و استحباب و اباحه و کراهت و خلاف اولی و حرمت و... داشتند و من [در این نوشتار] به آن‎ها پاسخ گفتم و از ادله‎ای که به دادن صدقه تشویق می‌کرد نیز بسیار نگاشتم.


    آنانی که به مکه مهاجرت کردند در نهایت گرسنگی و عریانی و احتیاج و در حالت فقر و فاقت هستند و باوجوداین‎که اغنیای فراوانی در مکه زندگی می‎کنند که بر قناطیر مقنطره از طلا و نقره دسترسی دارند صدقه مکفی‎ای به این فقرا نمی‎دهند و این بیچارگان از شدت گرسنگی، خون را پخته و می‎خورند. البته [از نگاه نویسنده و به اعتقاد وی] اکثر اینان رافضی یا شیعه بودند که با اسلام و اهلش دشمنی داشتند و دیدن بدحالی مسلمین سرور و خوشحالی آنان را بیشتر می‎کرد. نویسنده در ادامه کلماتش، دعا می‎کند که خداوند خانه و سرزمین امنش را از اینان خالی کند و با کلمات نفرین و طعن آمیز، شیعیان را خطاب قرار می‎دهد. او در ادامه می‎نویسد: بقیه اغنیایی که در این شهر هستند و به این فقرا کمک نمی‎کنند، نیز دچار مرض شحّ و بخل شده‎اند؛ آنان دست‎تنگی می‎کنند و از آنچه خداوند بر احکام مضطرین بر آنان واجب کرده، امساک کرده و بر فقرا بذل و بخشش نمی‎کنند و عریان‎ها را لباس نمی‎پوشانند. اینان نیز از احکام الهی اعراض کرده و به تعبیر نویسنده «نبذوه وراء ظهورهم و جعلوه نسیا منسیا». او برعکس شیعیان که آنان را طعن و نفرین می‎کند درباره اهل‎سنتی که عیناً این کار را کرده‎اند دعا می‎کند که «فوقیهم الله لمرضاته و ایقظهم الی التوبة من سائر مخالفاته و بصرهم بعیوبهم و الهمهم النظر فی عواقب امورهم بشکر ما انعم علیهم فی الخیرات و المیراث الیهم حتی یواسوا المحتاجین و یرضی عنهم رب العالمین.» یعنی خداوند بر کسب رضایتش توفیقشان دهد و آنان را از خواب غفلت به بیداری توبه بکشاند، دیدگانشان را بینا کند و عواقب امور این کارشان را در ذهنشان بیندازد... تا با نیازمندان مدارا کنند و خداوند از آنان راضی شود. نویسنده پس از اعلام و توصیف این شرایط می‎نویسد، با این وضع لازم بود که کتابی در این باب نوشته شود و دلایل و احکام صدقه در نهایت بسط و اطناب توضیح داده شود و این شد که من شروع به نگارش چنین کتابی کردم.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/1 ر.ک: کتاب، ص1]</ref>
    آنانی که به مکه مهاجرت کردند در نهایت گرسنگی و عریانی و احتیاج و در حالت فقر و فاقت هستند و باوجوداین‎که اغنیای فراوانی در مکه زندگی می‌کنند که بر قناطیر مقنطره از طلا و نقره دسترسی دارند صدقه مکفی‎ای به این فقرا نمی‎دهند و این بیچارگان از شدت گرسنگی، خون را پخته و می‎خورند. البته [از نگاه نویسنده و به اعتقاد وی] اکثر اینان رافضی یا شیعه بودند که با اسلام و اهلش دشمنی داشتند و دیدن بدحالی مسلمین سرور و خوشحالی آنان را بیشتر می‌کرد. نویسنده در ادامه کلماتش، دعا می‌کند که خداوند خانه و سرزمین امنش را از اینان خالی کند و با کلمات نفرین و طعن آمیز، شیعیان را خطاب قرار می‎دهد. او در ادامه می‎نویسد: بقیه اغنیایی که در این شهر هستند و به این فقرا کمک نمی‌کنند، نیز دچار مرض شحّ و بخل شده‎اند؛ آنان دست‎تنگی می‌کنند و از آنچه خداوند بر احکام مضطرین بر آنان واجب کرده، امساک کرده و بر فقرا بذل و بخشش نمی‌کنند و عریان‎ها را لباس نمی‎پوشانند. اینان نیز از احکام الهی اعراض کرده و به تعبیر نویسنده «نبذوه وراء ظهورهم و جعلوه نسیا منسیا». او برعکس شیعیان که آنان را طعن و نفرین می‌کند درباره اهل‎سنتی که عیناً این کار را کرده‎اند دعا می‌کند که «فوقیهم الله لمرضاته و ایقظهم الی التوبة من سائر مخالفاته و بصرهم بعیوبهم و الهمهم النظر فی عواقب امورهم بشکر ما انعم علیهم فی الخیرات و المیراث الیهم حتی یواسوا المحتاجین و یرضی عنهم رب العالمین.» یعنی خداوند بر کسب رضایتش توفیقشان دهد و آنان را از خواب غفلت به بیداری توبه بکشاند، دیدگانشان را بینا کند و عواقب امور این کارشان را در ذهنشان بیندازد... تا با نیازمندان مدارا کنند و خداوند از آنان راضی شود. نویسنده پس از اعلام و توصیف این شرایط می‎نویسد، با این وضع لازم بود که کتابی در این باب نوشته شود و دلایل و احکام صدقه در نهایت بسط و اطناب توضیح داده شود و این شد که من شروع به نگارش چنین کتابی کردم.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/1 ر.ک: کتاب، ص1]</ref>


    ابن حجر هیثمی، کتاب را در یک مقدمه، چهار باب و یک خاتمه نگاشته است؛ مقدمه کتاب درباره امور عامه‎ای است درباره صدقه و اموری که باعث کمال صدقه می‎شود.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/1 ر.ک: همان، ص1-2]</ref> باب اول کتاب درباره فضائل زکات و ضیافت مطلب گفته و این مطالب را در فصولی بیان کرده، فصل اولش درباره روایاتی است که ترغیباً (تشویق) و ترهیباً (هشدار) درباره زکات آمده است. نویسنده بیست روایت را در این باب ذکر می‎کند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/16 ر.ک: همان، ص16-19]</ref> فصل دوم به بیان احادیث ترغیب ضیافت و مهمانی دادن می‎پردازد؛ نویسنده بیست حدیث را در این باب ذکر کرده است که البته گویا روایت هجدهم از مطالب افتاده باشد یا این‎که در واقع هفده روایت ذکر شده باشد زیرا بعد از عنوان روایت هفدهم، روایت نوزدهم را ذکر کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/19 ر.ک: همان، ص19-21]</ref> فصل سوم با بیست‎ویک حدیث در آداب ضیافت و مهمان و امور متعلق به آن است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/21 ر.ک: همان، ص21-25]</ref>
    ابن حجر هیثمی، کتاب را در یک مقدمه، چهار باب و یک خاتمه نگاشته است؛ مقدمه کتاب درباره امور عامه‎ای است درباره صدقه و اموری که باعث کمال صدقه می‎شود.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/1 ر.ک: همان، ص1-2]</ref> باب اول کتاب درباره فضائل زکات و ضیافت مطلب گفته و این مطالب را در فصولی بیان کرده، فصل اولش درباره روایاتی است که ترغیباً (تشویق) و ترهیباً (هشدار) درباره زکات آمده است. نویسنده بیست روایت را در این باب ذکر می‌کند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/16 ر.ک: همان، ص16-19]</ref> فصل دوم به بیان احادیث ترغیب ضیافت و مهمانی دادن می‎پردازد؛ نویسنده بیست حدیث را در این باب ذکر کرده است که البته گویا روایت هجدهم از مطالب افتاده باشد یا این‎که در واقع هفده روایت ذکر شده باشد زیرا بعد از عنوان روایت هفدهم، روایت نوزدهم را ذکر کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/19 ر.ک: همان، ص19-21]</ref> فصل سوم با بیست‎ویک حدیث در آداب ضیافت و مهمان و امور متعلق به آن است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/21 ر.ک: همان، ص21-25]</ref>


    باب دوم کتاب، درباره روایاتی است که درباره سخاوت و صدقه و فضائل آن و ترغیب بر این امر و دیگر مسائل مربوط به این امور وارد شده است و در این باب روایاتی داریم که متذکر می‎گردد که سخاوت و صدقه به نوع و اندازه خاصی مقید نمی‎شود.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/25 ر.ک: همان،ص25]</ref> نویسنده در این بخش به نودوهشت حدیث استناد می‎کند.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/25 ر.ک: همان، ص25-41]</ref> متن حدیث نود و سوم چنین است: أخرج النسائی عن ابن عباس رضی الله تعالی عنهما: أن النبی صلی الله تعالی علیه و آله و سلم قال: ما من مسلم کسا مسلما ثوبا، الا کان فی حفظ الله تعالی، ما دام علیه منه خرقة. نسائی از ابن عباس نقل کرده که پیامبر خدا(ص) فرمود: هر مسلمانی که یک مسلمان دیگر را لباس بپوشاند تا زمانی که لباسش در تن این شخص است، در حفظ و حراست خداوند متعال است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/41 ر.ک: همان، ص41]</ref>
    باب دوم کتاب، درباره روایاتی است که درباره سخاوت و صدقه و فضائل آن و ترغیب بر این امر و دیگر مسائل مربوط به این امور وارد شده است و در این باب روایاتی داریم که متذکر می‎گردد که سخاوت و صدقه به نوع و اندازه خاصی مقید نمی‎شود.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/25 ر.ک: همان،ص25]</ref> نویسنده در این بخش به نودوهشت حدیث استناد می‌کند.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/25 ر.ک: همان، ص25-41]</ref> متن حدیث نود و سوم چنین است: أخرج النسائی عن ابن عباس رضی الله تعالی عنهما: أن النبی صلی الله تعالی علیه و آله و سلم قال: ما من مسلم کسا مسلما ثوبا، الا کان فی حفظ الله تعالی، ما دام علیه منه خرقة. نسائی از ابن عباس نقل کرده که پیامبر خدا(ص) فرمود: هر مسلمانی که یک مسلمان دیگر را لباس بپوشاند تا زمانی که لباسش در تن این شخص است، در حفظ و حراست خداوند متعال است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/41 ر.ک: همان، ص41]</ref>


    سومین باب کتاب، در آداب صدقه و احکام منصوص آن است؛ در این باب درباره مذمت گدایی(سؤال و درخواست) و امور و احکام متعلق به آن نیز روایاتی آمده است. نویسنده این باب را نیز مانند باب اول، در فصولی بیان کرده است؛ در فصل اول این بخش آداب و احکام بیان شده است. این فصل شامل چهل حدیث است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/41 ر.ک: همان، ص41-48]</ref> فصل دوم درباره هر آن چیزی است که اسم صدقه بر آن اطلاق می‎شود؛ نویسنده در این بخش بیست‎وهفت حدیث را ذکر کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/48 ر.ک: همان، ص48-52]</ref> فصل سوم به بیان روایات با موضوع درخواست(سؤال) اختصاص دارد؛ این فصل سی حدیث را در بر دارد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/52 ر.ک: همان، ص52-56]</ref> در حدیث بیست و هشتم از قول احمد از حبشی بن جناده نقل شده که رسول خدا(ص) فرمودند: «من سأل الناس بغیر فقر، فانما یأکل الجمر»؛ یعنی هرکه فقیر نباشد و از دیگران درخواست(یا گدایی) کند، در واقع دارد آتش می‎خورد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/56 ر.ک: همان، ص56]</ref> چهارمین فصل از این باب، به ارائه روایات در باب آداب سؤال پرداخته است؛ نویسنده در این فصل احادیثی را از پیامبر به نقل از دارقطنی، ابن عدی، بیهقی، ابن عساکر، ابن لال، ترمذی، ابن ماجه، عقیلی و دیگران نقل می‎کند. او چهارده روایت را در این بخش ذکر می‎کند.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/56 ر.ک: همان، ص56-58]</ref>
    سومین باب کتاب، در آداب صدقه و احکام منصوص آن است؛ در این باب درباره مذمت گدایی(سؤال و درخواست) و امور و احکام متعلق به آن نیز روایاتی آمده است. نویسنده این باب را نیز مانند باب اول، در فصولی بیان کرده است؛ در فصل اول این بخش آداب و احکام بیان شده است. این فصل شامل چهل حدیث است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/41 ر.ک: همان، ص41-48]</ref> فصل دوم درباره هر آن چیزی است که اسم صدقه بر آن اطلاق می‎شود؛ نویسنده در این بخش بیست‎وهفت حدیث را ذکر کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/48 ر.ک: همان، ص48-52]</ref> فصل سوم به بیان روایات با موضوع درخواست(سؤال) اختصاص دارد؛ این فصل سی حدیث را در بر دارد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/52 ر.ک: همان، ص52-56]</ref> در حدیث بیست و هشتم از قول احمد از حبشی بن جناده نقل شده که رسول خدا(ص) فرمودند: «من سأل الناس بغیر فقر، فانما یأکل الجمر»؛ یعنی هرکه فقیر نباشد و از دیگران درخواست(یا گدایی) کند، در واقع دارد آتش می‎خورد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/56 ر.ک: همان، ص56]</ref> چهارمین فصل از این باب، به ارائه روایات در باب آداب سؤال پرداخته است؛ نویسنده در این فصل احادیثی را از پیامبر به نقل از دارقطنی، ابن عدی، بیهقی، ابن عساکر، ابن لال، ترمذی، ابن ماجه، عقیلی و دیگران نقل می‌کند. او چهارده روایت را در این بخش ذکر می‌کند.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/56 ر.ک: همان، ص56-58]</ref>


    او سپس در چهارمین باب کتاب به توضیح درباره صدقه تطوع می‎پردازد و چهل مسئله را از بزرگان اهل تسنن درباره این امر بیان می‎کند. تفاوت این باب در بخش‎ها و باب‎های قبلی در این است که در آن‎ها، صرفاً به ذکر روایت می‎پرداخت اما در اینجا، فتوای بزرگان را بیان کرده و به بحث از یک مسئله می‎پردازد. مثلاً در چهلمین مسئله به فتوای ابن صلاح درباره شخصی که پولی را داده که در مسجد صرفاً به فقیر بپردازند... پرداخته است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/58 ر.ک: همان، ص58-81]</ref> صفحات پایانی کتاب، خاتمه آن است؛ نویسنده در آن به بیان روایاتی درباره فقر و صدقه و... می‎پردازد، در آخرین روایت از بخاری و مسلم و نسائی از قول ابوهریره نقل شده که پیامبر خدا(ص) فرمودند: «نعوذ بالله من جهد البلاء و درک الشقاء و سوء القضاء و شماتة الاعداء». نویسنده با عبارت اعاذنا الله من ذکل و من جمیع ما استعاذ منه صلی الله تعالی علیه و آله و سلم... و حمد الهی در خطبه اختتامیه، کتابش را پایان می‎دهد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/81 ر.ک: همان، ص81-83]</ref>
    او سپس در چهارمین باب کتاب به توضیح درباره صدقه تطوع می‎پردازد و چهل مسئله را از بزرگان اهل تسنن درباره این امر بیان می‌کند. تفاوت این باب در بخش‎ها و باب‎های قبلی در این است که در آن‎ها، صرفاً به ذکر روایت می‎پرداخت اما در اینجا، فتوای بزرگان را بیان کرده و به بحث از یک مسئله می‎پردازد. مثلاً در چهلمین مسئله به فتوای ابن صلاح درباره شخصی که پولی را داده که در مسجد صرفاً به فقیر بپردازند... پرداخته است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/58 ر.ک: همان، ص58-81]</ref> صفحات پایانی کتاب، خاتمه آن است؛ نویسنده در آن به بیان روایاتی درباره فقر و صدقه و... می‎پردازد، در آخرین روایت از بخاری و مسلم و نسائی از قول ابوهریره نقل شده که پیامبر خدا(ص) فرمودند: «نعوذ بالله من جهد البلاء و درک الشقاء و سوء القضاء و شماتة الاعداء». نویسنده با عبارت اعاذنا الله من ذکل و من جمیع ما استعاذ منه صلی الله تعالی علیه و آله و سلم... و حمد الهی در خطبه اختتامیه، کتابش را پایان می‎دهد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39753/1/81 ر.ک: همان، ص81-83]</ref>


    ==وضعیت کتاب==
    ==وضعیت کتاب==

    نسخهٔ ‏۲۱ اوت ۲۰۱۹، ساعت ۲۰:۰۷

    الإنافة فيما جاء في الصدقة و الضيافة‏
    الإنافة فيما جاء في الصدقة و الضيافة
    پدیدآوراناب‍ن ح‍ج‍ر ه‍يتم‍ي‌، اح‍م‍د ب‍ن م‍ح‍م‍د (نويسنده)
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    الإنافة فيما جاء في الصدقة و الضيافة، اثر ابن حجر هیثمی(متوفی 974ق) کتابی است یک جلدی به زبان عربی درباره فضیلت صدقه و احکام مربوط به آن و مذمت درخواست(سؤال) و... با موضوع حدیث و اخلاق.

    انگیزه نگارش

    انگیزه نویسنده از نگارش این کتاب، وقوع قحطی پی‎درپی در سال‎های متمادی در یمن بوده که باعث مهاجرت اجباری ساکنین آنجا به مکه شده؛ بسیاری از ساکنین غنی مکه از دادن صدقه به آنان امساک می‌کرده‎اند تا جایی که آنان مجبور به پختن و خوردن خون حیوانات می‎شده‎اند. نویسنده کتاب، در خطبه کتابش، به اهل سنت گرایش داشته و شیعیان را طعن می‌کند.

    ساختار

    کتاب دارای مقدمه مؤلف، محتوای مطالب در چهار باب و خاتمه است.

    به لحاظ محتوایی می‎توان کتاب را به دو بخش اصلی تقسیم کرد، در بخش اول(باب‎های اول تا سوم کتاب)، نویسنده صرفاً به ذکر روایات اکتفا کرده و در بخش دوم(باب چهارم)، فتاوای علما را درباره صدقه و امساک از آن و درخواست از دیگران بدون فقر و... بیان کرده است.

    گزارش محتوا

    نویسنده در مقدمه کتاب، پس از حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبر خدا(ص) و خاندانش(ع)، می‎نویسد: امسال سال 950 هجری است و در بلاد بجیله و دیگر بلاد اطراف یمن و حجاز سال‎های متوالی قحطی شده تا جایی که مردمان آنجا را به جلای وطن و حرکت برای سکونت در مکه مکرمه مجبور کرده است. اکثر اهل تقوا و دیانت این دیار، سؤال‎های بسیاری درباره صدقه، دلایل رغبت به آن، موارد محذور آن، احکام صدقه از وجوب و استحباب و اباحه و کراهت و خلاف اولی و حرمت و... داشتند و من [در این نوشتار] به آن‎ها پاسخ گفتم و از ادله‎ای که به دادن صدقه تشویق می‌کرد نیز بسیار نگاشتم.

    آنانی که به مکه مهاجرت کردند در نهایت گرسنگی و عریانی و احتیاج و در حالت فقر و فاقت هستند و باوجوداین‎که اغنیای فراوانی در مکه زندگی می‌کنند که بر قناطیر مقنطره از طلا و نقره دسترسی دارند صدقه مکفی‎ای به این فقرا نمی‎دهند و این بیچارگان از شدت گرسنگی، خون را پخته و می‎خورند. البته [از نگاه نویسنده و به اعتقاد وی] اکثر اینان رافضی یا شیعه بودند که با اسلام و اهلش دشمنی داشتند و دیدن بدحالی مسلمین سرور و خوشحالی آنان را بیشتر می‌کرد. نویسنده در ادامه کلماتش، دعا می‌کند که خداوند خانه و سرزمین امنش را از اینان خالی کند و با کلمات نفرین و طعن آمیز، شیعیان را خطاب قرار می‎دهد. او در ادامه می‎نویسد: بقیه اغنیایی که در این شهر هستند و به این فقرا کمک نمی‌کنند، نیز دچار مرض شحّ و بخل شده‎اند؛ آنان دست‎تنگی می‌کنند و از آنچه خداوند بر احکام مضطرین بر آنان واجب کرده، امساک کرده و بر فقرا بذل و بخشش نمی‌کنند و عریان‎ها را لباس نمی‎پوشانند. اینان نیز از احکام الهی اعراض کرده و به تعبیر نویسنده «نبذوه وراء ظهورهم و جعلوه نسیا منسیا». او برعکس شیعیان که آنان را طعن و نفرین می‌کند درباره اهل‎سنتی که عیناً این کار را کرده‎اند دعا می‌کند که «فوقیهم الله لمرضاته و ایقظهم الی التوبة من سائر مخالفاته و بصرهم بعیوبهم و الهمهم النظر فی عواقب امورهم بشکر ما انعم علیهم فی الخیرات و المیراث الیهم حتی یواسوا المحتاجین و یرضی عنهم رب العالمین.» یعنی خداوند بر کسب رضایتش توفیقشان دهد و آنان را از خواب غفلت به بیداری توبه بکشاند، دیدگانشان را بینا کند و عواقب امور این کارشان را در ذهنشان بیندازد... تا با نیازمندان مدارا کنند و خداوند از آنان راضی شود. نویسنده پس از اعلام و توصیف این شرایط می‎نویسد، با این وضع لازم بود که کتابی در این باب نوشته شود و دلایل و احکام صدقه در نهایت بسط و اطناب توضیح داده شود و این شد که من شروع به نگارش چنین کتابی کردم.[۱]

    ابن حجر هیثمی، کتاب را در یک مقدمه، چهار باب و یک خاتمه نگاشته است؛ مقدمه کتاب درباره امور عامه‎ای است درباره صدقه و اموری که باعث کمال صدقه می‎شود.[۲] باب اول کتاب درباره فضائل زکات و ضیافت مطلب گفته و این مطالب را در فصولی بیان کرده، فصل اولش درباره روایاتی است که ترغیباً (تشویق) و ترهیباً (هشدار) درباره زکات آمده است. نویسنده بیست روایت را در این باب ذکر می‌کند[۳] فصل دوم به بیان احادیث ترغیب ضیافت و مهمانی دادن می‎پردازد؛ نویسنده بیست حدیث را در این باب ذکر کرده است که البته گویا روایت هجدهم از مطالب افتاده باشد یا این‎که در واقع هفده روایت ذکر شده باشد زیرا بعد از عنوان روایت هفدهم، روایت نوزدهم را ذکر کرده است[۴] فصل سوم با بیست‎ویک حدیث در آداب ضیافت و مهمان و امور متعلق به آن است.[۵]

    باب دوم کتاب، درباره روایاتی است که درباره سخاوت و صدقه و فضائل آن و ترغیب بر این امر و دیگر مسائل مربوط به این امور وارد شده است و در این باب روایاتی داریم که متذکر می‎گردد که سخاوت و صدقه به نوع و اندازه خاصی مقید نمی‎شود.[۶] نویسنده در این بخش به نودوهشت حدیث استناد می‌کند.[۷] متن حدیث نود و سوم چنین است: أخرج النسائی عن ابن عباس رضی الله تعالی عنهما: أن النبی صلی الله تعالی علیه و آله و سلم قال: ما من مسلم کسا مسلما ثوبا، الا کان فی حفظ الله تعالی، ما دام علیه منه خرقة. نسائی از ابن عباس نقل کرده که پیامبر خدا(ص) فرمود: هر مسلمانی که یک مسلمان دیگر را لباس بپوشاند تا زمانی که لباسش در تن این شخص است، در حفظ و حراست خداوند متعال است.[۸]

    سومین باب کتاب، در آداب صدقه و احکام منصوص آن است؛ در این باب درباره مذمت گدایی(سؤال و درخواست) و امور و احکام متعلق به آن نیز روایاتی آمده است. نویسنده این باب را نیز مانند باب اول، در فصولی بیان کرده است؛ در فصل اول این بخش آداب و احکام بیان شده است. این فصل شامل چهل حدیث است.[۹] فصل دوم درباره هر آن چیزی است که اسم صدقه بر آن اطلاق می‎شود؛ نویسنده در این بخش بیست‎وهفت حدیث را ذکر کرده است.[۱۰] فصل سوم به بیان روایات با موضوع درخواست(سؤال) اختصاص دارد؛ این فصل سی حدیث را در بر دارد.[۱۱] در حدیث بیست و هشتم از قول احمد از حبشی بن جناده نقل شده که رسول خدا(ص) فرمودند: «من سأل الناس بغیر فقر، فانما یأکل الجمر»؛ یعنی هرکه فقیر نباشد و از دیگران درخواست(یا گدایی) کند، در واقع دارد آتش می‎خورد.[۱۲] چهارمین فصل از این باب، به ارائه روایات در باب آداب سؤال پرداخته است؛ نویسنده در این فصل احادیثی را از پیامبر به نقل از دارقطنی، ابن عدی، بیهقی، ابن عساکر، ابن لال، ترمذی، ابن ماجه، عقیلی و دیگران نقل می‌کند. او چهارده روایت را در این بخش ذکر می‌کند.[۱۳]

    او سپس در چهارمین باب کتاب به توضیح درباره صدقه تطوع می‎پردازد و چهل مسئله را از بزرگان اهل تسنن درباره این امر بیان می‌کند. تفاوت این باب در بخش‎ها و باب‎های قبلی در این است که در آن‎ها، صرفاً به ذکر روایت می‎پرداخت اما در اینجا، فتوای بزرگان را بیان کرده و به بحث از یک مسئله می‎پردازد. مثلاً در چهلمین مسئله به فتوای ابن صلاح درباره شخصی که پولی را داده که در مسجد صرفاً به فقیر بپردازند... پرداخته است.[۱۴] صفحات پایانی کتاب، خاتمه آن است؛ نویسنده در آن به بیان روایاتی درباره فقر و صدقه و... می‎پردازد، در آخرین روایت از بخاری و مسلم و نسائی از قول ابوهریره نقل شده که پیامبر خدا(ص) فرمودند: «نعوذ بالله من جهد البلاء و درک الشقاء و سوء القضاء و شماتة الاعداء». نویسنده با عبارت اعاذنا الله من ذکل و من جمیع ما استعاذ منه صلی الله تعالی علیه و آله و سلم... و حمد الهی در خطبه اختتامیه، کتابش را پایان می‎دهد.[۱۵]

    وضعیت کتاب

    کتاب، فهرست مطالب و سایر فهرست‎های فنی و پاورقی ندارد.

    پانویس

    منابع مقاله

    مقدمه و متن کتاب.

    وابسته‌ها