الجغرافية: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'جاحظ' به 'جاحظ ')
    بدون خلاصۀ ویرایش
     
    (۴۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    [[پرونده:NUR10757J1.jpg|بندانگشتی|الجغرافية]]
    | تصویر =NUR10757J1.jpg
    {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
    | عنوان =الجغرافية
    |+ |
    | پدیدآوران =  
    |-
    [[زهری، محمد بن ابی‌بکر]] (نویسنده)
    ! نام کتاب!! data-type='bookName'|الجغرافية
    |-
    |نام های دیگر کتاب
    |data-type='otherBookNames'|
    |-
    |پدیدآورندگان
    |data-type='authors'|[[زهری، محمد بن ابی بکر]] (نويسنده)


    [[قرچانلو، حسین]] (مترجم)
    [[قرچانلو، حسین]] (مترجم)


    [[حاج صادق، محمد]] (محقق)
    [[حاج صادق، محمد]] (محقق)
    |-
    | زبان =فارسی
    |زبان  
    | کد کنگره =‏DS‎‏ ‎‏36‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏ز‎‏9‎‏ج‎‏7‎‏
    |data-type='language'|فارسی
    | موضوع =
    |-
    آسیا - سیر و سیاحت - متون قدیمی تا 1800
    |کد کنگره  
    |data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏DS‎‏ ‎‏36‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏ز‎‏9‎‏ج‎‏7‎‏
    |-
    |موضوع  
    |data-type='subject'|آسیا - سیر و سیاحت - متون قدیمی تا 1800


    کشورهای اسلامی - سیر و سیاحت - متون قدیمی تا 1800م.
    کشورهای اسلامی - سیر و سیاحت - متون قدیمی تا 1800م.
    |-
    | ناشر =
    |ناشر  
    وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات
    |data-type='publisher'|وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات
    | مکان نشر =تهران - ایران
    |-
    | سال نشر = 1382 ش  
    |مکان نشر  
    |data-type='publishPlace'|تهران - ایران
    |-
    |سال نشر  
    |data-type='publishYear'| 1382 هـ.ش  
    |-class='articleCode'
    |کد اتوماسیون
    |data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE10757AUTOMATIONCODE
    |}
    </div>
     
     
    == معرفى اجمالى ==
    '''كتاب الجغرافيه'''، اثرى است به زبان فارسى (ترجمه شده از عربى) و به موضوع جغرافياى جهان به روش هفت اقليم ايرانى مى‌پردازد.
     
    == ساختار ==


    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE62950AUTOMATIONCODE، AUTOMATIONCODE10757AUTOMATIONCODE
    | چاپ =1
    | شابک =964-422-615-1
    | تعداد جلد =1
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =10757
    | کتابخوان همراه نور =10757
    | کد پدیدآور =
    | پس از =
    | پیش از =
    }}
    '''كتاب الجغرافيه'''، نوشته [[زهری، محمد بن ابی‌بکر|ابوعبدالله محمد بن ابوبكر زهرى]]، ترجمه [[قرچانلو، حسین|دكتر حسین قره‌چانلو]] اثرى است به زبان فارسی (ترجمه شده از عربى) و به موضوع جغرافياى جهان به روش هفت اقليم ایرانى مى‌پردازد.


    ==ساختار==
    كتاب حاضر، داراى يك مقدمه و فاقد فصل‌بندى و تبويب است و تنها بر مبناى هفت جزء و يك خاتمه تنظيم شده است. عناوين اين اجزاء عبارتند از:
    كتاب حاضر، داراى يك مقدمه و فاقد فصل‌بندى و تبويب است و تنها بر مبناى هفت جزء و يك خاتمه تنظيم شده است. عناوين اين اجزاء عبارتند از:


    خط ۵۶: خط ۴۰:
    جزء سوم، به سه ناحيه غزنه، بصره، كوفه بغداد، خراسان تقسيم مى‌شود.
    جزء سوم، به سه ناحيه غزنه، بصره، كوفه بغداد، خراسان تقسيم مى‌شود.


    جزء چهارم، مرزهاى آن(زمين) كه به سه ناحيه تقسيم مى‌شود: ناحيه اول: بلخشان. ناحيه دوم: سرزمين ترك و تبّت. ناحيه سوم: سرزمين كرد و ديلم و انبار.
    جزء چهارم، مرزهاى آن (زمين) كه به سه ناحيه تقسيم مى‌شود: ناحيه اول: بلخشان. ناحيه دوم: سرزمين ترك و تبّت. ناحيه سوم: سرزمين كرد و ديلم و انبار.


    جزء پنجم(تقسيمات زمين)، مرزهاى آن، داراى سه ناحيه است: ناحيه اول: عموريه، انطاكيه، قدس. ناحيه دوم: قسطنطنيه و ناحيه سوم: اندلس.
    جزء پنجم(تقسيمات زمين)، مرزهاى آن، داراى سه ناحيه است: ناحيه اول: عموريه، انطاكيه، قدس. ناحيه دوم: قسطنطنيه و ناحيه سوم: اندلس.
    خط ۶۲: خط ۴۶:
    جزء ششم؛ سرزمين مغرب كه شامل سه ناحيه مى‌شود: ناحيه اول: افريقيه. ناحيه دوم: مغرب اقصى و ناحيه سوم: سوس اقصى.
    جزء ششم؛ سرزمين مغرب كه شامل سه ناحيه مى‌شود: ناحيه اول: افريقيه. ناحيه دوم: مغرب اقصى و ناحيه سوم: سوس اقصى.


    جزء هفتم؛ مرزهاى(مغرب الاقصى)؛ شامل سه ناحيه مى‌شود: ناحيه اول: نوبه تن. ناحيه دومك حبشه و ناحيه سوم: جناوه.
    جزء هفتم؛ مرزهاى (مغرب الاقصى)؛ شامل سه ناحيه مى‌شود: ناحيه اول: نوبه تن. ناحيه دومك حبشه و ناحيه سوم: جناوه.
     
    == گزارش محتوا ==
     


    مولف در «كتاب الجغرافيه» از روش هفت اقليم ايرانى استفاده كرده، ولى ارائه اقاليم وى مخالف روش اقليم‌هاى ايرانى است. روش‌هاى اقليم ايرانى چنين است كه اقليم چهارم مركز اقاليم ديگر است كه سه اقليم در جنوب و سه اقليم در شمال آن است و اقليم مركزى از نظر تعادلى، آب و هوا و شهرها بهترين اقليم‌ها است؛ در حالى كه زهرى اقليم برتر و مركز اقاليم را اقليم اول؛ يعنى سرزمين‌هاى يمن، مكه، طائف، قلزم و مصر و اطراف آن مى‌داند و مى‌نويسد، اين اقليم وسط قسمت آباد زمين است، حال آن كه در روش ايرانى، اقليم برتر، خراسان، جبال، عراق، شام، روم و... را در بر مى‌گيرد. همچنين مابقى اقاليمى كه در كتابش به دست داده با آن چه كه جغرافيادانان ارائه كرده‌اند، اختلاف دارد. معلوم نيست كه الگوى زهرى در ارائه چنين تقسيمى براى اقاليم از چه كتابى بوده است.
    ==گزارش محتوا==
    مؤلف در «كتاب الجغرافيه» از روش هفت اقليم ایرانى استفاده كرده، ولى ارائه اقاليم وى مخالف روش اقليم‌هاى ایرانى است. روش‌هاى اقليم ایرانى چنين است كه اقليم چهارم مركز اقاليم ديگر است كه سه اقليم در جنوب و سه اقليم در شمال آن است و اقليم مركزى از نظر تعادلى، آب و هوا و شهرها بهترين اقليم‌ها است؛ در حالى كه [[زهری، محمد بن ابی‌بکر|زهرى]] اقليم برتر و مركز اقاليم را اقليم اول؛ يعنى سرزمين‌هاى يمن، مكه، طائف، قلزم و مصر و اطراف آن مى‌داند و مى‌نويسد، اين اقليم وسط قسمت آباد زمين است، حال آن كه در روش ایرانى، اقليم برتر، خراسان، جبال، عراق، شام، روم و... را در بر مى‌گیرد. همچنين مابقى اقاليمى كه در كتابش به دست داده با آن چه كه جغرافيادانان ارائه كرده‌اند، اختلاف دارد. معلوم نيست كه الگوى زهرى در ارائه چنين تقسيمى براى اقاليم از چه كتابى بوده است.


    روش زهرى در اين كتاب هيچ شباهتى به روش مكتب بلخى كه سرزمين‌هاى اسلامى را به بيست ناحيه يا اقليم تقسيم كرده‌اند، ندارد. بيشتر توجه زهرى در اين كتاب به عجايب است و در سرتاسر كتاب از كتاب شخصى به نام جزّار كه مولف كتابى با نام «عجائب البلدان»است، مطلب نقل مى‌كند. زهرى در اين كتاب از مخلوقات و صفات و شكل‌ها و رنگ‌ها و اخلاق آنها و نيز ميوه‌ها و دانه‌هايى كه مى‌خورند و نوشيدنى‌هايى كه مى‌نوشند، سخن مى‌گويد و از آنچه اختصاص به برخى نواحى جهان دارد نام مى‌برد و اختلاف روز اين نواحى را يادآور مى‌شود.
    روش [[زهری، محمد بن ابی‌بکر|زهرى]] در اين كتاب هيچ شباهتى به روش مكتب بلخى كه سرزمين‌هاى اسلامى را به بيست ناحيه يا اقليم تقسيم كرده‌اند، ندارد. بيشتر توجه زهرى در اين كتاب به عجايب است و در سرتاسر كتاب از كتاب شخصى به نام جزّار كه مؤلف كتابى با نام «عجائب البلدان» است، مطلب نقل مى‌كند. زهرى در اين كتاب از مخلوقات و صفات و شكل‌ها و رنگ‌ها و اخلاق آنها و نيز ميوه‌ها و دانه‌هایى كه مى‌خورند و نوشيدنى‌هایى كه مى‌نوشند، سخن مى‌گويد و از آنچه اختصاص به برخى نواحى جهان دارد نام مى‌برد و اختلاف روز اين نواحى را يادآور مى‌شود.


    زهرى بعد از مقدمه‌اى راجع به زمين و وصف كمربند آبى(يعنى اقيانوس‌هاى بزرگ)، قسمت آباد زمين را به عنوان كمربند سبز و درياهاى داخل در خشكى‌ها و اجزاى زمين و قسمت بيابانى آن را، كه بسيار مختصر؛ ولى ارزنده است، معرفى مى‌كند. وى پس از وصف زمين و اجزاى آن به وصف شكار و بعضى از حيوانات درنده؛ مانند زمرّده (ميمون) پرداخته و سپس از شكار رخ ياد مى‌كند و بعد از آن به تعاريف جغرافيايى پرداخته و از قسمت خشك و بيابانى زمين و كوه قمر(كوه كليمانجارو در آفريقاى مركزى) و رودخانه نيل سخن مى‌گويد، كه ولو مختصر است؛ اما اطلاعات ارزنده‌اى از سرزمين مصر و رود نيل و كوه قمر در اختيار خواننده قرار مى‌دهد.
    [[زهری، محمد بن ابی‌بکر|زهرى]] بعد از مقدمه‌اى راجع به زمين و وصف كمربند آبى (يعنى اقيانوس‌هاى بزرگ)، قسمت آباد زمين را به عنوان كمربند سبز و درياهاى داخل در خشكى‌ها و اجزاى زمين و قسمت بيابانى آن را، كه بسيار مختصر؛ ولى ارزنده است، معرفى مى‌كند. وى پس از وصف زمين و اجزاى آن به وصف شكار و بعضى از حيوانات درنده؛ مانند زمرّده (ميمون) پرداخته و سپس از شكار رخ ياد مى‌كند و بعد از آن به تعاريف جغرافيايى پرداخته و از قسمت خشك و بيابانى زمين و كوه قمر (كوه كليمانجارو در آفريقاى مركزى) و رودخانه نيل سخن مى‌گويد، كه ولو مختصر است؛ اما اطلاعات ارزنده‌اى از سرزمين مصر و رود نيل و كوه قمر در اختيار خواننده قرار مى‌دهد.


    احتمالا عجايب و افسانه‌هايى كه زهرى در كتاب خويش نقل مى‌كند، همان‌هايى باشد كه در كتاب عجائب البلدان كلبى و نيز ابن جزّار آمده است.
    احتمالا عجايب و افسانه‌هایى كه زهرى در كتاب خويش نقل مى‌كند، همان‌هایى باشد كه در كتاب عجائب البلدان كلبى و نيز ابن جزّار آمده است.


    به طور كلى مطالب كتاب؛ شامل دو دسته اطلاعات درباره مشرق جهان اسلام و مغرب جهان اسلام است. اطلاعات او درباره مغرب جهان اسلام به لحاظ نزديكى اين مناطق به زادگاه و محل زندگى او، دقيق و درست‌تر به نظر مى‌رسد و احتمالا امكان مسافرت‌هايى براى مولف به اين مناطق فراهم بوده، چون در اين قسمت از كتاب گاهى مى‌گويد كه اين محل را ديده‌ام و يا از كسى شنيده‌ام. مى‌توان حدس زد كه او مسافرت‌هايى به شهرهاى مغرب و شهرهاى اندلس داشته است. گاهى از آثار و ابنيه‌اى نام مى‌برد كه در دوران روميان ساخته شده و در زمان او جز آثار اندكى از آنها باقى نبوده است و گاهى نيز به آثارى اشاره دارد كه تا زمان وى هنوز پابرجا و قابل استفاده بوده است.
    به طور كلى مطالب كتاب؛ شامل دو دسته اطلاعات درباره مشرق جهان اسلام و مغرب جهان اسلام است. اطلاعات او درباره مغرب جهان اسلام به لحاظ نزدیکى اين مناطق به زادگاه و محل زندگى او، دقيق و درست‌تر به نظر مى‌رسد و احتمالا امكان مسافرت‌هایى براى مؤلف به اين مناطق فراهم بوده، چون در اين قسمت از كتاب گاهى مى‌گويد كه اين محل را ديده‌ام و يا از كسى شنيده‌ام. مى‌توان حدس زد كه او مسافرت‌هایى به شهرهاى مغرب و شهرهاى اندلس داشته است. گاهى از آثار و ابنيه‌اى نام مى‌برد كه در دوران روميان ساخته شده و در زمان او جز آثار اندكى از آنها باقى نبوده است و گاهى نيز به آثارى اشاره دارد كه تا زمان وى هنوز پابرجا و قابل استفاده بوده است.


    اما نظريات زهرى درباره مشرق جهان اسلام بر پايه اطلاعاتى است كه از متون جغرافيايى قبل از خود؛ مانند آثار [[جاحظ، عمرو بن بحر|جاحظ]] ، ابن كلبى، ابن فقيه، ابن رسته و ...گرفته است.
    اما نظريات [[زهری، محمد بن ابی‌بکر|زهرى]] درباره مشرق جهان اسلام بر پايه اطلاعاتى است كه از متون جغرافيايى قبل از خود؛ مانند آثار [[جاحظ، عمرو بن بحر|جاحظ]]، ابن كلبى، ابن فقيه، ابن رسته و...گرفته است.


    در خاتمه كتاب، اوزان و مقياس‌هايى كه در كتاب به كار رفته توضيح داده شده است.
    در خاتمه كتاب، اوزان و مقياس‌هایى كه در كتاب به كار رفته توضيح داده شده است.


    == ويژگى‌ها و نقايص ==
    == ويژگى‌ها و نقايص ==
    خط ۸۶: خط ۶۸:
    در اين كتاب مطالب دست اولى درباره سرزمين‌هاى مشرق و مغرب و نژادها و زبان‌ها و بعضى از شهرها ارائه شده كه در آثار ديگر جغرافيادانان اسلامى ديده نمى‌شود. اين كتاب منبع معتبرى براى آشنايى با جغرافياى اسلامى در نيمه اول قرن ششم هجرى است كه به دوران انحطاط فرهنگ و تمدن اسلامى معروف است.
    در اين كتاب مطالب دست اولى درباره سرزمين‌هاى مشرق و مغرب و نژادها و زبان‌ها و بعضى از شهرها ارائه شده كه در آثار ديگر جغرافيادانان اسلامى ديده نمى‌شود. اين كتاب منبع معتبرى براى آشنايى با جغرافياى اسلامى در نيمه اول قرن ششم هجرى است كه به دوران انحطاط فرهنگ و تمدن اسلامى معروف است.


    عليرغم ويژگى‌هايى كه اين كتاب دارد، از عيب و نقص خالى نيست. وى گاهى در جغرافياى مشرق جهان اسلام دچار اشتباهات و لغزش‌هايى شده است.
    عليرغم ويژگى‌هایى كه اين كتاب دارد، از عيب و نقص خالى نيست. وى گاهى در جغرافياى مشرق جهان اسلام دچار اشتباهات و لغزش‌هایى شده است.
     
    == وضعيت ==
     
     
    كتاب داراى پاورقى‌هايى به قلم دكتر حسين قرچانلو، مترجم كتاب و فهرست آيات و نمايه مى‌باشد.
     
    == منابع==
     


    1- مقدمه مترجم، دكتر حسين قرچانلو.
    ==وضعیت کتاب==
    كتاب داراى پاورقى‌هایى به قلم [[قرچانلو، حسین|دكتر حسین قرچانلو]]، مترجم كتاب و فهرست آيات و نمايه مى‌باشد.


    2- متن كتاب.
    ==منابع مقاله==
    # مقدمه مترجم، [[قرچانلو، حسین|دكتر حسین قرچانلو]].
    # متن كتاب.
    # كراچكوفسكى، ايگناتى يولیانوويچ، تاريخ نوشته‌هاى جغرافيايى در جهان اسلامى، ترجمه [[پاینده، ابوالقاسم|ابوالقاسم پاينده]].


    3- كراچكوفسكى، ايگناتى يوليانوويچ، تاريخ نوشته‌هاى جغرافيايى در جهان اسلامى، ترجمه ابوالقاسم پاينده.
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}




    == پیوندها ==
    [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/6796 مطالعه کتاب الجغرافية در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:تاریخ (عمومی)]]
    [[رده: تاریخ (عمومی)]]
    [[رده:تاریخ آسیا]]
    [[رده: تاریخ آسیا]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۵ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۷:۴۱

    الجغرافية
    الجغرافية
    پدیدآورانزهری، محمد بن ابی‌بکر (نویسنده)

    قرچانلو، حسین (مترجم)

    حاج صادق، محمد (محقق)
    ناشروزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات
    مکان نشرتهران - ایران
    سال نشر1382 ش
    چاپ1
    شابک964-422-615-1
    موضوعآسیا - سیر و سیاحت - متون قدیمی تا 1800 کشورهای اسلامی - سیر و سیاحت - متون قدیمی تا 1800م.
    زبانفارسی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏DS‎‏ ‎‏36‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏ز‎‏9‎‏ج‎‏7‎‏
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    كتاب الجغرافيه، نوشته ابوعبدالله محمد بن ابوبكر زهرى، ترجمه دكتر حسین قره‌چانلو اثرى است به زبان فارسی (ترجمه شده از عربى) و به موضوع جغرافياى جهان به روش هفت اقليم ایرانى مى‌پردازد.

    ساختار

    كتاب حاضر، داراى يك مقدمه و فاقد فصل‌بندى و تبويب است و تنها بر مبناى هفت جزء و يك خاتمه تنظيم شده است. عناوين اين اجزاء عبارتند از:

    جزء اول؛ قسمت آباد زمين كه شامل سه ناحيه است: ناحيه اول: سرزمين چين- جزيره وقواق. ناحيه دوم: سرزمين هند، جزيره كولم. ناحيه سوم: جزاير سند.

    جزء دوم؛ به سه ناحيه مكه، يثرب و مصر تقسيم مى‌شود.

    جزء سوم، به سه ناحيه غزنه، بصره، كوفه بغداد، خراسان تقسيم مى‌شود.

    جزء چهارم، مرزهاى آن (زمين) كه به سه ناحيه تقسيم مى‌شود: ناحيه اول: بلخشان. ناحيه دوم: سرزمين ترك و تبّت. ناحيه سوم: سرزمين كرد و ديلم و انبار.

    جزء پنجم(تقسيمات زمين)، مرزهاى آن، داراى سه ناحيه است: ناحيه اول: عموريه، انطاكيه، قدس. ناحيه دوم: قسطنطنيه و ناحيه سوم: اندلس.

    جزء ششم؛ سرزمين مغرب كه شامل سه ناحيه مى‌شود: ناحيه اول: افريقيه. ناحيه دوم: مغرب اقصى و ناحيه سوم: سوس اقصى.

    جزء هفتم؛ مرزهاى (مغرب الاقصى)؛ شامل سه ناحيه مى‌شود: ناحيه اول: نوبه تن. ناحيه دومك حبشه و ناحيه سوم: جناوه.

    گزارش محتوا

    مؤلف در «كتاب الجغرافيه» از روش هفت اقليم ایرانى استفاده كرده، ولى ارائه اقاليم وى مخالف روش اقليم‌هاى ایرانى است. روش‌هاى اقليم ایرانى چنين است كه اقليم چهارم مركز اقاليم ديگر است كه سه اقليم در جنوب و سه اقليم در شمال آن است و اقليم مركزى از نظر تعادلى، آب و هوا و شهرها بهترين اقليم‌ها است؛ در حالى كه زهرى اقليم برتر و مركز اقاليم را اقليم اول؛ يعنى سرزمين‌هاى يمن، مكه، طائف، قلزم و مصر و اطراف آن مى‌داند و مى‌نويسد، اين اقليم وسط قسمت آباد زمين است، حال آن كه در روش ایرانى، اقليم برتر، خراسان، جبال، عراق، شام، روم و... را در بر مى‌گیرد. همچنين مابقى اقاليمى كه در كتابش به دست داده با آن چه كه جغرافيادانان ارائه كرده‌اند، اختلاف دارد. معلوم نيست كه الگوى زهرى در ارائه چنين تقسيمى براى اقاليم از چه كتابى بوده است.

    روش زهرى در اين كتاب هيچ شباهتى به روش مكتب بلخى كه سرزمين‌هاى اسلامى را به بيست ناحيه يا اقليم تقسيم كرده‌اند، ندارد. بيشتر توجه زهرى در اين كتاب به عجايب است و در سرتاسر كتاب از كتاب شخصى به نام جزّار كه مؤلف كتابى با نام «عجائب البلدان» است، مطلب نقل مى‌كند. زهرى در اين كتاب از مخلوقات و صفات و شكل‌ها و رنگ‌ها و اخلاق آنها و نيز ميوه‌ها و دانه‌هایى كه مى‌خورند و نوشيدنى‌هایى كه مى‌نوشند، سخن مى‌گويد و از آنچه اختصاص به برخى نواحى جهان دارد نام مى‌برد و اختلاف روز اين نواحى را يادآور مى‌شود.

    زهرى بعد از مقدمه‌اى راجع به زمين و وصف كمربند آبى (يعنى اقيانوس‌هاى بزرگ)، قسمت آباد زمين را به عنوان كمربند سبز و درياهاى داخل در خشكى‌ها و اجزاى زمين و قسمت بيابانى آن را، كه بسيار مختصر؛ ولى ارزنده است، معرفى مى‌كند. وى پس از وصف زمين و اجزاى آن به وصف شكار و بعضى از حيوانات درنده؛ مانند زمرّده (ميمون) پرداخته و سپس از شكار رخ ياد مى‌كند و بعد از آن به تعاريف جغرافيايى پرداخته و از قسمت خشك و بيابانى زمين و كوه قمر (كوه كليمانجارو در آفريقاى مركزى) و رودخانه نيل سخن مى‌گويد، كه ولو مختصر است؛ اما اطلاعات ارزنده‌اى از سرزمين مصر و رود نيل و كوه قمر در اختيار خواننده قرار مى‌دهد.

    احتمالا عجايب و افسانه‌هایى كه زهرى در كتاب خويش نقل مى‌كند، همان‌هایى باشد كه در كتاب عجائب البلدان كلبى و نيز ابن جزّار آمده است.

    به طور كلى مطالب كتاب؛ شامل دو دسته اطلاعات درباره مشرق جهان اسلام و مغرب جهان اسلام است. اطلاعات او درباره مغرب جهان اسلام به لحاظ نزدیکى اين مناطق به زادگاه و محل زندگى او، دقيق و درست‌تر به نظر مى‌رسد و احتمالا امكان مسافرت‌هایى براى مؤلف به اين مناطق فراهم بوده، چون در اين قسمت از كتاب گاهى مى‌گويد كه اين محل را ديده‌ام و يا از كسى شنيده‌ام. مى‌توان حدس زد كه او مسافرت‌هایى به شهرهاى مغرب و شهرهاى اندلس داشته است. گاهى از آثار و ابنيه‌اى نام مى‌برد كه در دوران روميان ساخته شده و در زمان او جز آثار اندكى از آنها باقى نبوده است و گاهى نيز به آثارى اشاره دارد كه تا زمان وى هنوز پابرجا و قابل استفاده بوده است.

    اما نظريات زهرى درباره مشرق جهان اسلام بر پايه اطلاعاتى است كه از متون جغرافيايى قبل از خود؛ مانند آثار جاحظ، ابن كلبى، ابن فقيه، ابن رسته و...گرفته است.

    در خاتمه كتاب، اوزان و مقياس‌هایى كه در كتاب به كار رفته توضيح داده شده است.

    ويژگى‌ها و نقايص

    در اين كتاب مطالب دست اولى درباره سرزمين‌هاى مشرق و مغرب و نژادها و زبان‌ها و بعضى از شهرها ارائه شده كه در آثار ديگر جغرافيادانان اسلامى ديده نمى‌شود. اين كتاب منبع معتبرى براى آشنايى با جغرافياى اسلامى در نيمه اول قرن ششم هجرى است كه به دوران انحطاط فرهنگ و تمدن اسلامى معروف است.

    عليرغم ويژگى‌هایى كه اين كتاب دارد، از عيب و نقص خالى نيست. وى گاهى در جغرافياى مشرق جهان اسلام دچار اشتباهات و لغزش‌هایى شده است.

    وضعیت کتاب

    كتاب داراى پاورقى‌هایى به قلم دكتر حسین قرچانلو، مترجم كتاب و فهرست آيات و نمايه مى‌باشد.

    منابع مقاله

    1. مقدمه مترجم، دكتر حسین قرچانلو.
    2. متن كتاب.
    3. كراچكوفسكى، ايگناتى يولیانوويچ، تاريخ نوشته‌هاى جغرافيايى در جهان اسلامى، ترجمه ابوالقاسم پاينده.

    وابسته‌ها