القطع، دراسة في حجيته و أقسامه و أحكامه: تفاوت میان نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{جعبه اطلاعات کتاب | تصویر =NUR05659J1.jpg | عنوان =القطع، دراسة في حجيته و أقسامه و أ...» ایجاد کرد) |
جز (جایگزینی متن - '}} [[' به '}} [[') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
| (۲۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
| تصویر =NUR05659J1.jpg | | تصویر =NUR05659J1.jpg | ||
| عنوان =القطع، دراسة في حجيته و أقسامه و أحكامه | | عنوان =القطع، دراسة في حجيته و أقسامه و أحكامه | ||
| عنوان‌های دیگر =دراسة في حجية و أقسامه و أحکامه | | عنوان‌های دیگر =دراسة في حجية و أقسامه و أحکامه | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[حيدري، کمال]] (نويسنده) | [[حيدري، کمال]] (نويسنده) | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
| شابک =964-9635-0-8 | | شابک =964-9635-0-8 | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =05659 | ||
| کتابخوان همراه نور =05659 | |||
| کد پدیدآور =04471 | | کد پدیدآور =04471 | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۹: | ||
}} | }} | ||
'''القطع، دراسة في حجيته و أقسامه و أحكامه'''، تقریرات مباحث | '''القطع، دراسة في حجيته و أقسامه و أحكامه'''، تقریرات مباحث [[حیدری، کمال|آیت‌الله سید کمال حیدری]] پیرامون حجیت قطع و اقسام و احکام آن بوده که به قلم محمود نعمت جیاشی به رشته تحریر درآمده است. | ||
مقدمه کتاب، در تاریخ 1423ق، نوشته شده است<ref>ر.ک: مقدمه، ص24</ref>. | |||
مقدمه کتاب، در تاریخ 1423ق، نوشته شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/24 ر.ک: مقدمه، ص24]</ref>. | |||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در یک تمهید و پنج مبحث، ارائه شده است. | کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در یک تمهید و پنج مبحث، ارائه شده است. | ||
اثر حاضر، دربردارنده | اثر حاضر، دربردارنده مجموعه‌ای از جلسات و مباحثی است که استاد [[حیدری، کمال|حیدری]]، پیرامون مباحث اصولی در موضوع حجیت قطع مطرح نموده و در خلال آن، به این مسئله پرداخته‌اند که آیا حجیت قطع، مسئله‌ای اصولی است؟ و آیا قطع حجت است یا نه؟ در خلال این موضوع، به مباحثی همچون تجری، اقسام قطع، حجیت دلیل عقلی و علم اجمالی نیز پرداخته شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/9 ر.ک: همان، ص9]</ref>. | ||
پیش از آغاز هر مبحث و نیز هر فصل، فهرستی اجمالی از مهمترین موضوعات | پیش از آغاز هر مبحث و نیز هر فصل، فهرستی اجمالی از مهمترین موضوعات مطرح‌شده در آن مبحث و فصل ارائه گردیده که این امر، به تسهیل فهم مطالب هر قسمت و ارائه چهارچوبی کلی از مباحث، کمک بسزایی می‌کند. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
در مقدمه، ضمن تبیین موضوع کتاب<ref>ر.ک: همان</ref>، به سیر تطور و ادوار مختلف علم اصول اشاره شده است که عبارتند از: | در مقدمه، ضمن تبیین موضوع کتاب<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/9 ر.ک: همان]</ref>، به سیر تطور و ادوار مختلف علم اصول اشاره شده است که عبارتند از: | ||
# عصر تمهید: دورانی که بذر این علم کاشته شده است؛ عصری که با ابن عقیل و ابن جنید آغاز و با شیخ | # عصر تمهید: دورانی که بذر این علم کاشته شده است؛ عصری که با ابن عقیل و ابن جنید آغاز و با [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]]، به انتها رسیده است. | ||
# عصر علم: دورانی که بذر تفکر اصولی به ثمر نشسته و در تألیفات و مباحث فقهی، منعکس شده است؛ عصری که سردمدار آن، شیخ طوسی و بزرگانی همچون ابن ادریس، محقق | # عصر علم: دورانی که بذر تفکر اصولی به ثمر نشسته و در تألیفات و مباحث فقهی، منعکس شده است؛ عصری که سردمدار آن، [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] و بزرگانی همچون [[ابن ادریس، محمد بن احمد|ابن ادریس]]، [[حلی، جعفر بن حسن|محقق حلی]]، [[شهید اول، محمد بن مکی|شهید اول]] و... می‌باشند. | ||
# عصر کمال علمی: دورانی که مصادف بود با اواخر قرن دوازدهم هجری و | # عصر کمال علمی: دورانی که مصادف بود با اواخر قرن دوازدهم هجری و پایه‌ریزی مکتب جدیدی به دست بزرگانی چون [[وحید بهبهانی، محمدباقر|وحید بهبهانی]]<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/10 ر.ک: همان، ص10]</ref>. | ||
نویسنده پس از بیان تفاوتها و تمایزات میان این عصور<ref>ر.ک: همان، ص12-22</ref>، به ذکر این مطلب پرداخته است که اثر حاضر، که بر مبانی و نظریات شهید صدر مبتنی است، محصولی است از عصر سوم؛ یعنی دوران اوج و کمال علمی علم اصول<ref>ر.ک: همان، ص23</ref>. | نویسنده پس از بیان تفاوتها و تمایزات میان این عصور<ref>ر.ک: همان، ص12-22</ref>، به ذکر این مطلب پرداخته است که اثر حاضر، که بر مبانی و نظریات [[صدر، محمدباقر|شهید صدر]] مبتنی است، محصولی است از عصر سوم؛ یعنی دوران اوج و کمال علمی علم اصول<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/23 ر.ک: همان، ص23]</ref>. | ||
نویسنده پیش از پرداختن به موضوع قطع، در تمهید، | نویسنده پیش از پرداختن به موضوع قطع، در تمهید، به‌تبعیت از شیوه اصولیون متأخر، به مباحث مربوط به تقسیم حجج و اقسام اصول عملیه و روش [[انصاری، مرتضی بن محمدامین|شیخ انصاری]] در کتاب «[[فرائد الاصول (طبع انتشارات اسلامی)|الرسائل]]» مبنی بر تقسیم حالات مکلف به «قطع»، «ظن» و «شک» پرداخته و سپس در سه قسمت تحت عنوان «الجهة»، به تبیین مراد از «مکلف»، ملاک تقسیم مزبور و متعلقات این تقسیم، پرداخته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/27 ر.ک: تمهید، ص27-51]</ref>. | ||
مبحث اول در دو فصل و یک خاتمه، به بحث پیرامون حجیت قطع، اختصاص یافته است. نویسنده در فصل نخست، در پی پاسخ به این سؤال که «آیا حجیت قطع، از جمله مسائل اصولی است یا نه؟»، ضمن بیان ضابطه و شرایط اصولی بودن یک مسئله، به عدم وجود ثمره در این بحث، اشاره کرده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص55-101</ref>. | مبحث اول در دو فصل و یک خاتمه، به بحث پیرامون حجیت قطع، اختصاص یافته است. نویسنده در فصل نخست، در پی پاسخ به این سؤال که «آیا حجیت قطع، از جمله مسائل اصولی است یا نه؟»، ضمن بیان ضابطه و شرایط اصولی بودن یک مسئله، به عدم وجود ثمره در این بحث، اشاره کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/55 ر.ک: متن کتاب، ص55-101]</ref>. | ||
در فصل دوم، به دنبال پاسخ به این سؤال که «آیا قطع حجت است یا نه؟»، به بیان فرق بین یقین منطقی و قطع اصولی پرداخته شده<ref>ر.ک: همان، ص105</ref> و سپس، مراد از حجیت، تبیین و به توضیح استعمالات آن پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص109</ref>. در ادامه اقوال موجود در حجیت قطع اصولی و ادله آن بررسی شده<ref>ر.ک: همان، ص127</ref> و به این پرسش پاسخ داده شده است که «آیا امکان جلوگیری و بازداشتن از عمل به قطع، وجود دارد یا نه؟»<ref>ر.ک: همان، ص155</ref>. | در فصل دوم، به دنبال پاسخ به این سؤال که «آیا قطع حجت است یا نه؟»، به بیان فرق بین یقین منطقی و قطع اصولی پرداخته شده<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/105 ر.ک: همان، ص105]</ref> و سپس، مراد از حجیت، تبیین و به توضیح استعمالات آن پرداخته شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/109 ر.ک: همان، ص109]</ref>. در ادامه اقوال موجود در حجیت قطع اصولی و ادله آن بررسی شده<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/127 ر.ک: همان، ص127]</ref> و به این پرسش پاسخ داده شده است که «آیا امکان جلوگیری و بازداشتن از عمل به قطع، وجود دارد یا نه؟»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/155 ر.ک: همان، ص155]</ref>. | ||
در خاتمه این فصل، به اثبات حق طاعت و مالکیت حقیقی برای خداوند سبحان، پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص171</ref>. | در خاتمه این فصل، به اثبات حق طاعت و مالکیت حقیقی برای خداوند سبحان، پرداخته شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/171 ر.ک: همان، ص171]</ref>. | ||
در مبحث دوم، در یک تمهید و سه فصل، به موضوع تجری پرداخته شده است. نویسنده در تمهید، به روال اصولیون در ذکر باب تجری، پس از بحث از حجیت قطع، به دلیل تناسب این دو موضوع با یکدیگر اشاره کرده است؛ زیرا پس از اثبات حجیت قطع، این سؤال مطرح | در مبحث دوم، در یک تمهید و سه فصل، به موضوع تجری پرداخته شده است. نویسنده در تمهید، به روال اصولیون در ذکر باب تجری، پس از بحث از حجیت قطع، به دلیل تناسب این دو موضوع با یکدیگر اشاره کرده است؛ زیرا پس از اثبات حجیت قطع، این سؤال مطرح می‌شود که آیا احکام قطع مطابق واقع، از نظر حجیت و آثار عقلی، با قطعی که مطابقتی با واقع ندارد، یکسان است یا خیر؟<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/189 ر.ک: همان، ص189]</ref>. موضوع تجری، بر این اساس است که پس از اثبات حجیت قطع، مسلما مخالفت با آن عصیان بوده و عقاب دارد؛ حال اگر با قطعی که مطابق با واقع نبود نیز مخالفت گردد، قبیح بوده و فاعل آن، مستحق عقاب است یا نه؟<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/189 ر.ک: همان]</ref>. | ||
نویسنده پس از اشاره به شمول تجری نسبت به مخالفت با ظن مخالف واقع<ref>ر.ک: همان، ص190</ref>، به تحدید دامنه بحث پرداخته و به این نکته اشاره نموده است که مخالفت | |||
نویسنده پس از اشاره به شمول تجری نسبت به مخالفت با ظن مخالف واقع<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/190 ر.ک: همان، ص190]</ref>، به تحدید دامنه بحث پرداخته و به این نکته اشاره نموده است که مخالفت واقعیه‌ای که معصیت است، شامل سه امر می‌شود: | |||
# حکم عقل به قبح فعل عاصی؛ | # حکم عقل به قبح فعل عاصی؛ | ||
# مستحق عقاب بودن عاصی (باید توجه داشت که این موضوع با موضوع قبلی، متفاوت است؛ زیرا گاهی چیزی عقلا قبیح است، اما فاعل آن، به دلایلی همچون قصور و معذوریت او، مستحق عقاب نیست)؛ | # مستحق عقاب بودن عاصی (باید توجه داشت که این موضوع با موضوع قبلی، متفاوت است؛ زیرا گاهی چیزی عقلا قبیح است، اما فاعل آن، به دلایلی همچون قصور و معذوریت او، مستحق عقاب نیست)؛ | ||
# پس از ثبوت قبح عقلی و استحقاق عقاب، آیا این امر، مستلزم حرمت شرعی تجری نیز هست یا خیر؟<ref>ر.ک: همان، ص193</ref>. | # پس از ثبوت قبح عقلی و استحقاق عقاب، آیا این امر، مستلزم حرمت شرعی تجری نیز هست یا خیر؟<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/193 ر.ک: همان، ص193]</ref>. | ||
نویسنده این سه موضوع را در سه فصل، مورد بحث و بررسی دقیق قرار داده است<ref>ر.ک: همان195-297</ref>. | نویسنده این سه موضوع را در سه فصل، مورد بحث و بررسی دقیق قرار داده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/195 ر.ک: همان195-297]</ref>. | ||
در مبحث سوم، در سه فصل و یک خاتمه، به بحث پیرامون اقسام قطع، پرداخته شده است. فصل نخست، به تقسیم قطع به طریقی و موضوعی اختصاص یافته و ابتدا، منشأ اهتمام به این تقسیم بیان شده<ref>ر.ک: همان، ص304</ref> و سپس، ضمن اشاره به تقسیم | در مبحث سوم، در سه فصل و یک خاتمه، به بحث پیرامون اقسام قطع، پرداخته شده است. فصل نخست، به تقسیم قطع به طریقی و موضوعی اختصاص یافته و ابتدا، منشأ اهتمام به این تقسیم بیان شده<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/304 ر.ک: همان، ص304]</ref> و سپس، ضمن اشاره به تقسیم ارائه‌شده از [[انصاری، مرتضی بن محمدامین|شیخ انصاری]] درباره قطع موضوعی (موضوعی طریقی و موضوعی وصفی)<ref>ر.ک: همان، ص305</ref> و دفاع [[خویی، ابوالقاسم|آیت‌الله خویی]] از این تقسیم<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/306 ر.ک: همان، ص306]</ref>، مراد از این تقسیم، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/308 ر.ک: همان، ص308]</ref>. صفتیت و طریقیت نزد صاحب «[[الدرر و اللآلي في فروع العلم الإجمالي|الدرر]]»، تقسیم [[آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین|صاحب کفایه]]، اشکال بر تقسیم چهارگانه و نظریه [[نائینی، محمدحسین|آیت‌الله نائینی]] و [[عراقی، ضیاءالدین|عراقی]] پیرامون این تقسیم، از دیگر مطالب این فصل می‌باشد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/309 ر.ک: همان، ص309-314]</ref>. | ||
در فصل دوم، به امکان قیام امارات و اصول در مقام قطع در منجز بودن پرداخته شده است. نویسنده در این فصل، ابتدا این امکان را در مقام قطع طریقی محض مورد بحث و بررسی قرار داده و سپس، این امکان را | در فصل دوم، به امکان قیام امارات و اصول در مقام قطع در منجز بودن پرداخته شده است. نویسنده در این فصل، ابتدا این امکان را در مقام قطع طریقی محض مورد بحث و بررسی قرار داده و سپس، این امکان را به‌ترتیب در قطع موضوعی طریقی و موضوعی وصفی، بررسی و تحقیق کرده و نظریات و اقوال مختلف پیرامون هریک را مطرح نموده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/317 ر.ک: همان، ص317-385]</ref>. | ||
در خاتمه مبحث دوم، از وجوب موافقت التزامی سخن به میان آمده است<ref>ر.ک: همان، ص387-391</ref>. | در خاتمه مبحث دوم، از وجوب موافقت التزامی سخن به میان آمده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/387 ر.ک: همان، ص387-391]</ref>. | ||
بحث از حجیت دلیل عقلی، از مهمترین مباحث علم اصول بوده که بعد از پایان یافتن بحث حجیت ذاتی قطع مطرح شده و موضوع حجیت بعضی از اقسام قطع، از جمله قطعی که از طریقی غیر از طریق کتاب و سنت به دست آمده را مورد بررسی قرار | بحث از حجیت دلیل عقلی، از مهمترین مباحث علم اصول بوده که بعد از پایان یافتن بحث حجیت ذاتی قطع مطرح شده و موضوع حجیت بعضی از اقسام قطع، از جمله قطعی که از طریقی غیر از طریق کتاب و سنت به دست آمده را مورد بررسی قرار می‌دهد. لذا نویسنده در مبحث چهارم، ضمن تمهیدی در تحریر محل بحث و بیان اقسام عقل<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/397 ر.ک: همان، ص397]</ref>، در دو فصل، به بحث و بررسی حجیت دلیل عقلی پرداخته است. | ||
در فصل اول، کلام منکرین حجیت دلیل عقلی از جمله محدث استرآبادی در کتاب | در فصل اول، کلام منکرین حجیت دلیل عقلی از جمله [[استرآبادی، محمدامین|محدث استرآبادی]] در کتاب «[[الفوائد المدنية (بحوث و مناظرات مع خمسة من أساتذة الجامعة العلمية من علماء أهل السنة)|الفوائد المدنية]]»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/407 ر.ک: همان، ص407]</ref> و [[جزایری، سید نعمت‌الله|محدث جزائری]] صاحب «[[الأنوار النعمانية]]»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/408 ر.ک: همان، ص408]</ref> مطرح شده و در فصل دوم، کلام آن دو، مورد بررسی قرار گرفته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/411 ر.ک: همان، ص411]</ref>. | ||
پس از اثبات منجزیت علم تفصیلی، این سؤال مطرح | پس از اثبات منجزیت علم تفصیلی، این سؤال مطرح می‌شود که آیا علم اجمالی نیز منجز است؟ | ||
این بحث، در دو مرحله | این بحث، در دو مرحله پی‌گیری می‌شود: نخست بحث پیرامون منجزیت یا عدم منجزیت علم اجمالی؛ دوم بحث از قیام و عدم قیام امتثال اجمالی در مقام امتثال تفصیلی<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18963/1/445 ر.ک: همان، ص445]</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
فهارس کتاب، در انتهای آن جای گرفته است که | فهارس کتاب، در انتهای آن جای گرفته است که به‌ترتیب عبارتند از: فهرست آیات؛ فهرست احادیث؛ فهرست اعلام؛ فهرست مصادر و فهرست محتویات. | ||
در | در پاورقی‌ها به ذکر منابع پرداخته شده است. | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
| خط ۸۶: | خط ۸۹: | ||
مقدمه و متن کتاب. | مقدمه و متن کتاب. | ||
== وابسته‌ها == | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[الظن، دراسة في حجيته و أقسامه و أحكامه]] | |||
[[فرائد الاصول (طبع انتشارات اسلامی)]] | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده: | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | ||
[[رده: | [[رده:فقه و اصول]] | ||
[[رده: | [[رده:اصول فقه (آثارکلی)]] | ||
[[رده: | [[رده:اصول فقه شیعه]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۶ سپتامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۳:۰۹
| القطع، دراسة في حجيته و أقسامه و أحكامه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حيدري، کمال (نويسنده) جياشي، محمود نعمه (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | دراسة في حجية و أقسامه و أحکامه |
| ناشر | دار فراقد |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 2006م , 1427ق, |
| شابک | 964-9635-0-8 |
| موضوع | اصول فقه شيعه - قرن 14 قطع (اصول فقه) |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 159/8 /ح9ق7 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
القطع، دراسة في حجيته و أقسامه و أحكامه، تقریرات مباحث آیت‌الله سید کمال حیدری پیرامون حجیت قطع و اقسام و احکام آن بوده که به قلم محمود نعمت جیاشی به رشته تحریر درآمده است.
مقدمه کتاب، در تاریخ 1423ق، نوشته شده است[۱].
ساختار
کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در یک تمهید و پنج مبحث، ارائه شده است.
اثر حاضر، دربردارنده مجموعه‌ای از جلسات و مباحثی است که استاد حیدری، پیرامون مباحث اصولی در موضوع حجیت قطع مطرح نموده و در خلال آن، به این مسئله پرداخته‌اند که آیا حجیت قطع، مسئله‌ای اصولی است؟ و آیا قطع حجت است یا نه؟ در خلال این موضوع، به مباحثی همچون تجری، اقسام قطع، حجیت دلیل عقلی و علم اجمالی نیز پرداخته شده است[۲].
پیش از آغاز هر مبحث و نیز هر فصل، فهرستی اجمالی از مهمترین موضوعات مطرح‌شده در آن مبحث و فصل ارائه گردیده که این امر، به تسهیل فهم مطالب هر قسمت و ارائه چهارچوبی کلی از مباحث، کمک بسزایی می‌کند.
گزارش محتوا
در مقدمه، ضمن تبیین موضوع کتاب[۳]، به سیر تطور و ادوار مختلف علم اصول اشاره شده است که عبارتند از:
- عصر تمهید: دورانی که بذر این علم کاشته شده است؛ عصری که با ابن عقیل و ابن جنید آغاز و با شیخ طوسی، به انتها رسیده است.
- عصر علم: دورانی که بذر تفکر اصولی به ثمر نشسته و در تألیفات و مباحث فقهی، منعکس شده است؛ عصری که سردمدار آن، شیخ طوسی و بزرگانی همچون ابن ادریس، محقق حلی، شهید اول و... می‌باشند.
- عصر کمال علمی: دورانی که مصادف بود با اواخر قرن دوازدهم هجری و پایه‌ریزی مکتب جدیدی به دست بزرگانی چون وحید بهبهانی[۴].
نویسنده پس از بیان تفاوتها و تمایزات میان این عصور[۵]، به ذکر این مطلب پرداخته است که اثر حاضر، که بر مبانی و نظریات شهید صدر مبتنی است، محصولی است از عصر سوم؛ یعنی دوران اوج و کمال علمی علم اصول[۶].
نویسنده پیش از پرداختن به موضوع قطع، در تمهید، به‌تبعیت از شیوه اصولیون متأخر، به مباحث مربوط به تقسیم حجج و اقسام اصول عملیه و روش شیخ انصاری در کتاب «الرسائل» مبنی بر تقسیم حالات مکلف به «قطع»، «ظن» و «شک» پرداخته و سپس در سه قسمت تحت عنوان «الجهة»، به تبیین مراد از «مکلف»، ملاک تقسیم مزبور و متعلقات این تقسیم، پرداخته است[۷].
مبحث اول در دو فصل و یک خاتمه، به بحث پیرامون حجیت قطع، اختصاص یافته است. نویسنده در فصل نخست، در پی پاسخ به این سؤال که «آیا حجیت قطع، از جمله مسائل اصولی است یا نه؟»، ضمن بیان ضابطه و شرایط اصولی بودن یک مسئله، به عدم وجود ثمره در این بحث، اشاره کرده است[۸].
در فصل دوم، به دنبال پاسخ به این سؤال که «آیا قطع حجت است یا نه؟»، به بیان فرق بین یقین منطقی و قطع اصولی پرداخته شده[۹] و سپس، مراد از حجیت، تبیین و به توضیح استعمالات آن پرداخته شده است[۱۰]. در ادامه اقوال موجود در حجیت قطع اصولی و ادله آن بررسی شده[۱۱] و به این پرسش پاسخ داده شده است که «آیا امکان جلوگیری و بازداشتن از عمل به قطع، وجود دارد یا نه؟»[۱۲].
در خاتمه این فصل، به اثبات حق طاعت و مالکیت حقیقی برای خداوند سبحان، پرداخته شده است[۱۳].
در مبحث دوم، در یک تمهید و سه فصل، به موضوع تجری پرداخته شده است. نویسنده در تمهید، به روال اصولیون در ذکر باب تجری، پس از بحث از حجیت قطع، به دلیل تناسب این دو موضوع با یکدیگر اشاره کرده است؛ زیرا پس از اثبات حجیت قطع، این سؤال مطرح می‌شود که آیا احکام قطع مطابق واقع، از نظر حجیت و آثار عقلی، با قطعی که مطابقتی با واقع ندارد، یکسان است یا خیر؟[۱۴]. موضوع تجری، بر این اساس است که پس از اثبات حجیت قطع، مسلما مخالفت با آن عصیان بوده و عقاب دارد؛ حال اگر با قطعی که مطابق با واقع نبود نیز مخالفت گردد، قبیح بوده و فاعل آن، مستحق عقاب است یا نه؟[۱۵].
نویسنده پس از اشاره به شمول تجری نسبت به مخالفت با ظن مخالف واقع[۱۶]، به تحدید دامنه بحث پرداخته و به این نکته اشاره نموده است که مخالفت واقعیه‌ای که معصیت است، شامل سه امر می‌شود:
- حکم عقل به قبح فعل عاصی؛
- مستحق عقاب بودن عاصی (باید توجه داشت که این موضوع با موضوع قبلی، متفاوت است؛ زیرا گاهی چیزی عقلا قبیح است، اما فاعل آن، به دلایلی همچون قصور و معذوریت او، مستحق عقاب نیست)؛
- پس از ثبوت قبح عقلی و استحقاق عقاب، آیا این امر، مستلزم حرمت شرعی تجری نیز هست یا خیر؟[۱۷].
نویسنده این سه موضوع را در سه فصل، مورد بحث و بررسی دقیق قرار داده است[۱۸].
در مبحث سوم، در سه فصل و یک خاتمه، به بحث پیرامون اقسام قطع، پرداخته شده است. فصل نخست، به تقسیم قطع به طریقی و موضوعی اختصاص یافته و ابتدا، منشأ اهتمام به این تقسیم بیان شده[۱۹] و سپس، ضمن اشاره به تقسیم ارائه‌شده از شیخ انصاری درباره قطع موضوعی (موضوعی طریقی و موضوعی وصفی)[۲۰] و دفاع آیت‌الله خویی از این تقسیم[۲۱]، مراد از این تقسیم، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است[۲۲]. صفتیت و طریقیت نزد صاحب «الدرر»، تقسیم صاحب کفایه، اشکال بر تقسیم چهارگانه و نظریه آیت‌الله نائینی و عراقی پیرامون این تقسیم، از دیگر مطالب این فصل می‌باشد[۲۳].
در فصل دوم، به امکان قیام امارات و اصول در مقام قطع در منجز بودن پرداخته شده است. نویسنده در این فصل، ابتدا این امکان را در مقام قطع طریقی محض مورد بحث و بررسی قرار داده و سپس، این امکان را به‌ترتیب در قطع موضوعی طریقی و موضوعی وصفی، بررسی و تحقیق کرده و نظریات و اقوال مختلف پیرامون هریک را مطرح نموده است[۲۴].
در خاتمه مبحث دوم، از وجوب موافقت التزامی سخن به میان آمده است[۲۵].
بحث از حجیت دلیل عقلی، از مهمترین مباحث علم اصول بوده که بعد از پایان یافتن بحث حجیت ذاتی قطع مطرح شده و موضوع حجیت بعضی از اقسام قطع، از جمله قطعی که از طریقی غیر از طریق کتاب و سنت به دست آمده را مورد بررسی قرار می‌دهد. لذا نویسنده در مبحث چهارم، ضمن تمهیدی در تحریر محل بحث و بیان اقسام عقل[۲۶]، در دو فصل، به بحث و بررسی حجیت دلیل عقلی پرداخته است.
در فصل اول، کلام منکرین حجیت دلیل عقلی از جمله محدث استرآبادی در کتاب «الفوائد المدنية»[۲۷] و محدث جزائری صاحب «الأنوار النعمانية»[۲۸] مطرح شده و در فصل دوم، کلام آن دو، مورد بررسی قرار گرفته است[۲۹].
پس از اثبات منجزیت علم تفصیلی، این سؤال مطرح می‌شود که آیا علم اجمالی نیز منجز است؟ این بحث، در دو مرحله پی‌گیری می‌شود: نخست بحث پیرامون منجزیت یا عدم منجزیت علم اجمالی؛ دوم بحث از قیام و عدم قیام امتثال اجمالی در مقام امتثال تفصیلی[۳۰].
وضعیت کتاب
فهارس کتاب، در انتهای آن جای گرفته است که به‌ترتیب عبارتند از: فهرست آیات؛ فهرست احادیث؛ فهرست اعلام؛ فهرست مصادر و فهرست محتویات.
در پاورقی‌ها به ذکر منابع پرداخته شده است.
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه، ص24
- ↑ ر.ک: همان، ص9
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص10
- ↑ ر.ک: همان، ص12-22
- ↑ ر.ک: همان، ص23
- ↑ ر.ک: تمهید، ص27-51
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص55-101
- ↑ ر.ک: همان، ص105
- ↑ ر.ک: همان، ص109
- ↑ ر.ک: همان، ص127
- ↑ ر.ک: همان، ص155
- ↑ ر.ک: همان، ص171
- ↑ ر.ک: همان، ص189
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص190
- ↑ ر.ک: همان، ص193
- ↑ ر.ک: همان195-297
- ↑ ر.ک: همان، ص304
- ↑ ر.ک: همان، ص305
- ↑ ر.ک: همان، ص306
- ↑ ر.ک: همان، ص308
- ↑ ر.ک: همان، ص309-314
- ↑ ر.ک: همان، ص317-385
- ↑ ر.ک: همان، ص387-391
- ↑ ر.ک: همان، ص397
- ↑ ر.ک: همان، ص407
- ↑ ر.ک: همان، ص408
- ↑ ر.ک: همان، ص411
- ↑ ر.ک: همان، ص445
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.