الوجيز في شرح قراءات القرأة الثمانية أئمة الأمصار الخمسة
| الوجیز في شرح قراءات القرأة الثمانیة أئمة الأمصار الخمسة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اهوازی، حسن بن علی (نویسنده) |
| ناشر | دار الغرب الإسلامي |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 2002 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | قرآن - قرائت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 75/35 /الف9و3 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الوجيز في شرح قراءات القرأة الثمانية أئمة الأمصار الخمسة، تألیف حسن بن علی اهوازی(متوفی 446ق)، کتابى است دربارۀ قاريان هشت‌گانه‌اى كه در پنج شهر از شهرهاى اسلامى سكونت داشته‌اند.در اين كتاب از هريك از اين قراء دو روايت نقل شده كه مجموعا بالغ بر شانزده روايت مى‌شود.
مؤلف در اين كتاب بعد از بيان روش و منهجى كه خود طبق آن در اين كتاب سير مى‌كند در عين اختصار و ايجاز ولى به صورت واضح و گويا به بيان شرح حال قراء يادشده پرداخته است.مؤلف در اين بخش سند خود به اين قراء را ذكر مى‌كند، به اين نحو كه نام شيوخ و تمام كسانى را كه در اين كتاب به روايت آنان اعتماد ورزيده و قرائات خويش را از آنان فراگرفته است يادآور مى‌شود.مثلاًدر قرائت نافع، مؤلف سند شيوخ خود به اين قارى را ذكر كرده، سپس بصورت مختصر به معرفى و بيان شرح‌حال قارى مذكور پرداخته است.
الوجيز داراى دو بخش كلى است:بخش اول مربوط به اصول قرائت مانند ادغام، اماله، همز و غيره مى‌باشد.اصول قرائت همان قواعد كلى قرائت هريك از قراء است كه تحت ضابطه و به صورت قاعده در كتب تجويد و قرائت بيان شده است.
بخش دوم، كه بيشترين حجم كتاب را به خود اختصاص داده، مربوط به فرش الحروف است.فرش الحروف اصطلاحى است در علم قرائت و به معناى منتشر شدن قرائت هر قارى در كلمات قرآنى است.
در اين بخش مؤلف بر حسب ترتيبى كه در مصحف مراعات شده پيش مى‌رود ولى در تسميه برخى سور مانند سوره اسراء و تكوير و نبأ تغييرى ايجاد مى‌كند و از آنان با نام بنى اسرائيل، كوّرت و تساؤل ياد مى‌كند.
معرفى مؤلف
مؤلف كتاب ابوالحسن بن على بن ابراهیم بن يزداد بن هرمز بن شاهويه الاهوازى است.وى در هفدهم محرم سال 362 هجرى در اهواز چشم به جهان گشود.
وى در سن شانزده سالگى به علم قرائات قرآنى روى آورد و از شيوخ بسيارى در اين علم بهره‌مند گشت.
وى علاوه بر توجه به قرائات نسبت به طلب حديث و روايت نيز اهتمام داشت و از جماعت كثيرى رواياتى را نقل نمود و بزرگانى از محدثين نيز از او به نقل روايت پرداختند.
اهوازى علاوه بر «الوجيز»آثار ديگرى نيز در علم قرائات از خود برجاى گذاشت كه عبارتند از:الاتضاح، الأقناع في القرائات الشاذة، الايجاز، الايضاح و غيره.
وى در روز چهارم ذى الحجة سال 446 هجرى در شهر دمشق ديده از جهان فروبست.
ويژگى‌ها و معايب
- اين كتاب يكى از آثار قديمى در زمينۀ علم قرائات و مؤلف آن از استوانه‌هاى اين علم و دانش شناخته مى‌شود، ازاين‌رو اين كتاب مرجع بسيارى از نويسندگان بعدى قرار گرفته است.
- روش مؤلف در كتاب روشى تعليمى و آموزشى است لذا ارجاعات زيادى در آن ديده نمى‌شود ازاين‌رو مؤلف در مواردى كه ضرورى است مطلب را دوباره اعاده مى‌كند و به ماقبل ارجاع نمى‌دهد.
- اين كتاب از معدود آثارى است كه دربارۀ قراء هشت‌گانه بحث مى‌كند.
- مؤلف در اين كتاب بعضى از وجوه قرائات را كه تنها خودش آنها را نقل مى‌كند؛ یعنى آنها رااز شيوخ خود اخذ نكرده، نقل مى‌كند و اين ويژگى شأن و موقعيت كتاب را ارتقاء مى‌بخشد.
- در بخش فرش الحروف گاهى مؤلف امورى را كه مربوط به اصول قرائت(بخش اول كتاب) است داخل مى‌كند با اينكه قبلا اين اصول را در بخش اول يادآور شده است.
- براى برخى از اصول قرائت باب جداگانه‌اى اختصاص داده نشده بلكه در ضمن بحث از فرش الحروف آورده شده‌اند.
- مؤلف تفاوتى بين علامات اعراب يعنى رفع و نصب و جرّ و جزم با علامات بناء يعنى ضمّ و فتح و كسر و سكون قرار نداده است.
ساختار
همانگونه كه در بخش معرفى كتاب يادآور شديم كتاب از دو بخش اساسى تشكيل مى‌شود: بخش اول مربوط به بيان اصول علم قرائت است و بخش دوم مربوط به فرش الحروف.برخى از ابواب بخش اول عبارتند از:باب الاستعاذه، باب التسمية، باب تغليظ اللام و ترقيقها في اسم اللّه تعالى، باب الادغام و الاظهار في الحروف...، باب ذكر اختلافهم في الغنة و احكامها، باب ذكر ادغام المثلين و المتجانسين...، باب ذكر الهمزة الساكنة...، باب ذكر الامالة و التفخيم و...
در بخش دوم(فرش الحروف)قرائت هر قارى در كلمات قرآنى سور قرآن ذكر شده است.
نسخه‌شناسى
اين كتاب با پژوهش و تعليقه‌هاى دكتر دريد حسن احمد و با مقدمه دكتر بشّار عوّاد معروف در قطع وزيرى با جلد گالينگور در يك مجلد كه مشتمل بر 448 صفحه مى‌باشد، از سوى انتشارات «دار الغرب الاسلامى» براى اولین‌بار در سال 2002 ميلادى به طبع رسيده است.دكتر دريد حسن احمد مقدمه‌اى مفصل بر اين كتاب نگاشته و در آن به معرفى كتاب و مؤلف و غيره و نيز بيان روش خويش در پژوهش اين اثر ارزشمند پرداخته است.
منابع مقاله
- بهاء‌الدين خرمشاهى، دانشنامه قرآن كريم، جلد دوم، ص1556
- مقدمه دكتر دريد حسن احمد