بحث کاربر:Km13401340@gmail.com: تفاوت میان نسخه‌ها
(صفحه را خالی کرد) |
(←اشعار نجم الدین رازی: بخش جدید) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
== اشعار نجم الدین رازی == | |||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر = | |||
| عنوان = اشعار نجم الدین رازی | |||
| عنوان‌های دیگر = | |||
[[ نجم الدین رازی]] (شاعر) | |||
[[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] (مصحح و محقق) | |||
| زبان =فارسي | |||
| کد کنگره = 16آ/5316 PIR | |||
| موضوع = شعر فارسی. شعر عرفانی. | |||
| ناشر = انتشارات نجم کبری | |||
| مکان نشر =ایران ـ کرج | |||
| سال نشر = 1394 ش | |||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE0000AUTOMATIONCODE | |||
| چاپ =1 | |||
| شابک =2-52-2905-978 | |||
| تعداد جلد =1 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | |||
| کتابخوان همراه نور = | |||
| کد پدیدآور = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
'''اشعار نجم الدین رازی''' سروده های عارف کامل شیخ [[نجم الدین رازی]] است که توسّط استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] جمع و تدوین شده است. مقدّمه ای مبسوط در خصوص شیخ و آثار او توسّط مصحح و محقق نوشته شده که جهت آشنایی با این عارف بزرگ زمینه ای مطلوب است. | |||
شیخ [[نجم الدین رازی]] که از خلفای مکتب کبرویه است به مانند شیخ [[نجم کبری]]، شیخ [[سعدالدین حموی]]، شیخ [[سیف الدین باخرزی]]، شیخ [[مجدالدین بغدادی]]، شیخ [[رضی الدین علی لالا]] و دیگران طبع شعری داشته و در آثار خود از آنها استفاده می کرده است. لذا دیوان و کتاب مستقلّی برای شیخ به احتمال زیاد وجود نداشته بلکه اشعار او پراکنده در متن آثار متعدّد او بوده و یا دیگران در نوشته های خود به برخی از آنها اشاره کرده اند. | |||
نامبردگان هر یک در بخش شعر و شاعری بسیار توانمند بوده و اشعار عرفانی ـ فلسفی نغزی از خود به یادگار گذاشته اند. [[نجم الدین رازی]] هم برخی از اشعارش بسیار شهرت دارد که در برخی دیوانها حتّی سرایت کرده و به نامهای دیگران نیز ثبت و درج شده است. به هر جهت مصحح و محقق این اثر پیش از این نیز کتاب [[رساله عشق و عقل]] شیخ را تصحیح و شرح کرده بود و در خصوص احوالات او نیز در کتاب [[نجم کبری]] مطالب قابل توجّه تحت عنوان شاگردان و مریدان [[نجم الدین کبری]] وجود دارد. | |||
== ساختار== | |||
کتاب اشعار نجم الدین رازی اثری است ادبی ـ شعری در 138 صفحه که حاوی اشعار شیخ در زمینه های گوناگون است به مانند: مثنوی، قصیده، غزل و رباعی. برخی از اشعار عربی شیخ نیز در این مجموعه قرار دارد. محقّق اثر در ذیل هر شعر منابع و مآخذی که این شعر در آن وجود داشته را معرّفی کرده است و در واقع اثری است به واقع تحقیقی و زمانبر و دشوار. | |||
اشعار با سه ستاره از یکدیگر جدا شده اند و برای دین منبع آن باید به ذیل صفحات در پاورقی ها ناظر بود، زیرا در آنجا مشخّص کرده که این ابیات در کدام سند وجود دارد. برخی از این اشعار در دل آثار خود [[نجم الدین رازی]] درج شده و برخی هم در دیگر منابع آمده است. آثار شیخ که به طور پراکنده حاوی اشعار اوست بدین ترتیب است: [[مرصاد العباد]]، [[مرموزات اسدی]]، [[منارات السائرین]] و [[رساله عشق و عقل]]. | |||
== گزارش محتوا== | |||
کتاب اشعار نجم الدین رازی مجموعه اشعاری از عارف بزرگ کبروی است که در خلال آثار خود او و یا در نوشته های دیگران به طور پراکنده موجود بوده که در اینجا تألیف و همنشینی یافته است. جمع و تدوین اشعار پراکنده عملی دشوار بوده، ولی به هر حال این تجمیع و تألیف صورت پذیرفته، محقّق که خود در ادب و شعر، غیر از عرفان و فلسفه نیز دستی دارد در این کار بیش از دیگران می توانسته توفیق داشته باشد، زیرا در همخرقه بودن با [[نجم الدین رازی]] و دیگر مشایخ بزرگ این مکتب و طریقت این امکان را یافته که به شرح زندگانی و تحقیق در آثار ایشان بپردازد و در این کار هم یکه تار و کامل بوده است. | |||
استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] در مقدّمهدر خصوص اشعار شیخ می گوید: شیخ دایه به مانند دیگر مشایخ کبرویّه طبع شعر خوبی هم داشته و اشعار نغز و پر مغزی هم می گفته است. امّا متاسّفانه این اشعار مجموع و یکجا جمع نیست و دیوانی هم وجود ندارد، برخی از اشعار وی چنانکه او خود در خلال آثارش آورده معلوم است و برخی را هم دیگران از قول او بیان کرده و در کتابهایشان ثبت نموده اند. به گمانم این سخن که استاد بزرگ شعر و ادب، جناب [[ملک الشّعرای بهار]] در خصوص شعر وی گفته است بسیار قابل توجّه است که: [[نجم دایه]] شعر به سبک [[سنایی]] می گوید و اگرچه شعرش به استحکام متقدّمان نیست امّا در دقایق شعر پارسی استاد است و به رموز قوافی که متأخّران از آن بی خبر بوده اند به درستی واقف و افعال قدیم و قافیه های مخصوص متقدّمان را در شعر صحیح و بی غلط به کار می برد<ref>مقدّمه، ص 22</ref>. آنگاه یکی از قصاید باشکوه و عالی او را نقل می کند<ref>مقدّمه، صص 24-22</ref>. | |||
در یک رباعی به «دایه» بودن خود اشاره می کند که قابل توجّه است: {{شعر}} | |||
{{ب|''از ما تو هرآنچه دیده ای سایه ی ماست''|2=''بیرون ز دو کون ای پسر پایه ی ماست''}} | |||
{{ب|''بی مایی ما ز کار ما مایه ی ماست''|2=''ما دایه ی دیگران و او دایه ی ماست''<ref>مقدمه، ص 24</ref>}}{{پایان شعر}} | |||
استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] در بخشی دیگر از مقدّمه در خصوص اشعار شیخ می نویسد: اشعار شیخ [[نجم الدین رازی]] هرگز به این عنوان جمع نشد و دیوانی هم به نام وی ثبت نگشت و در هیچ منبعی از اینکه وی اشعارش را مجموع کرده و یا در یکجا تدوین کرده باشد نیز وجود ندارد. و لذا اشعار شیخ از همه نوع پراکنده است و در خلال نوشته های وی موجود است. بسیاری از ابیات را به صورت بدیهه و درجا به مناسبت بحث و یا مطلبی که می نوشته گفته و درج کرده است. برخی از ابیات و یا اشعار وی در دیگر آثار ادیبان و عارفان نیز وجود دارد که اکثراً از لحاظ زمانی با شیخ رازی در یک دوره می زیسته اند، به مانند: [[حکیم سنایی]]، شیخ [[عطار نیشابوری]]، شیخ [[اوحدالدّین کرمانی]]، شیخ [[سیف الدّین باخرزی]]، شیخ [[فخرالدّین عراقی]]، [[مولانا]]، و کمی هم با اختلاف زمانی به مانند [[بابا افضل الدّین کاشانی]] و با زمان دورتر به مانند: [[خواجه عبدالله انصاری]] و شیخ [[ابوسعید ابوالخیر]] و [[حکیم خیّام نیشابوری]]. بر این اساس برخی از رباعیها که در رساله های وی وجود دارد در [[دیوان کبیر]] [[مولانا]] نیز موجود است، برخی هم در [[دیوان رباعیات شیخ اوحد الدّین کرمانی]] وجود دارد. و واقعاً تشخیص اینکه کدام اصل و کدام اقتباس است چندان معلوم نیست، خاصّه که همه عارف بوده و به فن شعر نیز تسلّط داشته اند<ref>مقدّمه، صص 25-24</ref>. | |||
استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] در صفحه ی 25 توضیح می دهد که روش کار او در این کتاب چگونه بوده اینکه اسناد شعر را در پاورقی معلوم داشته است و در آخر مقدّمه هم به چند مورد اشاره می کند که شیخ نام خود را در شعر درج کرده و از این طریق تا اندازه ی بسیار زیادی می توان آنها را به طور مستقیم از خود شیخ دانست، بدیهی است که این درج نام در تمام اشعار وی دیده نمی شود. به هر حال در برخی اشعار که نام وی گنجانده شده است می توان به این موارد اشاره کرد: «نجم»، «نجما»، «نجم رازی» و «دایه» که به ترتیب در صفحات 29، 64، 73 و 36 می توان آنها را ملاحظه نمود. | |||
از اشعار مهم و مشهور او یکی هم این رباعی است: {{شعر}} | |||
{{ب|''ای نسخه ی نامه ی الهی که تویی''|2=''وی آینه ی جمال شاهی که تویی''}} | |||
{{ب|''بیرون ز تو نیست هر چه در عالم هست''|2=''در خود بطلب هر آنچه خواهی که تویی''<ref>مقدّمه، ص 24</ref>}}{{پایان شعر}} همچنین در صفحه ی 112 متن نیز آمده است. | |||
اغلب اشعاری که در این مجموعه وجود دارد تک بیت است. زیرا شیخ به مناسبت بحثی که در کتابهای خود داشته به ضرورت آن را درجا ساخته و در ذیل مطالب درج نموده است. چنانچه به آثار شیخ نظری افکنده شود این مطلب به خوبی معلوم م شود. و لذا آنچه که هست این که شیخ مستقیماً و به استقلال شعر نگفته است، بلکه به ضرورت و به نیاز هر جا که لازم بوده شعری یا بیت و ابیاتی را در آثار خود و یا برای دیگران ثبت نموده است. | |||
نمونه ی دیگر از رباعیات مشهور شیخ چنین است: {{شعر}} | |||
{{ب|''عشق آمد و شد چو خونم اندر رگ و پوست''|2=''تا کرد مرا تهی و پر کرد ز دوست''}} | |||
{{ب|''اجزای وجود من همه دوست گرفت''|2=''نامی ست ز من بر من و باقی همه اوست''<ref>متن، ص 33</ref>}}{{پایان شعر}} | |||
استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] در ذیل همین صفحه در پاورقی می گوید این رباعی در [[رساله عشق و عقل]]، ص65 درج شده است ولی با این حال طبق سخن او این رباعی در دیگر منابع نیز آمده به مانند: [[منازل السّائرین]] [[خواجه عبدالله انصاری]]، [[دیوان رباعیات اوحد الدّین کرمانی]]، ص207، [[کتاب انسان کامل]] شیخ [[عزیزالدین نسفی]]، ص161. [[شرح فصوص الحکم]] [[کمال الدین خوارزمی]]، ص338. [[ینبوع الاسرار]]، ج1، ص35. و نیز: رباعی 361 در [[دیوان کبیر]] [[مولانا]]. همچنین در کتاب دیگر شیخ دایه، یعنی در [[مرصاد العباد]]، ص190 نیز آمده است. در عین حال منسوب به [ابوسعید ابوالخیر]] هم هست که البتّه نسبتی خطاست<ref>متن، ص 33</ref>. | |||
گذشته از آثار مستقیم شیخ، برخی از اشعار او را می توانیم در آثار دیگر مشایخ بزرگ کبرویه ببینیم، مثلاً [[شیخ علاء الدوله]] که خود شاعری چیره دست نیز بوده در خلال نوشته های خود به اشعار [[نجم الدین رازی]] هم بسیار استناد و اشاره می کرده است، و این بدین معناست که آثار [[علاءالدوله سمنانی]] مرجع خوبی برای یافتن برخی از اشعار شیخ است، همینطور است کتاب [[کاشف الاسرار]] [[عبدالرحمن اسفراینی]] که استاد و مرشد [[علاءالدوله سمنانی]] بوده و خود نیز از خلفای کبرویه محسوب می شده است. برخی از این موارد را بدین گونه از پاورقی های استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] در همین کتاب می توان دید: | |||
{{شعر}} | |||
{{ب|''گفتی که به وقت مجلس افروختنی''|2=''آیا که چه نکته هاست بر دوختنی''}} | |||
{{ب|''ای بی خبر از سوخته و سوختنی''|2=''عشق آمدنی بود نه آموختنی''<ref>متن، ص 112</ref>}}{{پایان شعر}} | |||
در پاورقی می یابیم که [[علاءالدوله سمنانی]] آن را در [[مصنّفات]] خود در رساله [[مالابد]] آورده است. [[اسفراینی]] هم آن را در [[کاشف الاسرار]] آورده. در عین حال کسانی دیگری هم آن را در آثار خود آورده اند، مثلاً [[مولانا]] در رباعیات خود و هم در [[فیه ما فیه]] آن را آورده است. در [[دیوان رباعیات اوحد الدین کرمانی]] هم نقل شده است ولی در عین حال در آثار [[نجم الدین رازی]] نیز وجود دارد به مانند: [[مرموزات اسدی]]، [[مرصاد العباد]] و [[منارات السائرین]] <ref>متن، ص 112</ref>. | |||
یا این بت که در [[رساله عشق و عقل]] هم آمده است: {{شعر}} | |||
{{ب|''تا قیامت شرح عشقش دادمی''|2=''گر کسی بودی که باور داشتی''<ref>متن، رباعی شماره 47</ref>}}{{پایان شعر}} این نیز در [[مصنّفات]] [[علاءالوله سمنانی]] و در [[سرّ سماع]] او آمده است. | |||
مصحح در انتهای مقدّمه در خصوص اشعار شیخ می گوید: شیخ گذشته از اشعار فارسی با تسلّطی که به زبان عربی داشت به طور پراکنده شعر عربی هم دارد که ما در این مجموعه بدان اشاره کرده ایم. غیر از این، از نکات مهمّ و قابل توجّه در اشعار او پندهایی است که وی به امیران می دهد که به راستی ارزشمند و قابل تأمّل است<ref>مقدّمه، ص 26</ref>. | |||
برخی از منابعی که مصحح و محقّق این کتاب برای یافتن و تدوین ابیات و اشعار شیخ به آنها رجوع کرده و به یکایک آنها سند داده چنین است: [[مرصاد العباد]]، [[مرموزات اسدی]]، [[منارات السائرین]] و [[رساله عشق و عقل]]ف [[دیوان کبیر]]، [[منازل السائرین]]، [[تفسیر محیط الاعظم]]، [[الحقایق فی محاسن الاخلاق]]، [[شرح شطحیات]]، [[مصنفات فارسی سمنانی]]، [[ینبوع الاسرار]]، [[اشعة اللمعات]]، [[لمعات عراقی]]، [[شرح فصوص الحکم خوارزمی]]، [[عرفات العاشقین]]، [[نفحات الانس]]، [[آتشکده آذر]]، [[ریاض الشعراء]]، [[ریحانة الادب]]، [[رباعیات بابا افضل الدین کاشانی]]، [[دیوان رباعیات اوحدالدین کرمانی]]، [[مفتاح الهدایه]]، [[سبک شناسی]]، [[مجالس النفایس]]، [[ریاض العارفین]] و برخی منابع دیگر. | |||
==ویژگیها== | |||
در نگاهی کلّی به کتاب اشعار نجم الدین رازی می‌توان به نکته‌هایی خاص برخورد کرد که برخی از آنها بدین شرح است: | |||
# مقدّمه‌ی مفیدی در شناخت شیخ و آثار او وجود دارد. | |||
# تجمیع اشعاری در یکجا امری ارزشمند است. | |||
# مشخّص کردن اسناد ابیات و اشعار در پارقی کاری مهم و پژوهشی است. | |||
# استفاده از منابع متعدّد برای یافتن نمونه های اشعار از خواص این اثر است. | |||
==وضعیت کتاب== | |||
اشعار نجم الدین رازی، تألیف شیخ [[نجم الدین رازی]] با مقدّمه، تصحیح و توضیحات استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] است که در یک جلد منتشر شده است. کتاب دارای مقدّمه ای تفصیلی است، متن آن فارسی و دارای 138 صفحه، با کاغذ مرغوب، جلد نرم و طرحی متناسب می‌باشد. | |||
==پانویس == | |||
<references /> | |||
==منابع مقاله== | |||
مقدّمه و متن کتاب | |||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[رساله عشق و عقل]] | |||
[[نوریه]] | |||
[[آداب السفره]] | |||
[[سر سماع]] | |||
[[نجم کبری]] | |||
[[مکتوبات علاء‌الدّوله سمنانی]] | |||
[[تأویلات باطنی در شهود معنوی رنگ و نور]] | |||
[[آشنایی با مکتب کبرویه]] | |||
[[علاءالدوله سمنانی پیر عارفان]] | |||
[[سعد الدّین حموی (زندگی، سلوک و اندیشه)]] | |||
[[کلید صبح (رباعیات مولانا)]] | |||
[[ابوسعید ابوالخیر، پیر دانش و بینش]] | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | |||
[[رده:زبان‌شناسی، علم زبان]] | |||
[[رده:زبان و ادبیات شرقی (آسیایی)]] | |||
[[رده:زبان و ادبیات فارسی]] | |||
[[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]] | |||
[[رده:شهریور(1400)]] | |||
[[رده:مقالات کاربران]] | |||
نسخهٔ ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۶:۳۲
اشعار نجم الدین رازی
| اشعار نجم الدین رازی | |
|---|---|
| عنوان‌های دیگر | نجم الدین رازی (شاعر) کاظم محمّدی (مصحح و محقق) |
| ناشر | انتشارات نجم کبری |
| مکان نشر | ایران ـ کرج |
| سال نشر | 1394 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 2-52-2905-978 |
| موضوع | شعر فارسی. شعر عرفانی. |
| زبان | فارسي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 16آ/5316 PIR |
اشعار نجم الدین رازی سروده های عارف کامل شیخ نجم الدین رازی است که توسّط استاد کاظم محمّدی جمع و تدوین شده است. مقدّمه ای مبسوط در خصوص شیخ و آثار او توسّط مصحح و محقق نوشته شده که جهت آشنایی با این عارف بزرگ زمینه ای مطلوب است.
شیخ نجم الدین رازی که از خلفای مکتب کبرویه است به مانند شیخ نجم کبری، شیخ سعدالدین حموی، شیخ سیف الدین باخرزی، شیخ مجدالدین بغدادی، شیخ رضی الدین علی لالا و دیگران طبع شعری داشته و در آثار خود از آنها استفاده می کرده است. لذا دیوان و کتاب مستقلّی برای شیخ به احتمال زیاد وجود نداشته بلکه اشعار او پراکنده در متن آثار متعدّد او بوده و یا دیگران در نوشته های خود به برخی از آنها اشاره کرده اند.
نامبردگان هر یک در بخش شعر و شاعری بسیار توانمند بوده و اشعار عرفانی ـ فلسفی نغزی از خود به یادگار گذاشته اند. نجم الدین رازی هم برخی از اشعارش بسیار شهرت دارد که در برخی دیوانها حتّی سرایت کرده و به نامهای دیگران نیز ثبت و درج شده است. به هر جهت مصحح و محقق این اثر پیش از این نیز کتاب رساله عشق و عقل شیخ را تصحیح و شرح کرده بود و در خصوص احوالات او نیز در کتاب نجم کبری مطالب قابل توجّه تحت عنوان شاگردان و مریدان نجم الدین کبری وجود دارد.
ساختار
کتاب اشعار نجم الدین رازی اثری است ادبی ـ شعری در 138 صفحه که حاوی اشعار شیخ در زمینه های گوناگون است به مانند: مثنوی، قصیده، غزل و رباعی. برخی از اشعار عربی شیخ نیز در این مجموعه قرار دارد. محقّق اثر در ذیل هر شعر منابع و مآخذی که این شعر در آن وجود داشته را معرّفی کرده است و در واقع اثری است به واقع تحقیقی و زمانبر و دشوار.
اشعار با سه ستاره از یکدیگر جدا شده اند و برای دین منبع آن باید به ذیل صفحات در پاورقی ها ناظر بود، زیرا در آنجا مشخّص کرده که این ابیات در کدام سند وجود دارد. برخی از این اشعار در دل آثار خود نجم الدین رازی درج شده و برخی هم در دیگر منابع آمده است. آثار شیخ که به طور پراکنده حاوی اشعار اوست بدین ترتیب است: مرصاد العباد، مرموزات اسدی، منارات السائرین و رساله عشق و عقل.
گزارش محتوا
کتاب اشعار نجم الدین رازی مجموعه اشعاری از عارف بزرگ کبروی است که در خلال آثار خود او و یا در نوشته های دیگران به طور پراکنده موجود بوده که در اینجا تألیف و همنشینی یافته است. جمع و تدوین اشعار پراکنده عملی دشوار بوده، ولی به هر حال این تجمیع و تألیف صورت پذیرفته، محقّق که خود در ادب و شعر، غیر از عرفان و فلسفه نیز دستی دارد در این کار بیش از دیگران می توانسته توفیق داشته باشد، زیرا در همخرقه بودن با نجم الدین رازی و دیگر مشایخ بزرگ این مکتب و طریقت این امکان را یافته که به شرح زندگانی و تحقیق در آثار ایشان بپردازد و در این کار هم یکه تار و کامل بوده است.
استاد کاظم محمّدی در مقدّمهدر خصوص اشعار شیخ می گوید: شیخ دایه به مانند دیگر مشایخ کبرویّه طبع شعر خوبی هم داشته و اشعار نغز و پر مغزی هم می گفته است. امّا متاسّفانه این اشعار مجموع و یکجا جمع نیست و دیوانی هم وجود ندارد، برخی از اشعار وی چنانکه او خود در خلال آثارش آورده معلوم است و برخی را هم دیگران از قول او بیان کرده و در کتابهایشان ثبت نموده اند. به گمانم این سخن که استاد بزرگ شعر و ادب، جناب ملک الشّعرای بهار در خصوص شعر وی گفته است بسیار قابل توجّه است که: نجم دایه شعر به سبک سنایی می گوید و اگرچه شعرش به استحکام متقدّمان نیست امّا در دقایق شعر پارسی استاد است و به رموز قوافی که متأخّران از آن بی خبر بوده اند به درستی واقف و افعال قدیم و قافیه های مخصوص متقدّمان را در شعر صحیح و بی غلط به کار می برد[۱]. آنگاه یکی از قصاید باشکوه و عالی او را نقل می کند[۲].
در یک رباعی به «دایه» بودن خود اشاره می کند که قابل توجّه است:
| از ما تو هرآنچه دیده ای سایه ی ماست | بیرون ز دو کون ای پسر پایه ی ماست | |
| بی مایی ما ز کار ما مایه ی ماست | ما دایه ی دیگران و او دایه ی ماست[۳] |
استاد کاظم محمّدی در بخشی دیگر از مقدّمه در خصوص اشعار شیخ می نویسد: اشعار شیخ نجم الدین رازی هرگز به این عنوان جمع نشد و دیوانی هم به نام وی ثبت نگشت و در هیچ منبعی از اینکه وی اشعارش را مجموع کرده و یا در یکجا تدوین کرده باشد نیز وجود ندارد. و لذا اشعار شیخ از همه نوع پراکنده است و در خلال نوشته های وی موجود است. بسیاری از ابیات را به صورت بدیهه و درجا به مناسبت بحث و یا مطلبی که می نوشته گفته و درج کرده است. برخی از ابیات و یا اشعار وی در دیگر آثار ادیبان و عارفان نیز وجود دارد که اکثراً از لحاظ زمانی با شیخ رازی در یک دوره می زیسته اند، به مانند: حکیم سنایی، شیخ عطار نیشابوری، شیخ اوحدالدّین کرمانی، شیخ سیف الدّین باخرزی، شیخ فخرالدّین عراقی، مولانا، و کمی هم با اختلاف زمانی به مانند بابا افضل الدّین کاشانی و با زمان دورتر به مانند: خواجه عبدالله انصاری و شیخ ابوسعید ابوالخیر و حکیم خیّام نیشابوری. بر این اساس برخی از رباعیها که در رساله های وی وجود دارد در دیوان کبیر مولانا نیز موجود است، برخی هم در دیوان رباعیات شیخ اوحد الدّین کرمانی وجود دارد. و واقعاً تشخیص اینکه کدام اصل و کدام اقتباس است چندان معلوم نیست، خاصّه که همه عارف بوده و به فن شعر نیز تسلّط داشته اند[۴].
استاد کاظم محمّدی در صفحه ی 25 توضیح می دهد که روش کار او در این کتاب چگونه بوده اینکه اسناد شعر را در پاورقی معلوم داشته است و در آخر مقدّمه هم به چند مورد اشاره می کند که شیخ نام خود را در شعر درج کرده و از این طریق تا اندازه ی بسیار زیادی می توان آنها را به طور مستقیم از خود شیخ دانست، بدیهی است که این درج نام در تمام اشعار وی دیده نمی شود. به هر حال در برخی اشعار که نام وی گنجانده شده است می توان به این موارد اشاره کرد: «نجم»، «نجما»، «نجم رازی» و «دایه» که به ترتیب در صفحات 29، 64، 73 و 36 می توان آنها را ملاحظه نمود.
از اشعار مهم و مشهور او یکی هم این رباعی است:
| ای نسخه ی نامه ی الهی که تویی | وی آینه ی جمال شاهی که تویی | |
| بیرون ز تو نیست هر چه در عالم هست | در خود بطلب هر آنچه خواهی که تویی[۵] |
همچنین در صفحه ی 112 متن نیز آمده است.
اغلب اشعاری که در این مجموعه وجود دارد تک بیت است. زیرا شیخ به مناسبت بحثی که در کتابهای خود داشته به ضرورت آن را درجا ساخته و در ذیل مطالب درج نموده است. چنانچه به آثار شیخ نظری افکنده شود این مطلب به خوبی معلوم م شود. و لذا آنچه که هست این که شیخ مستقیماً و به استقلال شعر نگفته است، بلکه به ضرورت و به نیاز هر جا که لازم بوده شعری یا بیت و ابیاتی را در آثار خود و یا برای دیگران ثبت نموده است.
نمونه ی دیگر از رباعیات مشهور شیخ چنین است:
| عشق آمد و شد چو خونم اندر رگ و پوست | تا کرد مرا تهی و پر کرد ز دوست | |
| اجزای وجود من همه دوست گرفت | نامی ست ز من بر من و باقی همه اوست[۶] |
استاد کاظم محمّدی در ذیل همین صفحه در پاورقی می گوید این رباعی در رساله عشق و عقل، ص65 درج شده است ولی با این حال طبق سخن او این رباعی در دیگر منابع نیز آمده به مانند: منازل السّائرین خواجه عبدالله انصاری، دیوان رباعیات اوحد الدّین کرمانی، ص207، کتاب انسان کامل شیخ عزیزالدین نسفی، ص161. شرح فصوص الحکم کمال الدین خوارزمی، ص338. ینبوع الاسرار، ج1، ص35. و نیز: رباعی 361 در دیوان کبیر مولانا. همچنین در کتاب دیگر شیخ دایه، یعنی در مرصاد العباد، ص190 نیز آمده است. در عین حال منسوب به [ابوسعید ابوالخیر]] هم هست که البتّه نسبتی خطاست[۷].
گذشته از آثار مستقیم شیخ، برخی از اشعار او را می توانیم در آثار دیگر مشایخ بزرگ کبرویه ببینیم، مثلاً شیخ علاء الدوله که خود شاعری چیره دست نیز بوده در خلال نوشته های خود به اشعار نجم الدین رازی هم بسیار استناد و اشاره می کرده است، و این بدین معناست که آثار علاءالدوله سمنانی مرجع خوبی برای یافتن برخی از اشعار شیخ است، همینطور است کتاب کاشف الاسرار عبدالرحمن اسفراینی که استاد و مرشد علاءالدوله سمنانی بوده و خود نیز از خلفای کبرویه محسوب می شده است. برخی از این موارد را بدین گونه از پاورقی های استاد کاظم محمّدی در همین کتاب می توان دید:
| گفتی که به وقت مجلس افروختنی | آیا که چه نکته هاست بر دوختنی | |
| ای بی خبر از سوخته و سوختنی | عشق آمدنی بود نه آموختنی[۸] |
در پاورقی می یابیم که علاءالدوله سمنانی آن را در مصنّفات خود در رساله مالابد آورده است. اسفراینی هم آن را در کاشف الاسرار آورده. در عین حال کسانی دیگری هم آن را در آثار خود آورده اند، مثلاً مولانا در رباعیات خود و هم در فیه ما فیه آن را آورده است. در دیوان رباعیات اوحد الدین کرمانی هم نقل شده است ولی در عین حال در آثار نجم الدین رازی نیز وجود دارد به مانند: مرموزات اسدی، مرصاد العباد و منارات السائرین [۹].
یا این بت که در رساله عشق و عقل هم آمده است:
| تا قیامت شرح عشقش دادمی | گر کسی بودی که باور داشتی[۱۰] |
این نیز در مصنّفات علاءالوله سمنانی و در سرّ سماع او آمده است.
مصحح در انتهای مقدّمه در خصوص اشعار شیخ می گوید: شیخ گذشته از اشعار فارسی با تسلّطی که به زبان عربی داشت به طور پراکنده شعر عربی هم دارد که ما در این مجموعه بدان اشاره کرده ایم. غیر از این، از نکات مهمّ و قابل توجّه در اشعار او پندهایی است که وی به امیران می دهد که به راستی ارزشمند و قابل تأمّل است[۱۱].
برخی از منابعی که مصحح و محقّق این کتاب برای یافتن و تدوین ابیات و اشعار شیخ به آنها رجوع کرده و به یکایک آنها سند داده چنین است: مرصاد العباد، مرموزات اسدی، منارات السائرین و رساله عشق و عقلف دیوان کبیر، منازل السائرین، تفسیر محیط الاعظم، الحقایق فی محاسن الاخلاق، شرح شطحیات، مصنفات فارسی سمنانی، ینبوع الاسرار، اشعة اللمعات، لمعات عراقی، شرح فصوص الحکم خوارزمی، عرفات العاشقین، نفحات الانس، آتشکده آذر، ریاض الشعراء، ریحانة الادب، رباعیات بابا افضل الدین کاشانی، دیوان رباعیات اوحدالدین کرمانی، مفتاح الهدایه، سبک شناسی، مجالس النفایس، ریاض العارفین و برخی منابع دیگر.
ویژگیها
در نگاهی کلّی به کتاب اشعار نجم الدین رازی می‌توان به نکته‌هایی خاص برخورد کرد که برخی از آنها بدین شرح است:
- مقدّمه‌ی مفیدی در شناخت شیخ و آثار او وجود دارد.
- تجمیع اشعاری در یکجا امری ارزشمند است.
- مشخّص کردن اسناد ابیات و اشعار در پارقی کاری مهم و پژوهشی است.
- استفاده از منابع متعدّد برای یافتن نمونه های اشعار از خواص این اثر است.
وضعیت کتاب
اشعار نجم الدین رازی، تألیف شیخ نجم الدین رازی با مقدّمه، تصحیح و توضیحات استاد کاظم محمّدی است که در یک جلد منتشر شده است. کتاب دارای مقدّمه ای تفصیلی است، متن آن فارسی و دارای 138 صفحه، با کاغذ مرغوب، جلد نرم و طرحی متناسب می‌باشد.
پانویس
منابع مقاله
مقدّمه و متن کتاب