نمایش مبدأ برای تصوف ایرانی و عزاداری عاشورا؛ نقش صوفیه، اهل فتوت و قلندریه در بنیان‌گذاری آیین‌های محرم

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NURتصوف ایرانی و عزاداری عاشوراJ1.jpg
| عنوان =تصوف ایرانی و عزاداری عاشورا؛ نقش صوفیه، اهل فتوت و قلندریه در بنیان‌گذاری آیین‌های محرم
| عنوان‌های دیگر =
|پدیدآورندگان 
| پدیدآوران = 
[[مشهدی نوش آبادی، محمد]] (نویسنده)
|زبان 
| زبان =
| کد کنگره =‏BP ۲۷۷/الف۹/م۵
| موضوع =تصوف‌ -- ایران‌,حسین‌بن‌ علی‌، اما‌م‌ سوم‌، ۴ - ۶۱ق‌ -- سوگواری ها‌,سوگواری ها‌ی اسلامی‌ -- ایران‌ -- تا‌ریخ‌,سوگواریها‌ی اسلامی‌ -- ایران‌
|ناشر 
| ناشر =نشر آرما 
| مکان نشر = اصفهان
| سال نشر =۱۳۹۶ش 

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE.....AUTOMATIONCODE
| چاپ =
| شابک =
| تعداد جلد =
| کتابخانۀ دیجیتال نور =
| کتابخوان همراه نور =
| کد پدیدآور =
| پس از =
| پیش از =
}}
'''تصوف ایرانی و عزاداری عاشورا؛ نقش صوفیه، اهل فتوت و قلندریه در بنیان‌گذاری آیین‌های محرم''' تألیف [[مشهدی نوش آبادی، محمد|محمد مشهدی نوش آبادی]]، آیین های عزاداری دربردارنده ی صورت های مختلف آداب و رسومی است که در ایام عزاداری حسین بن علی و دیگر معصومان (ع)، به ویژه در ماه های محرم و صفر، در ایران انجام می گیرد. منظور از «آیین» در اینجا فعالیت های دینی رسمی است که صورت آداب و مراسم دارد. منظور از «ایران» به طور عمده حوزه ی فرهنگی ایران بزرگ یا ایران فرهنگی است که بخش وسیعی از کشورهای مجاور ایران امروزی را نیز در بر می گیرد که روزگاران نه چندان دور، جزو قلمرو ایران بوده است.
==ساختار==
کتاب در دو بخش و بیست فصل به نگارش درآمده است.

بخش اول: زمینه‌ها و نشانه ها

فصل اول: عزاداری در اسلام و ایران

فصل دوم: اهل فتوت و گرایش به جانب آیین های شیعی

فصل سوم: تشیع و عاشورا در فتوت نامه ی سلطانی

فصل چهارم: نقش قلندریه در برپایی آیین های شیعی

فصل پنجم: قلندرنامه ها

فصل ششم: نزاع حیدری و نعمتی

فصل هفتم: «بابا»

فصل هشتم: تکیه

فصل نهم: نقش صوفیان صفوی در گسترش آیین های عزاداری محرم

بخش دوم: آیین ها

فصل دهم: سقایی

فصل یازدهم: جریده برداری

فصل دوازدهم: آیین سنگ زنی

فصل سیزدهم: آیین توغ برداری

فصل چهاردهم: نخل برداری

فصل پانزدهم: خودآزاری آیینی و قمه زنی

فصل شانزدهم: قصه خوانی

فصل هفدهم: روضه خوانی

فصل هجدهم: نقالی

فصل نوزدهم: تأثیر تصوف بر تعزیه (شبیه خوانی)

فصل بیستم: جمع بندی نهایی
==گزارش کتاب==
آیین های عزاداری دربردارنده ی صورت های مختلف آداب و رسومی است که در ایام عزاداری حسین بن علی و دیگر معصومان (ع)، به ویژه در ماه های محرم و صفر، در ایران انجام می گیرد. منظور از «آیین» در اینجا فعالیت های دینی رسمی است که صورت آداب و مراسم دارد. منظور از «ایران» به طور عمده حوزه ی فرهنگی ایران بزرگ یا ایران فرهنگی است که بخش وسیعی از کشورهای مجاور ایران امروزی را نیز در بر می گیرد که روزگاران نه چندان دور، جزو قلمرو ایران بوده است. به طبع، احصاء و بررسی همه ی آیین های سوگواری محرم که همواره در هزاران کانون شهری و روستایی برگزار می شود، کاری دشوار است که نه هدف این تحقیق است و نه جست و جوی همه ی آن ها برای نویسنده ی این کتاب مقدور بوده است. آیین های سوگواری محرم کم و بیش در نقاط مختلف ایران یکسان است و فقط گاهی جلوه های احساسی و عاطفی و احتمالا شاخ و برگ های تجملی آن متفاوت است. با این احوال، ممکن است در این پهنه ی بسیار وسیع فرهنگی، آیین هایی نیز از چشم ما دور مانده باشد.

صوفیه و اهل فتوت و قلندریه که قرار است تأثیر آن ها در آیین های عزاداری محرم بررسی شود، در عنوان کلی، صوفی خوانده می شوند؛ زیرا گروه هایی مانند قلندریه و اهل فتوت در تاریخ فرهنگ ایران و اسلام با صوفیه مرتبط بوده اند و زیرمجموعه ی آن به حساب می آیند. این سه گروه به رغم تفاوت هایی که در طول تاریخ با یکدیگر داشته اند، به تعبیر صاحب نظران، همه در اصل، دو روی یک سکه اند و عناصر مشترک و مقومی دارند که آن ها را از دیگر گروه های دینی وفرهنگی متمایز می کند. اما آنچه به عنوان تأثیر این گروه‌ها در عزاداری محرم مدنظر است، به طور عمده به دو گروه اهل فتوت و قلندریه مربوط است. علتش آن است که اولا این هردو گروه وارث بسیاری از سنت های ایرانی و شرقی و واسطه ی انتقال آن به فرهنگ اسلامی اند و ثانیا شأن اجتماعی و آیینی این دو گروه از صوفیه بارزتر است و پایگاه قوی تری در میان مردم کوچه و بازار دارند. بنابراین با توجه به اهمیت این دو گروه و نیز ناشناخته بودن جهت گیری آنان در سیر و تطور تاریخی شان، در فصول آغازین این پژوهش به تفصیل درباره ی آنان بحث شده و گرایش آیینی و شیعی آنان بررسی شده است. اما علت اینکه در این کتاب درباره ی نسبت تصوف به معنای خاصش با تشیع مباحثی طرح نشده، کثرت آثار و نوشته های مربوط به این موضوع است، لذا از تکرار مکررات پرهیز شده است. نکته ی دیگر در این باره نقش اساسی اهل فتوت و قلندریه در برپایی این آیین هاست که پرداختن به مباحث تاریخی و نظری مربوط به آنان را الزامی می نماید. در این کتاب بدون پیش داوری و ارزش گذاری خاص، به تأثیر این گروه‌ها بر عزاداری محرم پرداخته شده است. اما برخی آیین ها که تأثیر صوفیانه ی آن را بررسی می کنیم، ممکن است رونق دوره های پیشین را نداشته باشد، یا اینکه در معرض فراموشی باشد، اما ممکن است این قبیل آیین ها از طریق تأثیر بر آیین هایی که امروزه زنده و پویا هستند، حضور خود را در عزاداری ها حفظ کرده باشند.

در این کتاب ابتدا ضمن معرفی موضوع و دسته بندی و مرور منابع، سابقه ی عزاداری در سنت اسلامی و ایرانی مطرح شده است. سپس در خصوص اهل فتوت، اعم از فتوت صوفیانه و عیاری، و نیز نسبت آنان با تصوف بحث شده است. نیز در فصلی مجزا به گرایش‌های شیعی و آیینی فتوت نامه ی سلطانی پرداخته شده است. پس از آن در فصولی مختلف، آیین های عزاداری محرم که گروه های صوفی در آن نقش ایفا کرده اند، بررسی شده است؛ به این ترتیب که هریک از این آیین ها معرفی شده، سپس جایگاه تاریخی اش در ارتباط با گروه های صوفی تبیین شده و سرانجام صبغه و سابقه ی صوفیانه ی آن در عزاداری های محرم نشان داده شده است. همچنین در فصولی مجزا به نقش صوفیه درهنرهای آیینی مربوط به واقعه ی عاشورا پرداخته شده است. تأثیر دولت صفویه بر آیین های محرم و همچنین بررسی دو عنصر مهم «تکیه» و «بابا» که در آیین های عزاداری اهمیت دارند و در اصل عنصری صوفیانه اند، از دیگر موضوعات بحث برانگیزدر این کتاب است.<ref> [https://www.historylib.com/books/2227 ر.ک: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران] </ref>

==پانويس ==
<references />


==منابع مقاله==
[https://historylib.com/top کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران]
==وابسته‌ها==
{{وابسته‌ها}}


[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
[[رده:تصوف و عرفان]]
[[رده:تاریخ تصوف و عرفان]]
[[رده:مقالات(اردیبهشت) باقی زاده]] 
[[رده:مقالات بازبینی شده2 اردیبهشت 1403]]