تعلیقات آیت‌الله سید موسی شبیری زنجانی بر اصحاب اجماع

    از ویکی‌نور
    (تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)
    تعلیقات آیت‌الله سید موسی شبیری زنجانی بر اصحاب اجماع
    پدیدآورانشبيري زنجاني، موسي (نويسنده)
    زبانعربی
    تعداد جلد4
    کد کنگره

    تعلیلقات آیت‎الله سید موسی شبیری زنجانی بر اصحاب اجماع، حواشی و تعلیقات رجالی بزرگ معاصر، آیت‎الله شبیری زنجانی بر اثر دیگرش «أصحاب الإجماع» است. اسناد اصحاب اجماع با تعیین راوی و مروی‎عنه، از فهارس رجالی است که سال‎ها وقت و تلاش طاقت‎فرسا برای تهیه آن صرف کرده‎اند.

    ساختار

    کتاب، مشتمل بر چهار جزء است که در آنها به‎ترتیب، اسناد روایات جمیل بن دراج، عبدالله بن مسکان، صفوان بن یحیی و یونس بن عبدالرحمن ذکر شده است. کمترین تعلیقات مربوط به جمیل بن دراج با 33 صفحه و بیشترین تعلیقات درباره صفوان بن یحیی با 110 صفحه است. شیوه نگارش بدین ‎صورت است که ابتدا نام کتابی که سند در آن ذکر شده با شماره جلد و صفحه و در صورت وجود رقم، رقم و مسلسل ارائه شده است. پس از آن سند ذکر شده است و در ذیل صفحات به تعلیقه اشاره شده است.

    گزارش محتوا

    کتاب «أصحاب الإجماع»، مشتمل بر ترتیب اسناد و بر اساس راوی و مروی‎عنه هریک از اصحاب اجماع به‎طور مستقل است. در مرحله اوّل، مؤلّف اسناد اصحاب اجماع را در 21 نفر و در سه طبقه فهرست و دسته‎بندی نموده است. البته اصحاب اجماع، در اصل، شامل سه دسته شش‎نفره و در مجموع، هیجده نفرند؛ امّا در مورد حسن بن محبوب از طبقه سوم، اختلاف است. عدّه‎ای به‎جای وی، حسن بن علی بن فضّال و فضالة بن ایوب را از اصحاب اجماع می‎دانند و عدّه‎ای به‎جای حسن بن علی بن فضّال، عثمان بن عیسی را از اصحاب اجماع می‎دانند. در همین مورد، در «اختيار معرفة الرجال» (ص 556، ش1050) آمده است: «... و قال بعضهم مكان الحسن بن محبوب: الحسن بن علي بن فضّال و فضالة بن أيوب و قال بعضهم مكان ابن فضّال: عثمان بن عيسی». به همین دلیل، مؤلّف اسناد روایات موارد اختلاف را هم مرتّب کرده و ارائه نموده است. همچنین در طبقه اوّل اصحاب اجماع، از ابوبصیر اسدی نام برده شده و عدّه‎ای وی را ابوبصیر لیث مرادی دانسته‎اند. مؤلّف، در ذیل عنوان «ابوبصیر» در مرحله اوّل، اسناد ابوبصیر اسدی و پس از آن اسناد ابوبصیر لیث مرادی را فهرست نموده است. بر همین اساس، عدّه‎ای از اصحاب اجماع را به‎همراه موارد اختلافی، 22 نفر دانسته‎اند[۱]‎.

    فهرست اسامی اصحاب اجماع و طبقه آنها عبارتند از: طبقه اوّل: زُرارة بن اعین، معروف به خربوذ، برید بن معاویه عجلی، ابوبصیر، فضیل بن یسار و محمّد بن مسلم؛ طبقه دوم: جمیل بن درّاج، عبداللَّه بن مسکان، عبداللَّه بن بکیر، حمّاد بن عیسی، حمّاد بن عثمان و ابان بن عثمان؛ طبقه سوم: ابن ابی‎عمیر، عبداللَّه بن مغیره، احمد بن محمّد ابی‎نصر، یونس بن عبدالرحمان، صفوان بن یحیی، حسن بن محبوب، حسن بن علی بن فضّال، فضالة بن ایوب و عثمان بن عیسی[۲]‎.

    مؤلّف، در مورد هریک از اصحاب اجماع، در مرحله اوّل اسناد و طُرُق وی را بر اساس ترتیب الفبایی اسامی راویان و مروی‎عنه وی تنظیم نموده است. در این زمینه، عنوان‎های متعدّد در مورد هر راوی یا مروی‎عنه (شامل نام، نام با لقب، نام با کنیه و...) به همان صورت که در اسناد بوده است، در یک‎ جا دسته‎بندی شده‎اند و به دنبال بیان هر طبقه، نام مصدر مورد مراجعه به‎همراه شماره جلد و صفحه آن، مشخّص شده است. مؤلّف به‎منظور دستیابی به جمیع اسناد هریک از اصحاب اجماع، به بسیاری از کتاب‎های تفسیری - ‎روایی، حدیثی و رجالی شیعه (که بعضی از آنها چاپ شده و بعضی خطّی‎اند) مراجعه نموده است. در پایان، تفصیل اسناد هر راوی، فهرست اسامی مروی‎عنه او به‎همراه اسامی راویان موجود در آن طریق، فهرست شده‎اند. پس از آن، فهرست اسامی راویان وی ارائه شده‎اند[۳]‎.

    شایان توجّه است که به دنبال بیان نام بسیاری از مروی‎عنه‎ها و راویان هر راوی، عناوین متّحد با هر راوی و مروی‎عنه که در اسناد و طُرُق مختلف وارد شده‎اند، با علامت مساوی (=) مشخّص شده‎اند که به شکل طبیعی توحید مختلفات و تمییز مشترکات را در بر دارند[۴]‎.

    در تعلیقات حاضر، اسناد روایات جمیل بن درّاج و عبداللَّه بن مسکان از طبقه دوم اصحاب اجماع و یونس بن عبدالرحمان و صفوان بن یحیی از طبقه سوم مورد بررسی قرار گرفته است. در جزء رابع صفحه 58، سند روایت یونس بن عبدالرحمان از داود بن زید ذکر شده و در تعلیقه کتاب چنین نوشته است: و چه‎بسا «داود بن ابی‎یزید یا داود بن زربی» صحیح باشد[۵]‎.

    در بسیاری از اسناد روایات، تصحیفاتی صورت گرفته که در تعلیقات به آنها اشاره شده است؛ به‎عنوان مثال در تعلیقه صفحه 5 از جلد دوم در برخی نسخ به‎جای هاشم، هشام ذکر شده است[۶]‎؛ یا «عن» تصحیف به «بن» شده است؛ مانند: «عن يحيی» که تصیف به «بن يحيی» شده است.

    وضعیت کتاب

    در برخی صفحات، مانند جلد 3، صفحات 19-17 و صفحات 214-212 مطلبی ذکر نشده است.

    پانویس

    1. ر.ک: طلائیان، رسول، ص264
    2. ر.ک: همان، ص265-264
    3. ر.ک: همان، ص265
    4. ر.ک: همان
    5. ر.ک: متن کتاب، ج4، ص104
    6. ر.ک: همان، ج2، ص9

    منابع مقاله

    1. مقدمه و متن کتاب.
    2. طلائیان، رسول، مأخذشناسی رجال شیعه، قم، دارالحدیث، چاپ اول، 1381ش.

    وابسته‌ها