خدا و امامت

    از ویکی‌نور
    خدا و امامت
    نام کتاب خدا و امامت
    نام های دیگر کتاب
    پدیدآورندگان سبحانی تبریزی، جعفر (نويسنده)

    استادی، رضا (خلاصه کننده)

    زبان فارسي
    کد کنگره ‏‎‏BP‎‏ ‎‏223‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏2‎‏خ‎‏4
    موضوع امامت
    ناشر دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، مرکز انتشارات
    مکان نشر ايران - قم
    سال نشر مجلد1: 1362ش ,
    کد اتوماسیون AUTOMATIONCODE17775AUTOMATIONCODE

    خدا و امامت، اثر آیت‎الله جعفر سبحانی، درباره یکی از اصول دین اسلام (به اقرار نویسنده در صفحه 9) است که توسط رضا استادی گردآوری شده است.

    در واقع این اثر، فصل پنجم کتاب «عقاید اسلامی در پرتو قرآن، حدیث و عقل» است که شامل درس‎های هشتاد‎و‎یک تا یک‎صد از آن کتاب می‎شود و آیت‎الله استادی آن را خلاصه و منتشر نموده است[۱].

    نویسنده معتقد است که امامت، ابعاد گوناگونی دارد. او در این کتاب سعی نموده دو بحث ماهیت حکومت اسلامی و شیوه فرمانروایی پس از درگذشت پیامبر(ص) تا عصر ما و مرجع اخذ احکام و پناهگاه امت در مشکلات فکری و عقیدتی آنان را مطرح کند[۲].

    ساختار

    کتاب، مشتمل است بر پیشگفتار و بیست درس در باب امامت.

    گزارش محتوا

    برای آشنایی با محتوای این کتاب توجه به نکات زیر ضروری است:

    الف)- نویسنده در درس اول می‎گوید: امامت در مکتب تشیع، جزء اصول دین بوده و در ردیف توحید و نبوت و معاد قرار دارد. او می‎گوید: وظایف امامت، امتداد وظایف رسالت پیامبر(ص) است، هرچند با درگذشت پیامبر(ص) باب نزول وحی بسته می‎گردد؛ ولی بیان اصول عقاید و تشریح فروع احکام و حکومت و حاکمیت باید از طرف خدا تعیین شود[۳].

    ب)- در مکتب شیعه، فلسفه بعثت پیامبران، با فلسفه نصب و تعیین امام از طرف خدا یکی است؛ بنابراین علم وسیع و گسترده و عصمت از شرایط اساسی امام است و شناسایی چنین فردی جز از راه وحی امکان‎پذیر نیست[۴]؛ لکن این عقیده اختصاص به شیعه دارد و دیگر مذاهب اسلامی نظری متفاوت دارند؛ بنابراین دو «مکتب» در میان مسلمانان ظهور کرد و انشعابی در میان آنان پدید آمد و هرکدام به‎گونه‎ای از عقیده خود دفاع کردند[۵].

    ج)- نویسنده، معتقد است که دفاع از مذهب و مکتب فکری نباید باعث اختلاف شود؛ زیرا این دو گروه (شیعه و اهل سنت) از نظر عقاید و اصول و فروع دین، مشترکات بسیار فراروانی دارند که باعث اتحاد آن‎ها می‎شود[۶].

    د)- آیت‎الله سبحانی وظیفه امام را در مکتب شیعه علاوه بر تأمین عدالت اجتماعی، تحکیم امنیت و گسترش اسلام، دو مورد دیگر نیز می‎داند: بیان اصول و فروع اسلام و رفع هر نوع نیازمندی‎های علمی و فکری و سیاسی جامعه و صیانت دین از هر نوع تحریف به جهت اینکه معارف و احکام دین به‎صورت دست‎نخورده به دست مردم برسد[۷].

    ه)- او بعد از ذکر منشأ اختلاف بین شیعه و اهل سنت در موضوع امامت با هشت سؤال، مسئله رهبری پس از پیامبر(ص) را مورد بررسی قرار می‎دهد[۸] و در پایان می‎گوید: اینجاست که مسئله امامت از نظر تجزیه‎وتحلیل، ابعاد گوناگونی پیدا کرده و در علوم مختلفی مانند تاریخ، سیاست، جامعه‎شناسی، تفسیر و حدیث، ریشه پیدا می‎کند. هر فردی مطابق رشته علمی خود می‎تواند در این مسئله قضاوت و داوری کند[۹].

    و)- نویسنده در ادامه می‎نویسد:

    1. اگر به‎راستی رشد عقلی و فکری و دینی مسلمانان به حدی رسیده باشد که لیاقت و شایستگی آن را داشتند که حافظ اصول و مبانی فکر و عقیدتی اسلام باشند؛
    2. اگر فروع و احکام اسلام آن‎چنان روشن و آشکار بود و یا اطلاع و آگاهی آنان در این مسائل به حدی بود که می‎توانستند حق را از باطل تشخیص دهند؛
    3. اگر احادیث پیامبر یکجا و دربست در اختیار آنان بود که با مراجعه به آن بتوانند حدیث صحیح را از مجعول و افکار اسرائیلی و مسیحی را از اسلام بازشناسند.

    در این صورت، از یک‎جهت امت از وجود امام معصوم بی‎نیاز می‎شد؛ زیرا فرض این است که خود امت می‎توانست بر مشکلات خود فائق و پیروز گردد[۱۰].

    ز)- نویسنده، سیاست خارجی و داخلی اسلام را از عوامل مؤثر در تعیین نوع رهبری (انتخابی یا انتصابی) می‎داند و می‎گوید: در سال‎های آخر عمر پیامبر، دشمنان سه‎گانه (روم، ایران و منافقین) از خارج و داخل، موجودیت حکومت جوان اسلام را تهدید می‎کردند و بیم آن می‎رفت که دشمنان دست ‎به ‎دست هم بدهند و قدرت‎های بزرگ و کوچک، بسان اضلاع مختلف یک مثلت، روی‎ هم بریزند و بر محیط اسلامی بتازند. در همین اوضاع، تعیین رهبر سیاسی، به وحدت کلمه کمک فراوانی می‎نماید؛ درصورتی‎که واگذاری گزینش رهبر پس از درگذشت، به امتی که کانون اختلاف و احقاد دیرینه است، مایه تشتت و تفرق و ایجاد ضعف و سستی در سنگر دفاعی و رهبری اسلام است[۱۱].

    ح)- پیامبر در مدت اقامت ده ساله خود در مدینه، در بیست‎وهفت نبرد که برخی از آن‎ها بیش از یک ماه طول کشید، شرکت نمود و نیز برای خنثی و یا درهم کوبیدن توطئه‎های ضد اسلامی، حدود پنجاه‎وپنج سریه ترتیب داد؛ بنابراین بخش اعظمی از وقت پیامبر صرف مسائلی همچون مراقبت از اوضاع مسلمانان و مرزهای اسلام گردید و زمان برای آموزش معارف و احکام اسلام به حد کافی وجود نداشت؛ علاوه بر آن پیامبر در میان مردمی به نبوت رسید که فاقد هر نوع قانون اخلاقی و اجتماعی بودند و یکی از بی‎بندوبارترین ملل جهان بشمار می‎رفتند. آشنا ساختن چنین ملتی به کلیه قوانین و رموز اخلاقی و اجتماعی در مدت کم، امکان عادی نداشت و نیز چون پیامبر اسلام، خاتم پیامبران و آیین او آخرین شریعت آسمانی است، باید تمام آنچه را که بشر ممکن است تا روز قیامت به آن نیاز داشته باشد، در اختیار او بگذارد و او را از هر قانون بشری و تقنین آسمانی بی‎نیاز سازد؛ بنابراین حاکم در حکومت اسلامی نمی‎تواند یک فرد عادی باشد؛ بلکه باید این فرد بسان پیامبر دارای علمی گسترده و در برابر هر نوع خطا و اشتباه که موجب سلب اعتماد مردم می‎گردد، مصون و بیمه باشد[۱۲].

    ط)- مسئله هجوم فکری و ایجاد شک و تردید و رد و نقد آراء و عقاید اسلامی، با گسترش اسلام در اطراف جهان و ترجمه کتاب‎های فلسفی و علمی و آمیزش مسلمانان با ملت‎های روم و یونان توسعه و گسترش یافت و عناصر ضد اسلامی که رسماً از الحاد و انکار مقدسات، طرف‎داری می‎کردند، در برابر مسلمانان به ‎صف‎آرایی پرداختند و نام برخی از آنان، مانند «عبدالکریم بن ابی‎العوجاء» و «ابوشاکر دیصانی» و «عبدالملک بصری»، در صفحات تاریخ و کتاب‎های کلام و مناظره ضبط گردیده است؛ بنابراین آیا می‎توان گفت که پیامبر اسلام، برای حفظ اسلام از خطر نفوذ افکار بیگانگان، فکری نکرد...[۱۳].

    ی)- آیت‎الله سبحانی می‎گوید: دلایل نقلی گواهی می‎دهند که مسئله رهبری در زمان پیامبر اکرم(ص)، قیافه انتصابی از جانب خدا داشته و پیامبر عالی‎قدر، به‎طور مکرر به مردم می‎گفت: تعیین جانشین، مربوط به خداست، او هرکس را انتخاب کند، همان رهبر خواهد بود و اختیار این موضوع، نه در دست من و نه در دست امت است. نویسنده برای این مدعایش دو گواهی تاریخی می‎آورد[۱۴].

    ک)- نویسنده در ادامه از فواید وجود امام منصوب از طرف خداوند، سخن به میان می‎آورد. تکامل روحی امت اسلامی و تداوم حکومت الهی از جمله آن فواید است[۱۵].

    ل)- آیت‎الله سبحانی در درس یکم تا دوازدهم، مسئله لزوم نصب امام و تعیین رهبر معصوم از جناب خدا را مورد بررسی قرار داده و دلایل آن را ذکر کرده است و در درس سیزدهم تا هجدهم، ادله نقلی مأخوذ از قرآن و روایات را ارائه نموده است. از میان آیات شریفه، آیه انذار (سوره شعراء، آیه 214) و آیه ولایت (مائده، 55) را بعد از ذکر شأن نزول آنها شرح ‎داده[۱۶] و از میان احادیث، حدیث منزلت، ثقلین، سفینه نوح و غدیر را از لحاظ سند و محتوا بررسی کرده است[۱۷].

    م)- در درس نوزدهم به امامت ائمه دوازده‎گانه با توجه به منابع اهل سنت اشاره شده و در درس پایانی، سکوت امام علی(ع) که نویسنده از آن به سکوت شکوهمند یاد کرده، مورد بررسی قرار گرفته است[۱۸].

    وضعیت کتاب

    فهرست محتویات در ابتدای کتاب آمده است.

    آدرس آیات و منابع روایات و اقوال در پاورقی‎ها ذکر شده است.

    پانویس

    1. ر.ک: سبحانی، جعفر، ص417-512
    2. ر.ک: متن کتاب، ص11
    3. ر.ک: همان، ص9
    4. ر.ک: همان، ص10
    5. ر.ک: همان، ص14
    6. ر.ک: همان، ص14
    7. ر.ک: همان، ص25
    8. ر.ک: همان، ص28-30
    9. ر.ک: همان، ص31
    10. ر.ک: همان، ص36-37
    11. ر.ک: همان، ص49
    12. ر.ک: همان، ص58-64
    13. ر.ک: همان، ص72-73
    14. ر.ک: همان، ص76-78
    15. ر.ک: همان، ص81-95
    16. ر.ک: همان، ص104-111
    17. ر.ک: همان، ص113-156
    18. ر.ک: همان، ص157-176

    منابع مقاله

    1. متن کتاب.
    2. سبحانی، جعفر، «عقاید اسلامی در پرتو قرآن، حدیث و عقل»، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، اول، 1379.


    وابسته‌ها

    پیوندها

    مطالعه کتاب خدا و امامت در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور