رسالة مابعدالطبيعة

    از ویکی‌نور
    (تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)
    رسالة مابعدالطبيعة
    نام کتاب رسالة مابعدالطبيعة
    نام های دیگر کتاب
    پدیدآورندگان ابن رشد، محمد بن احمد (نويسنده)

    عجم، رفيق (محقق)

    جهامي، جيرار (محقق)

    زبان عربي
    کد کنگره ‏BBR‎‏ ‎‏653‎‏ ‎‏1373
    موضوع ابن رشد، محمد بن احمد، 520 - 595ق. - واژگان

    ما بعد الطبيعه

    ناشر دار الفکر اللبناني
    مکان نشر لبنان - بيروت
    سال نشر مجلد1: 1994م ,
    کد اتوماسیون AUTOMATIONCODE01780AUTOMATIONCODE

    رسالة مابعدالطبيعة، تألیف محمد بن‎ احمد اندلسی، مشهور به ابن رشد (متوفی 595ق)، فیلسوف، شارح‎ و مفسر آثار ارسطوست. این اثر با مقدمه و تحقیق رفیق عجم و جیرار جهامی منتشر شده است.

    ساختار

    این اثر مشتمل بر مقدمه محققین، چهار مقاله و یک ضمیمه است. به‎جز مقاله اول که عناوین مباحث آن از سوی نویسنده انتخاب شده، مباحث باقی مقالات بدون عنوان نگارش شده و عناوین مباحث از سوی محققین انتخاب شده است.

    گزارش محتوا

    ابن‎ رشد در سراسر سده‎های‎ میانه‎ و نیز در دوران‎ رنسانس‎ اروپا پیش‎ از هر چیز به‎‎عنوان‎ شارح‎ بزرگ‎ نوشته‎های‎ ارسطو مشهور بوده‎ است‎ و این‎ عنوان‎ به‎حق‎ به‎ وی‎ داده‎ شده‎ است‎. وی‎ را می‎توان‎ یکی‎ از بزرگ‎ترین‎ مفسران‎ آثار ارسطو در همه دوران‎ها بشمار آورد. شهرت‎ و نفوذ تفاسیر و شرح‎های‎ او بر نوشته‎های‎ ارسطو تا بدان‎ حد رسیده‎ بود که‎ در سده‎های‎ میانه‎ شعاری‎ در این‎‎باره‎ معروف‎ شده‎ بود که‎ می‎گفت: «طبیعت‎ تفسیرشده‎ از سوی‎ ارسطو و ارسطوی‎ تفسیرشده‎ از سوی‎ ابن‎ رشد». ابن‎ رشد افزون‎ بر تفسیرها و شرح‎های‎ خود بر آثار ارسطو، دارای‎ نوشته‎های‎ مستقلی‎ است‎ که‎ هریک‎ از ارزش‎ ویژه فلسفی‎ و پژوهشی‎ برخوردار است [۱]‎.‎ ‎ شرح‎های‎ ابن‎ رشد بر آثار ارسطو به سه دسته‎ تقسیم‎ می‎شوند: شرح‎های‎ مفصل‎ و بزرگ‎ که‎ «تفسیر» یا «شرح‎» نامیده‎ می‎شوند، شرح‎های‎ متوسط موسوم‎ به‎ «تلخیص‎» و خلاصه‎های‎ نوشته‎های‎ ارسطو که‎ «جامع‎» و در جمع‎ «جوامع» نام‎ دارند. شیوه کار ابن‎ رشد در خلاصه‎ها یا «جوامع‎» چنین‎ است‎ که‎ وی‎ در آنها همیشه‎ از سوی‎ خود سخن‎ می‎گوید؛ درحالی‎که‎ عقاید و نظریات‎ ارسطو را بیان‎ می‎کند و در این‎ رهگذر از نوشته‎های‎ دیگر وی‎ برای‎ توضیح‎ و تکمیل‎ متن‎ در دست‎، بهره‎ می‎گیرد و از خودش‎ نیز مطالبی‎ بر آنها می‎افزاید[۲]‎.

    «جوامع كتب أرسطوطاليس في الطبيعيات و الإلهيات»، خلاصه‎هایی از کتب «درباره طبیعت» و متافیزیک ارسطوست. همه آن نوشته‎ها در مجموعه‎ای زیر عنوان رسائل ابن رشد میان سال‎های 1946-1947م، در حیدرآباد دکن چاپ و منتشر شد که این عناوین را در بر دارد: السماع الطبيعي، السماء و العالم، الكون و الفساد، الآثار العلوية، كتاب النفس و مابعدالطبيعة[۳]‎.

    رساله مابعدالطبیعه، پنجمین رساله از این مجموعه است. محققین اثر بر این کتاب مقدمه‎ای نوشته‎اند. در این مقدمه ابتدا مصادر رساله‎های مذکور مورد بررسی قرار گرفته است. پس از آن روش تحقیق و مباحث مذکور در رساله مابعدالطبیعه ذکر شده است. در انتهای این مقدمه به دلائل ابن رشد بر وجود، وحدانیت و صفات خداوند اشاره شده است؛ به‎عنوان مثال ابن رشد در بحث صفات الله، بر صفات کمالیه ذکرشده در قرآن کریم که هفت صفت است و عبارت است از: علم، حیات، قدرت، اراده، سمع، بصر و کلام، متمرکز شده است؛ مثلاً علم ثابت است به جهت ترتیبی که در آفریده‎های خداوند و تسخیر بعضی، توسط بعضی مشاهده می‎کنیم و این علم قدیم است [۴]‎.

    ابن رشد در ضمن چهار مقاله رساله، از موجود و موجودات اول و مجردات بحث می‎‎کند. مقاله اول این رساله، مشتمل بر تعریف برخی کلیات و واژگان مانند: هویت، جوهر، عرض، ذات، شیء، واحد و تقابل است. مقاله دوم، از ارتباط این مفاهیم بحث می‎کند. این بحث، منحصر در مباحث منطقی نیست، بلکه آمیخته با مسائل وجود است. مقاله سوم، ادامه بحث مبادی موجودات است؛ مانند: صورت و هیولی، قوه و فعل و کل و جزء. در مقاله چهارم نیز ادامه مبادی که لواحق نامیده شده، مانند: محرک، متحرک، عقل و معقول و علت اولی بررسی شده است.

    ابن رشد در ابتدای رساله هدف خود از نگارش کتاب را اتخاذ گفته‎های علمی از مقالات ارسطو در علم مابعدالطبیعه، مطابق شیوه رایج خود در کتب پیشین دانسته است. پس در ابتدای مباحث خود، به غرض این علم، منفعت، اقسام، مرتبه و نسبت و به‎طور خلاصه به امور نافعی که تصورش به هنگام شروع در این صناعت تقدم دارد، پرداخته است[۵]‎.

    ‎وی همچنین در رابطه با فلسفه اولی معتقد است: روش‎های تعلیم مورد استفاده در فلسفه اولی، همان روش‎های تعالیم به‎کاررفته در سایر علوم است، اما انواع براهین به‎کاررفته بیشتر است[۶]‎.

    وی در ابتدای مقاله سوم، به موضوع جوهر و لواحق آن می‎پردازد. جوهر در معانی مختلفی به‎کار می‎رود که مشهورترین و معروف‎ترین آنها به چیزی گفته می‎شود که در موضوعی‎ نباشد و محمول‎ بر موضوعی‎ هم نباشد؛ مانند اشخاص انسان، حیوان، گیاه، ستارگان و سنگ‎[۷]‎.

    نویسنده از آنجا که در این اثر بنای بر اختصار داشته، برخی مباحث را به کتب دیگرش ارجاع داده است؛ به‎عنوان مثال در بحث متقدم و متأخر، پس از اشاره به پنج‎گونه تقدم زمانی، رتبی، شرفی، طبعی و سببی، توضیح هریک از این اقسام را به کتاب مقولات خود ارجاع می‎دهد[۸]‎.

    در انتهای رساله، بخشی با عنوان ضمیمه آمده که در آن نصیحت‎های بزرگانی چون افلاطون، سقراط، بزرجمهر و داود(ع) درباره سیاست و اخلاق ذکر شده است. از داود(ع) چنین می‎خوانیم: برای دنیا کار می‎کنید، درحالی‎که بدون اینکه بدانید [ظاهرا بدون اینکه کاری بکنید] در دنیا روزی داده می‎شوید و برای آخرت کاری نمی‎کنید، درحالی‎که در آخرت جز برای عمل‎‎ روزی داده نخواهید شد[۹]‎.

    وضعیت کتاب

    فهرست مصطلحات و اعلام در انتهای اثر ذکر شده است. فعالیت‎های محققین اثر عبارت است از: ضبط آیات قرآن و ذکر نام سوره و شماره آیه در کروشه، ایجاد عناوین جدید علاوه بر عناوین گذشته با ذکر در کروشه و ارائه برخی توضیحات.

    پانویس

    1. ر.ک: خراسانی، شرف‎الدین، ص560
    2. ر.ک: همان
    3. ر.ک: همان، ص563-562؛ مقدمه محققین، ص8-5
    4. ر.ک: مقدمه محققین، ص21
    5. ر.ک: متن کتاب، ص29
    6. ر.ک: همان، ص34
    7. ر.ک: همان، ص‎65
    8. ر.ک: همان، ص‎55-54
    9. ر.ک: همان، ص‎177

    منابع مقاله

    1. مقدمه محققین و متن کتاب.
    2. خراسانی، شرف‎الدین، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج3، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.

    وابسته‌ها

    پیوندها