زریاب خویی، عباس: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    بدون خلاصۀ ویرایش
     
    (۱۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    <div class="wikiInfo">
    [[پرونده:NUR03222.jpg|بندانگشتی|زریاب خویی، عباس]]
    [[پرونده:NUR03222.jpg|بندانگشتی|زریاب خویی، عباس]]
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    |-
    |-
    ! نام!! data-type='authorName'|زریاب خویی، عباس
    ! نام!! data-type="authorName" |زریاب خویی، عباس
    |-
    |-
    |نام‎های دیگر  
    |نام‎های دیگر  
    |data-type='authorOtherNames'| زریاب، عباس
    | data-type="authorOtherNames" | زریاب، عباس
    |-
    |-
    |نام پدر  
    |نام پدر  
    |data-type='authorfatherName'|
    | data-type="authorfatherName" | علی
    |-
    |-
    |متولد  
    |متولد  
    |data-type='authorbirthDate'|1297 ش
    | data-type="authorbirthDate" |1297ش
    |-
    |-
    |محل تولد
    |محل تولد
    |data-type='authorBirthPlace'|
    | data-type="authorBirthPlace" |خوى
    |-
    |-
    |رحلت  
    |رحلت  
    |data-type='authorDeathDate'|1373 ش
    | data-type="authorDeathDate" |1373ش
    |-
    |-
    |اساتید
    |اساتید
    |data-type='authorTeachers'|
    | data-type="authorTeachers" |[[محقق داماد، سید محمد|سید محمد یزدى]]
     
    [[امام خمينى(ره)|امام خمینى]]
     
    [[سنگلجی، محمد|محمد سنگلجى]]
    |-
    |-
    |برخی آثار
    |برخی آثار
    |data-type='authorWritings'|
    | data-type="authorWritings" |[[الصیدنة في الطب]]
    |-class='articleCode'
     
    [[تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان]]
     
    دریای جان سیری در آراء و احوال شیخ فریدالدین عطار نیشابوری
    |- class="articleCode"
    |کد مؤلف  
    |کد مؤلف  
    |data-type='authorCode'|AUTHORCODE3222AUTHORCODE
    | data-type="authorCode" |AUTHORCODE03222AUTHORCODE
    |}
    |}
    </div>
    </div>


    '''عباس زرياب خويى'''، در 20 مرداد 1298ش، در خوى، از شهرهاى آذربايجان غربى، ديده به جهان گشود. پدرش پيشه‌ورى ساده بود.
    '''عباس زریاب خویى''' (۱۲۹۷- ۱۳۷۳ش)، مورخ، ادیب، مترجم و نسخه‌شناسی برجسته بود که از علوم و معارف دوران اسلامی و تاریخ و فرهنگ ایران پیش از اسلام آشنایی کامل داشت و از همین رهگذر هم در طول زندگی خود خدمات ارزنده‌ای به فرهنگ و تمدن این مرز و بوم کهن عرضه کرد.
     
    == ولادت ==
    در 20 مرداد 1297ش، در خوى، از شهرهاى آذربایجان غربى، دیده به جهان گشود. پدرش پیشه‌ورى ساده بود.


    ==کسب علم و دانش==
    ==تحصیلات==


    نخستين سال‌هاى تحصيل زرياب نزد مكتب‌دارى محلى به نام ملا كبرى به آموختن قرآن سپرى شد. وى در مدت دو سال سراسر قرآن را فراگرفت و طى آيين خاصى كه خود به‌خوبى شرح داده از مكتب‌خانه به خانه پدر روانه شد، سپس به مدرسه‌اى رفت كه حدّ فاصل مكتب‌خانه‌هاى قديم و مدارس جديد بود، اما به‌طور كلى در ابتدا، از اين‌گونه مدارس كه تازه تأسيس مى‌شد چندان خشنود نبود. در همين زمان مطالعه غير درسى را آغاز كرد و به مطالعه كتاب‌هاى فارسى موجود در شهر خوى كه بيشتر مذهبى و ادبى بود پرداخت و سپس به مطالعه متون تركى آذرى كه اكثر آنها چاپ باكو بود، روى آورد.
    نخستین سال‌هاى تحصیل زریاب نزد مكتب‌دارى محلى به نام ملا كبرى به آموختن قرآن سپرى شد. وى در مدت دو سال سراسر قرآن را فراگرفت و طى آیین خاصى كه خود به‌خوبى شرح داده از مكتب‌خانه به خانه پدر روانه شد، سپس به مدرسه‌اى رفت كه حدّ فاصل مكتب‌خانه‌هاى قدیم و مدارس جدید بود، اما به‌طور كلى در ابتدا، از این‌گونه مدارس كه تازه تأسیس مى‌شد چندان خشنود نبود. در همین زمان مطالعه غیر درسى را آغاز كرد و به مطالعه كتاب‌هاى فارسى موجود در شهر خوى كه بیشتر مذهبى و ادبى بود پرداخت و سپس به مطالعه متون تركى آذرى كه اكثر آنها چاپ باكو بود، روى آورد.


    از كتاب‌هايى كه - به گفته خود او - در روزگار كودكى و نوجوانى بر وى تأثير نهاد آثار تاريخى عباس اقبال، شرح حال رودكى اثر [[نفیسی، سعید|سعيد نفيسى]] و به‌خصوص سخن و سخنوران بديع‌الزمان فروزان‌فر بود. از استادان وى شيخ فضل‌الله، روحانى شهر خوى را مى‌توان نام برد كه روزهاى جمعه مجلس وعظ برگزار مى‌كرد و به مذهب شيخيه گرايش داشت. استاد ديگر او حاج شيخ عبدالحسين اعلمى بود كه زرياب «حاشيه» ملا عبدالله و قسمتى از «[[معالم‌الدين و ملاذ المجتهدين|معالم]]» و كتاب «مطوّل» را نزد او فراگرفت. آن‌گاه به آموختن «شرح [[جامی، عبدالرحمن|جامى]]» در نحو نزد حاج ميرزا حسن فقيه پرداخت و سپس به آموزش زبان و ادبيات عربى روى آورد.
    از كتاب‌هایى كه - به گفته خود او - در روزگار كودكى و نوجوانى بر وى تأثیر نهاد آثار تاریخى [[اقبال آشتیانی، عباس|عباس اقبال]]، شرح حال رودكى اثر [[نفیسی، سعید|سعید نفیسى]] و به‌خصوص سخن و سخنوران بدیع‌الزمان فروزان‌فر بود. از استادان وى شیخ فضل‌الله، روحانى شهر خوى را مى‌توان نام برد كه روزهاى جمعه مجلس وعظ برگزار مى‌كرد و به مذهب شیخیه گرایش داشت. استاد دیگر او حاج شیخ [[عبدالحسين اعلمى|عبدالحسین اعلمى]] بود كه زریاب «حاشیه» ملا عبدالله و قسمتى از «[[معالم‌الدين و ملاذ المجتهدين|معالم]]» و كتاب «مطوّل» را نزد او فراگرفت. آن‌گاه به آموختن «شرح [[جامی، عبدالرحمن|جامى]]» در نحو نزد حاج میرزا حسن فقیه پرداخت و سپس به آموزش زبان و ادبیات عربى روى آورد.


    عباس زرياب، در سال 1316 و در اوج قدرت رضا پهلوى، پس از اتمام دوره اوّل دبيرستان، عازم قم شد و به تحصيل علوم حوزوى پرداخت و شش سال در آنجا ماند. وى در آغاز، در مدرسه ناصريه حجره‌اى به دست آورد و در آنجا به خواندن مقدمات و سطوح پرداخت و سپس به آموزش فلسفه اسلامى روى آورد و «اسفار» را فراگرفت. پس از دو سال اقامت در قم و مطالعه بى‌وقفه توانست خود را براى حضور در دروس عالى‌تر آماده سازد. «[[فرائد الاصول (طبع انتشارات اسلامی)|رسائل]]» را نزد سيد محمد يزدى، معروف به داماد، [[كفاية الأصول (جامعه مدرسین)|كفايه]] را در محضر سيد احمد خسروشاهى، از شاگردان سيد محمدتقى خوانسارى و [[كتاب المكاسب|مكاسب]] را نزد شيخ محمدعلى کرمانى فراگرفت.
    عباس زریاب، در سال 1316 و در اوج قدرت رضا پهلوى، پس از اتمام دوره اوّل دبیرستان، عازم قم شد و به تحصیل علوم حوزوى پرداخت و شش سال در آنجا ماند. وى در آغاز، در مدرسه ناصریه حجره‌اى به دست آورد و در آنجا به خواندن مقدمات و سطوح پرداخت و سپس به آموزش فلسفه اسلامى روى آورد و «اسفار» را فراگرفت. پس از دو سال اقامت در قم و مطالعه بى‌وقفه توانست خود را براى حضور در دروس عالى‌تر آماده سازد. «[[فرائد الاصول (طبع انتشارات اسلامی)|رسائل]]» را نزد [[محقق داماد، سید محمد|سید محمد یزدى]]، معروف به داماد، [[كفاية الأصول (جامعه مدرسین)|كفایه]] را در محضر [[سيد احمد خسروشاهى|سید احمد خسروشاهى]]، از شاگردان [[خوانساری، سید محمدتقی|سید محمدتقى خوانسارى]] و [[كتاب المكاسب|مكاسب]] را نزد شیخ محمدعلى کرمانى فراگرفت.


    از سال 1318 «شرح منظومه» و «اسفار» را در محضر [[امام خمينى(ره)|امام خمينى]](ره) و حاج شيخ مهدى مازندرانى آموخت. در قم، علاوه بر متون حوزه، به مطالعه كتب ديگرى نيز روى آورد كه كتب اجتماعى و فلسفى و اصولى اهل سنت و نيز پاره‌اى از متون اروپايى كه به عربى ترجمه شده بود، از آن جمله است.
    از سال 1318 «شرح منظومه» و «اسفار» را در محضر [[امام خمينى(ره)|امام خمینى]](ره) و حاج شیخ مهدى مازندرانى آموخت. در قم، علاوه بر متون حوزه، به مطالعه كتب دیگرى نیز روى آورد كه كتب اجتماعى و فلسفى و اصولى اهل سنت و نیز پاره‌اى از متون اروپایى كه به عربى ترجمه شده بود، از آن جمله است.


    زرياب در سال 1322، به سبب بيمارى پدرش، به خوى بازگشت و چند سالى را در آن شهر گذراند. در شهريور همان سال به تهران آمد و با معرفى مرحوم آقا محمد سنگلجى و تقى تفضلى در كتابخانه مجلس شوراى ملى استخدام شد و هم‌زمان با آن در دانشكده معقول و منقول دانشگاه تهران به تحصيل پرداخت و درجه ليسانس گرفت. [[اقبال آشتیانی، عباس|عباس اقبال آشتيانى]] كه از زرياب به‌عنوان «كتابدار فاضل كتابخانه دارالشوراى ملى» ياد مى‌كند، از وى در تهيه فهارس كتاب «شدّ الإزار» (به تصحيح محمد قزوينى) استمداد طلبيد. در سال 1334 به پيشنهاد سيد حسن تقى‌زاده، بورس مطالعاتى بنياد هومبولدت آلمان در اختيار وى قرار گرفت و نزدیک  به پنج سال در شهرهاى ماينز، فرانكفورت و مونيخ به مطالعه تاريخ و فلسفه پرداخت و سرانجام رساله دكتراى خود را تحت عنوان «گزارش درباره جانشينان تيمور»، برگرفته از «تاريخ كبير جعفرى» تأليف ابن محمد الحسينى زير نظر شل و رويمر به پايان رساند. پس از بازگشت به تهران، مدتى در كتابخانه مجلس سنا مشغول شد و در راه‌اندازى آن نقش مؤثرى ايفا كرد؛ تا اينكه پرفسور هنينگ او را به آمريكا دعوت كرد و دو سال در دانشگاه بركلى كاليفرنيا به تدريس پرداخت، اما سكونت در كشورهاى ديگر را خوش نداشت و پس از دو سال تدريس در آن دانشگاه و با وجود اصرار هنينگ، به وطن بازگشت و در دانشكده ادبيات دانشگاه تهران استاد تاريخ شد.
    زریاب در سال 1322، به سبب بیمارى پدرش، به خوى بازگشت و چند سالى را در آن شهر گذراند. در شهریور همان سال به تهران آمد و با معرفى مرحوم آقا [[سنگلجی، محمد|محمد سنگلجى]] و [[تقى تفضلى]] در كتابخانه مجلس شوراى ملى استخدام شد و هم‌زمان با آن در دانشكده معقول و منقول دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت و درجه لیسانس گرفت. [[اقبال آشتیانی، عباس|عباس اقبال آشتیانى]] كه از زریاب به‌عنوان «كتابدار فاضل كتابخانه دارالشوراى ملى» یاد مى‌كند، از وى در تهیه فهارس كتاب «شدّ الإزار» (به تصحیح محمد قزوینى) استمداد طلبید.  


    او رسما استاد گروه تاريخ بود، اما در رشته‌هاى گوناگون تبحّر داشت و مورد مراجعه و توجه ارباب دانش قرار مى‌گرفت. همه براى رفع مشكلات و سؤالات خود در رشته‌هاى ادبيات فارسى، ادبيات عربى، فلسفه، زبان‌شناسى، معارف اسلامى و حتى فقه به او مراجعه مى‌كردند. زرياب سرانجام مجبور به ترك كرسى استادى شد و در سال 1359 از دانشگاه تهران بازنشسته گرديد.
    در سال 1334 به پیشنهاد [[سيد حسن تقى‌زاده|سید حسن تقى‌زاده]]، بورس مطالعاتى بنیاد هومبولدت آلمان در اختیار وى قرار گرفت و نزدیک به پنج سال در شهرهاى ماینز، فرانكفورت و مونیخ به مطالعه تاریخ و فلسفه پرداخت و سرانجام رساله دكتراى خود را تحت عنوان «گزارش درباره جانشینان تیمور»، برگرفته از «تاریخ كبیر جعفرى» تألیف ابن محمد الحسینى زیر نظر شل و رویمر به پایان رساند. پس از بازگشت به تهران، مدتى در كتابخانه مجلس سنا مشغول شد و در راه‌اندازى آن نقش مؤثرى ایفا كرد؛ تا اینكه پرفسور هنینگ او را به آمریكا دعوت كرد و دو سال در دانشگاه بركلى كالیفرنیا به تدریس پرداخت، اما سكونت در كشورهاى دیگر را خوش نداشت و پس از دو سال تدریس در آن دانشگاه و با وجود اصرار هنینگ، به وطن بازگشت و در دانشكده ادبیات دانشگاه تهران استاد تاریخ شد.


    او پس از ترك دانشگاه، چند سال خانه‌نشين بود و در منزل به تحقيق و مطالعه پرداخت و كارهاى ناتمام خود را تكميل كرد؛ تا اينكه چند دايرةالمعارف تأسيس شد كه همه براى تأليف و ويرايش مقالات از او براى همكارى دعوت كردند. وى تا پايان عمر بى‌وقفه براى اين مراكز مقاله مى‌نوشت يا در كارهاى ويرايش و مشاوره‌هاى علمى به آنان كمك مى‌كرد. زرياب دستيارى توانا و مبرّز براى همه اين سازمان‌ها و مايه اميد آنها بود. بسيارى مقالات و عناوين را كه ديگران از نوشتن آنها، به سبب دشوارى، سر باز مى‌زدند، زرياب مى‌نوشت؛ به‌خصوص بايد از مقالات بلند او در دايرةالمعارف بزرگ اسلامى و چند مرجع ديگر ياد كرد كه هريك از آن مقاله‌ها را مى‌توان با اندكى گسترش به‌صورت كتابى جداگانه منتشر كرد.
    او رسما استاد گروه تاریخ بود، اما در رشته‌هاى گوناگون تبحّر داشت و مورد مراجعه و توجه ارباب دانش قرار مى‌گرفت. همه براى رفع مشكلات و سؤالات خود در رشته‌هاى ادبیات فارسى، ادبیات عربى، فلسفه، زبان‌شناسى، معارف اسلامى و حتى فقه به او مراجعه می‌كردند. زریاب سرانجام مجبور به ترك كرسى استادى شد و در سال 1359 از دانشگاه تهران بازنشسته گردید.


    نخستين جايى كه پس از انقلاب در آن به كار پرداخت و براى آن مقالات متعدد و كوتاه نوشت دايرةالمعارف تشيع بود، سپس با دانشنامه جهان اسلام و دايرةالعمارف بزرگ اسلامى به همكارى پرداخت.
    او پس از ترك دانشگاه، چند سال خانه‌نشین بود و در منزل به تحقیق و مطالعه پرداخت و كارهاى ناتمام خود را تكمیل كرد؛ تا اینكه چند دایرةالمعارف تأسیس شد كه همه براى تألیف و ویرایش مقالات از او براى همكارى دعوت كردند. وى تا پایان عمر بى‌وقفه براى این مراكز مقاله مى‌نوشت یا در كارهاى ویرایش و مشاوره‌هاى علمى به آنان كمك مى‌كرد. زریاب دستیارى توانا و مبرّز براى همه این سازمان‌ها و مایه امید آنها بود. بسیارى مقالات و عناوین را كه دیگران از نوشتن آنها، به سبب دشوارى، سر باز مى‌زدند، زریاب مى‌نوشت؛ به‌خصوص باید از مقالات بلند او در دایرةالمعارف بزرگ اسلامى و چند مرجع دیگر یاد كرد كه هریك از آن مقاله‌ها را مى‌توان با اندكى گسترش به‌صورت كتابى جداگانه منتشر كرد.


    زرياب از ديرزمان عضو چند مؤسسه و مجمع مهم بين‌المللى، از جمله انجمن بين‌المللى شرق‌شناسى آلمان و مجمع بين‌المللى كتيبه‌هاى ايرانى انگلستان بود. در ايران نيز عضو انجمن فلسفه و علوم انسانى، عضو هيئت امناى بنياد فرهنگ ايران، عضو فرهنگستان تاريخ و عضو بنياد شاهنامه فردوسى بود.
    نخستین جایى كه پس از انقلاب در آن به كار پرداخت و براى آن مقالات متعدد و كوتاه نوشت دایرةالمعارف تشیع بود، سپس با دانشنامه جهان اسلام و دایرةالعمارف بزرگ اسلامى به همكارى پرداخت.


    از كارهاى علمى او بايد جدا از مقالات متعدد در دايرةالمعارف‌هاى جديد، از مقالات فراوان او در دايرةالمعارف فارسى نام برد كه در سال‌هاى اخير زندگى خود، تعدادى از آنها را به‌طور جداگانه به چاپ رساند. زرياب كتاب‌هاى مهمى از زبان‌هاى اروپايى به فارسى درآورد. از جمله بايد از دو اثر ويل دورانت، به نام‌هاى «تاريخ فلسفه» و «لذات فلسفه» نام برد كه بارها به چاپ رسيده است. تاريخ ايرانيان و عرب‌ها اثر نولدكه را نيز از آلمانى به فارسى برگرداند كه نشان‌دهنده تبحّر او در زبان‌هاى آلمانى و عربى است.
    زریاب از دیرزمان عضو چند مؤسسه و مجمع مهم بین‌المللى، از جمله انجمن بین‌المللى شرق‌شناسى آلمان و مجمع بین‌المللى كتیبه‌هاى ایرانى انگلستان بود. در ایران نیز عضو انجمن فلسفه و علوم انسانى، عضو هیئت امناى بنیاد فرهنگ ایران، عضو فرهنگستان تاریخ و عضو بنیاد شاهنامه فردوسى بود.


    ==آثار==
    از كارهاى علمى او باید جدا از مقالات متعدد در دایرةالمعارف‌هاى جدید، از مقالات فراوان او در دایرةالمعارف فارسى نام برد كه در سال‌هاى اخیر زندگى خود، تعدادى از آنها را به‌طور جداگانه به چاپ رساند. زریاب كتاب‌هاى مهمى از زبان‌هاى اروپایى به فارسى درآورد. از جمله باید از دو اثر ویل دورانت، به نام‌هاى «تاریخ فلسفه» و «لذات فلسفه» نام برد كه بارها به چاپ رسیده است. تاریخ ایرانیان و عرب‌ها اثر نولدكه را نیز از آلمانى به فارسى برگرداند كه نشان‌دهنده تبحّر او در زبان‌هاى آلمانى و عربى است.


    فهرست برخى ديگر از اهم آثار او به اين شرح است:
    ==وفات==


    # آئينه جام (شرح مشكلات ديوان حافظ)؛
    زریاب سرانجام به دلیل ابتلا به بیمارى قلبى در سال 1373 در بیمارستان بسترى شد و روز جمعه 14 بهمن 1373 دیده از جهان بربست.
    # بزم‌آورد (شصت مقاله درباره تاريخ، فرهنگ و فلسفه)؛
    # سيره رسول‌الله، بخش اول از آغاز تا هجرت، تاريخ ساسانيان؛
    # تصحيح كتاب «الصيدنة في الطب»، اثر [[ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد|ابوريحان بيرونى]]؛
    # تلخيص و تصحيح روضة الصفا؛
    # همكارى در تهيه اطلس تاريخ ايران؛
    # ترجمه مجلد اول درياى جان، اثر هلموت ريتر (كه اندكى پس از فوت وى به چاپ رسيد).


    احمد تفضلى در زمان حيات زرياب، به پاس و گرامى‌داشت مقام علمى او، مجموعه‌اى از مقالات ارزنده زرياب را فراهم آورد و در مجموعه‌اى به نام «يكى قطره باران» چاپ و آن را به زرياب اهدا كرد. پس از درگذشت وى، حداقل دو مجله، يكى تحقيقات اسلامى (نشريه بنياد دايرةالمعارف اسلامى) و ديگرى مجله دانشكده ادبيات دانشگاه تربيت معلم، شماره‌اى را ويژه زرياب و در بزرگداشت او منتشر كردند.
    ==آثار==


    ==وفات==
    فهرست برخى دیگر از اهم آثار او به این شرح است:


    زرياب سرانجام به دليل ابتلا به بيمارى قلبى در سال 1373 در بيمارستان بسترى شد و روز جمعه 14 بهمن 1373 ديده از جهان بربست.
    # آئینه جام (شرح مشكلات دیوان حافظ)؛
    # بزم‌آورد (شصت مقاله درباره تاریخ، فرهنگ و فلسفه)؛
    # سیره رسول‌الله، بخش اول از آغاز تا هجرت، تاریخ ساسانیان؛
    # تصحیح كتاب «الصیدنة فی الطب»، اثر [[ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد|ابوریحان بیرونى]]؛
    # تلخیص و تصحیح روضة الصفا؛
    # همكارى در تهیه اطلس تاریخ ایران؛
    # ترجمه مجلد اول دریاى جان، اثر هلموت ریتر (كه اندكى پس از فوت وى به چاپ رسید).


    احمد تفضلى در زمان حیات زریاب، به پاس و گرامى‌داشت مقام علمى او، مجموعه‌اى از مقالات ارزنده زریاب را فراهم آورد و در مجموعه‌اى به نام «یكى قطره باران» چاپ و آن را به زریاب اهدا كرد. پس از درگذشت وى، حداقل دو مجله، یكى تحقیقات اسلامى (نشریه بنیاد دایرةالمعارف اسلامى) و دیگرى مجله دانشكده ادبیات دانشگاه تربیت معلم، شماره‌اى را ویژه زریاب و در بزرگداشت او منتشر كردند.


    == منابع مقاله ==
    == منابع مقاله ==


    برگرفته از سايت دايرةالمعارف كتابدارى و اطلاع‌رسانى (نسخه آزمايشى)، به قلم على آل داوود و بازنگارى داكا.
    برگرفته از سایت دایرةالمعارف كتابدارى و اطلاع‌رسانى (نسخه آزمایشى)، به قلم على آل داوود و بازنگارى داكا.




    == وابسته‌ها ==
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}
    {{وابسته‌ها}}


    [[الصیدنة في الطب]]  
    [[الصیدنة في الطب]]  


    [[تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان]]  
    [[تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان]]


    [[دریای جان سیری در آراء و احوال شیخ فرید الدین عطار نیشابوری]]  
    [[سیره رسول‌الله(ص) از آغاز تا هجرت]]


    [[روضة الصفا]]  
    [[روضة الصفا (تهذیب و تخلیص)]]


    [[بزم آوردي ديگر]]  
    [[بزم آوردي ديگر]]  
    خط ۹۷: خط ۱۰۹:


    [[شط شيرين پر شوکت: منتخبي از آثار استاد عباس زرياب خويي]]  
    [[شط شيرين پر شوکت: منتخبي از آثار استاد عباس زرياب خويي]]  
    [[دریای جان سیری در آراء و احوال شیخ فریدالدین عطار نیشابوری]]


    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:ادیبان]]
    [[رده:مترجمان]]
    [[رده:نویسندگان]]
    [[رده:مورّخان]]
    [[رده:برگزیدگان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران]]
    [[رده:درگذشتگان 1373]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۳ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۲۳:۳۴

    زریاب خویی، عباس
    نام زریاب خویی، عباس
    نام‎های دیگر زریاب، عباس
    نام پدر  علی
    متولد 1297ش
    محل تولد خوى
    رحلت 1373ش
    اساتید سید محمد یزدى

    امام خمینى

    محمد سنگلجى

    برخی آثار الصیدنة في الطب

    تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان

    دریای جان سیری در آراء و احوال شیخ فریدالدین عطار نیشابوری

    کد مؤلف AUTHORCODE03222AUTHORCODE

    عباس زریاب خویى (۱۲۹۷- ۱۳۷۳ش)، مورخ، ادیب، مترجم و نسخه‌شناسی برجسته بود که از علوم و معارف دوران اسلامی و تاریخ و فرهنگ ایران پیش از اسلام آشنایی کامل داشت و از همین رهگذر هم در طول زندگی خود خدمات ارزنده‌ای به فرهنگ و تمدن این مرز و بوم کهن عرضه کرد.

    ولادت

    در 20 مرداد 1297ش، در خوى، از شهرهاى آذربایجان غربى، دیده به جهان گشود. پدرش پیشه‌ورى ساده بود.

    تحصیلات

    نخستین سال‌هاى تحصیل زریاب نزد مكتب‌دارى محلى به نام ملا كبرى به آموختن قرآن سپرى شد. وى در مدت دو سال سراسر قرآن را فراگرفت و طى آیین خاصى كه خود به‌خوبى شرح داده از مكتب‌خانه به خانه پدر روانه شد، سپس به مدرسه‌اى رفت كه حدّ فاصل مكتب‌خانه‌هاى قدیم و مدارس جدید بود، اما به‌طور كلى در ابتدا، از این‌گونه مدارس كه تازه تأسیس مى‌شد چندان خشنود نبود. در همین زمان مطالعه غیر درسى را آغاز كرد و به مطالعه كتاب‌هاى فارسى موجود در شهر خوى كه بیشتر مذهبى و ادبى بود پرداخت و سپس به مطالعه متون تركى آذرى كه اكثر آنها چاپ باكو بود، روى آورد.

    از كتاب‌هایى كه - به گفته خود او - در روزگار كودكى و نوجوانى بر وى تأثیر نهاد آثار تاریخى عباس اقبال، شرح حال رودكى اثر سعید نفیسى و به‌خصوص سخن و سخنوران بدیع‌الزمان فروزان‌فر بود. از استادان وى شیخ فضل‌الله، روحانى شهر خوى را مى‌توان نام برد كه روزهاى جمعه مجلس وعظ برگزار مى‌كرد و به مذهب شیخیه گرایش داشت. استاد دیگر او حاج شیخ عبدالحسین اعلمى بود كه زریاب «حاشیه» ملا عبدالله و قسمتى از «معالم» و كتاب «مطوّل» را نزد او فراگرفت. آن‌گاه به آموختن «شرح جامى» در نحو نزد حاج میرزا حسن فقیه پرداخت و سپس به آموزش زبان و ادبیات عربى روى آورد.

    عباس زریاب، در سال 1316 و در اوج قدرت رضا پهلوى، پس از اتمام دوره اوّل دبیرستان، عازم قم شد و به تحصیل علوم حوزوى پرداخت و شش سال در آنجا ماند. وى در آغاز، در مدرسه ناصریه حجره‌اى به دست آورد و در آنجا به خواندن مقدمات و سطوح پرداخت و سپس به آموزش فلسفه اسلامى روى آورد و «اسفار» را فراگرفت. پس از دو سال اقامت در قم و مطالعه بى‌وقفه توانست خود را براى حضور در دروس عالى‌تر آماده سازد. «رسائل» را نزد سید محمد یزدى، معروف به داماد، كفایه را در محضر سید احمد خسروشاهى، از شاگردان سید محمدتقى خوانسارى و مكاسب را نزد شیخ محمدعلى کرمانى فراگرفت.

    از سال 1318 «شرح منظومه» و «اسفار» را در محضر امام خمینى(ره) و حاج شیخ مهدى مازندرانى آموخت. در قم، علاوه بر متون حوزه، به مطالعه كتب دیگرى نیز روى آورد كه كتب اجتماعى و فلسفى و اصولى اهل سنت و نیز پاره‌اى از متون اروپایى كه به عربى ترجمه شده بود، از آن جمله است.

    زریاب در سال 1322، به سبب بیمارى پدرش، به خوى بازگشت و چند سالى را در آن شهر گذراند. در شهریور همان سال به تهران آمد و با معرفى مرحوم آقا محمد سنگلجى و تقى تفضلى در كتابخانه مجلس شوراى ملى استخدام شد و هم‌زمان با آن در دانشكده معقول و منقول دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت و درجه لیسانس گرفت. عباس اقبال آشتیانى كه از زریاب به‌عنوان «كتابدار فاضل كتابخانه دارالشوراى ملى» یاد مى‌كند، از وى در تهیه فهارس كتاب «شدّ الإزار» (به تصحیح محمد قزوینى) استمداد طلبید.

    در سال 1334 به پیشنهاد سید حسن تقى‌زاده، بورس مطالعاتى بنیاد هومبولدت آلمان در اختیار وى قرار گرفت و نزدیک به پنج سال در شهرهاى ماینز، فرانكفورت و مونیخ به مطالعه تاریخ و فلسفه پرداخت و سرانجام رساله دكتراى خود را تحت عنوان «گزارش درباره جانشینان تیمور»، برگرفته از «تاریخ كبیر جعفرى» تألیف ابن محمد الحسینى زیر نظر شل و رویمر به پایان رساند. پس از بازگشت به تهران، مدتى در كتابخانه مجلس سنا مشغول شد و در راه‌اندازى آن نقش مؤثرى ایفا كرد؛ تا اینكه پرفسور هنینگ او را به آمریكا دعوت كرد و دو سال در دانشگاه بركلى كالیفرنیا به تدریس پرداخت، اما سكونت در كشورهاى دیگر را خوش نداشت و پس از دو سال تدریس در آن دانشگاه و با وجود اصرار هنینگ، به وطن بازگشت و در دانشكده ادبیات دانشگاه تهران استاد تاریخ شد.

    او رسما استاد گروه تاریخ بود، اما در رشته‌هاى گوناگون تبحّر داشت و مورد مراجعه و توجه ارباب دانش قرار مى‌گرفت. همه براى رفع مشكلات و سؤالات خود در رشته‌هاى ادبیات فارسى، ادبیات عربى، فلسفه، زبان‌شناسى، معارف اسلامى و حتى فقه به او مراجعه می‌كردند. زریاب سرانجام مجبور به ترك كرسى استادى شد و در سال 1359 از دانشگاه تهران بازنشسته گردید.

    او پس از ترك دانشگاه، چند سال خانه‌نشین بود و در منزل به تحقیق و مطالعه پرداخت و كارهاى ناتمام خود را تكمیل كرد؛ تا اینكه چند دایرةالمعارف تأسیس شد كه همه براى تألیف و ویرایش مقالات از او براى همكارى دعوت كردند. وى تا پایان عمر بى‌وقفه براى این مراكز مقاله مى‌نوشت یا در كارهاى ویرایش و مشاوره‌هاى علمى به آنان كمك مى‌كرد. زریاب دستیارى توانا و مبرّز براى همه این سازمان‌ها و مایه امید آنها بود. بسیارى مقالات و عناوین را كه دیگران از نوشتن آنها، به سبب دشوارى، سر باز مى‌زدند، زریاب مى‌نوشت؛ به‌خصوص باید از مقالات بلند او در دایرةالمعارف بزرگ اسلامى و چند مرجع دیگر یاد كرد كه هریك از آن مقاله‌ها را مى‌توان با اندكى گسترش به‌صورت كتابى جداگانه منتشر كرد.

    نخستین جایى كه پس از انقلاب در آن به كار پرداخت و براى آن مقالات متعدد و كوتاه نوشت دایرةالمعارف تشیع بود، سپس با دانشنامه جهان اسلام و دایرةالعمارف بزرگ اسلامى به همكارى پرداخت.

    زریاب از دیرزمان عضو چند مؤسسه و مجمع مهم بین‌المللى، از جمله انجمن بین‌المللى شرق‌شناسى آلمان و مجمع بین‌المللى كتیبه‌هاى ایرانى انگلستان بود. در ایران نیز عضو انجمن فلسفه و علوم انسانى، عضو هیئت امناى بنیاد فرهنگ ایران، عضو فرهنگستان تاریخ و عضو بنیاد شاهنامه فردوسى بود.

    از كارهاى علمى او باید جدا از مقالات متعدد در دایرةالمعارف‌هاى جدید، از مقالات فراوان او در دایرةالمعارف فارسى نام برد كه در سال‌هاى اخیر زندگى خود، تعدادى از آنها را به‌طور جداگانه به چاپ رساند. زریاب كتاب‌هاى مهمى از زبان‌هاى اروپایى به فارسى درآورد. از جمله باید از دو اثر ویل دورانت، به نام‌هاى «تاریخ فلسفه» و «لذات فلسفه» نام برد كه بارها به چاپ رسیده است. تاریخ ایرانیان و عرب‌ها اثر نولدكه را نیز از آلمانى به فارسى برگرداند كه نشان‌دهنده تبحّر او در زبان‌هاى آلمانى و عربى است.

    وفات

    زریاب سرانجام به دلیل ابتلا به بیمارى قلبى در سال 1373 در بیمارستان بسترى شد و روز جمعه 14 بهمن 1373 دیده از جهان بربست.

    آثار

    فهرست برخى دیگر از اهم آثار او به این شرح است:

    1. آئینه جام (شرح مشكلات دیوان حافظ)؛
    2. بزم‌آورد (شصت مقاله درباره تاریخ، فرهنگ و فلسفه)؛
    3. سیره رسول‌الله، بخش اول از آغاز تا هجرت، تاریخ ساسانیان؛
    4. تصحیح كتاب «الصیدنة فی الطب»، اثر ابوریحان بیرونى؛
    5. تلخیص و تصحیح روضة الصفا؛
    6. همكارى در تهیه اطلس تاریخ ایران؛
    7. ترجمه مجلد اول دریاى جان، اثر هلموت ریتر (كه اندكى پس از فوت وى به چاپ رسید).

    احمد تفضلى در زمان حیات زریاب، به پاس و گرامى‌داشت مقام علمى او، مجموعه‌اى از مقالات ارزنده زریاب را فراهم آورد و در مجموعه‌اى به نام «یكى قطره باران» چاپ و آن را به زریاب اهدا كرد. پس از درگذشت وى، حداقل دو مجله، یكى تحقیقات اسلامى (نشریه بنیاد دایرةالمعارف اسلامى) و دیگرى مجله دانشكده ادبیات دانشگاه تربیت معلم، شماره‌اى را ویژه زریاب و در بزرگداشت او منتشر كردند.

    منابع مقاله

    برگرفته از سایت دایرةالمعارف كتابدارى و اطلاع‌رسانى (نسخه آزمایشى)، به قلم على آل داوود و بازنگارى داكا.


    وابسته‌ها