زندگی فرهنگی و اندیشه سیاسی شیعیان از سقوط بغداد تا ظهور صفویه «656-907ق»: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '</ref> ' به '</ref>') |
جز (جایگزینی متن - ' <ref>' به '<ref>') |
||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
== معرفى اجمالى == | == معرفى اجمالى == | ||
'''زندگى فرهنگى و انديشه سياسى شيعيان از سقوط بغداد تا ظهور صفويه (656 - 907ق)'''، اثر فارسى محسن الويرى، پژوهشى است درباره وضعيت سياسى و اجتماع گروه‌هاى شيعه از قرن هفتم تا قرن دهم هجرى <ref>علوم سياسى، ص 258</ref> | '''زندگى فرهنگى و انديشه سياسى شيعيان از سقوط بغداد تا ظهور صفويه (656 - 907ق)'''، اثر فارسى محسن الويرى، پژوهشى است درباره وضعيت سياسى و اجتماع گروه‌هاى شيعه از قرن هفتم تا قرن دهم هجرى<ref>علوم سياسى، ص 258</ref> | ||
اثر حاضر، به‌عنوان رساله دكترى رشته تاريخ و تمدن ملل اسلامى دانشكده الهيات و معارف اسلامى دانشگاه تهران، در سال‌هاى 1375 و 1376ش، تدوين يافته است <ref>مقدمه، ص ص</ref> | اثر حاضر، به‌عنوان رساله دكترى رشته تاريخ و تمدن ملل اسلامى دانشكده الهيات و معارف اسلامى دانشگاه تهران، در سال‌هاى 1375 و 1376ش، تدوين يافته است<ref>مقدمه، ص ص</ref> | ||
به‌رغم جايگاه ويژه شيعه در بسيارى از تحولات مهم تاريخ اسلام، حجم مطالعات و پژوهش‌هاى انجام‌شده درباره مبانى، ابعاد و به‌ويژه تطور تاريخى شيعه اثناعشرى، بسيار اندك است. اين امر، باعث توجه هرچه بيشتر به اهميت اثر حاضر مى‌گردد <ref>متن كتاب، ص 9</ref> | به‌رغم جايگاه ويژه شيعه در بسيارى از تحولات مهم تاريخ اسلام، حجم مطالعات و پژوهش‌هاى انجام‌شده درباره مبانى، ابعاد و به‌ويژه تطور تاريخى شيعه اثناعشرى، بسيار اندك است. اين امر، باعث توجه هرچه بيشتر به اهميت اثر حاضر مى‌گردد<ref>متن كتاب، ص 9</ref> | ||
== ساختار == | == ساختار == | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
كتاب با مقدمه‌اى از نويسنده آغاز و مطالب كه در هفت فصل تنظيم شده است، قلمرو پژوهش نويسنده را نشان مى‌دهد. | كتاب با مقدمه‌اى از نويسنده آغاز و مطالب كه در هفت فصل تنظيم شده است، قلمرو پژوهش نويسنده را نشان مى‌دهد. | ||
نويسنده رويكردى تاريخى و جامعه‌شناختى و در واقع تركيبى از تاريخ و روش‌هاى پژوهشى علوم اجتماعى را براى مطالعه شيعيان، به كار گرفته است <ref>علوم سياسى، ص 258</ref> | نويسنده رويكردى تاريخى و جامعه‌شناختى و در واقع تركيبى از تاريخ و روش‌هاى پژوهشى علوم اجتماعى را براى مطالعه شيعيان، به كار گرفته است<ref>علوم سياسى، ص 258</ref> | ||
در اين طرح پژوهشى، مراد نويسنده از شيعيان، شيعيان اثناعشرى است و به قرينه آغاز و پايان زمانى دوره تاريخى مورد بررسى؛ يعنى «سقوط بغداد تا ظهور صفويه»، محدوده جغرافيايى موضوع نيز ايران و عراق مى‌باشد <ref>متن كتاب، ص 11</ref> | در اين طرح پژوهشى، مراد نويسنده از شيعيان، شيعيان اثناعشرى است و به قرينه آغاز و پايان زمانى دوره تاريخى مورد بررسى؛ يعنى «سقوط بغداد تا ظهور صفويه»، محدوده جغرافيايى موضوع نيز ايران و عراق مى‌باشد<ref>متن كتاب، ص 11</ref> | ||
منابع مورد استفاده در اين اثر، مانند منابع هر موضوع تاريخى ديگر، از تنوع برخوردار بوده و به چند دسته تقسيم مى‌شود كه عبارتند از: فهرست‌هايى كه به‌وسيله آن‌ها، به شناخت منابع بيشتر مى‌توان نايل شد، مانند «فهرست نسخه‌هاى خطى كتابخانه مجلس شوراى اسلامى»، «فهرست ريزفيلم‌هاى كتابخانه مركزى دانشگاه تهران» و...؛ فرهنگ‌ها و دايرةالمعارف‌هاى عمومى و خصوصى مانند «دايرةالمعارف بزرگ اسلامى»، «دايرةالمعارف تشيع» و...؛ تاريخ‌هاى عمومى مانند «[[العبر: تاریخ ابن خلدون|تاريخ ابن خلدون]]»، «[[جامع التواريخ]]» و...؛ تاريخ‌هاى محلى يا تاريخ‌هاى يك دوره زمانى خاص مانند «[[تاریخ اولجایتو|تاريخ اولجايتو]]»، «غازان‌نامه» و...؛ عموم كتاب‌هاى شيعى تأليف‌يافته در آن دوران مانند «[[كامل بهائی|كامل بهايى]]»، «[[الجامع للشرايع]]» و...؛ كتاب‌هاى مربوط به بخش ادبيات مانند «[[تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی (صفا)|تاريخ ادبيات در ايران]]» اثر [[صفا، ذبیح‌الله|ذبيح‌الله صفا]]، «تاريخ ادبى ايران» تأليف [[براون، ادوارد گرانویل|ادوارد براون]] و...؛ منابعى كه براى شناساندن شيعه سودمند است مانند: «[[أصل الشيعة و أصولها]]» اثر [[آل‌کاشف‌الغطاء، محمدحسین|آل كاشف الغطاء]]، «[[شیعه در اسلام|شيعه در اسلام]]» اثر [[طباطبایی، محمدحسین|علامه طباطبايى]] و بسيارى ديگر... <ref>همان، ص 13</ref> | منابع مورد استفاده در اين اثر، مانند منابع هر موضوع تاريخى ديگر، از تنوع برخوردار بوده و به چند دسته تقسيم مى‌شود كه عبارتند از: فهرست‌هايى كه به‌وسيله آن‌ها، به شناخت منابع بيشتر مى‌توان نايل شد، مانند «فهرست نسخه‌هاى خطى كتابخانه مجلس شوراى اسلامى»، «فهرست ريزفيلم‌هاى كتابخانه مركزى دانشگاه تهران» و...؛ فرهنگ‌ها و دايرةالمعارف‌هاى عمومى و خصوصى مانند «دايرةالمعارف بزرگ اسلامى»، «دايرةالمعارف تشيع» و...؛ تاريخ‌هاى عمومى مانند «[[العبر: تاریخ ابن خلدون|تاريخ ابن خلدون]]»، «[[جامع التواريخ]]» و...؛ تاريخ‌هاى محلى يا تاريخ‌هاى يك دوره زمانى خاص مانند «[[تاریخ اولجایتو|تاريخ اولجايتو]]»، «غازان‌نامه» و...؛ عموم كتاب‌هاى شيعى تأليف‌يافته در آن دوران مانند «[[كامل بهائی|كامل بهايى]]»، «[[الجامع للشرايع]]» و...؛ كتاب‌هاى مربوط به بخش ادبيات مانند «[[تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی (صفا)|تاريخ ادبيات در ايران]]» اثر [[صفا، ذبیح‌الله|ذبيح‌الله صفا]]، «تاريخ ادبى ايران» تأليف [[براون، ادوارد گرانویل|ادوارد براون]] و...؛ منابعى كه براى شناساندن شيعه سودمند است مانند: «[[أصل الشيعة و أصولها]]» اثر [[آل‌کاشف‌الغطاء، محمدحسین|آل كاشف الغطاء]]، «[[شیعه در اسلام|شيعه در اسلام]]» اثر [[طباطبایی، محمدحسین|علامه طباطبايى]] و بسيارى ديگر...<ref>همان، ص 13</ref> | ||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
در مقدمه، به برخى از ويژگى‌هاى كتاب و اقدامات انجام‌گرفته در مورد آن، اشاره گرديده است <ref>مقدمه، ص س</ref> | در مقدمه، به برخى از ويژگى‌هاى كتاب و اقدامات انجام‌گرفته در مورد آن، اشاره گرديده است<ref>مقدمه، ص س</ref> | ||
فصل اول، دربردارنده كليات بوده و در آن، ضمن نگاهى كوتاه به تاريخ شيعه، كتاب و جايگاه آن در مطالعات تاريخ شيعه بررسى شده و بحثى نيز در منابع آن، صورت گرفته است <ref>متن كتاب، ص 1</ref> | فصل اول، دربردارنده كليات بوده و در آن، ضمن نگاهى كوتاه به تاريخ شيعه، كتاب و جايگاه آن در مطالعات تاريخ شيعه بررسى شده و بحثى نيز در منابع آن، صورت گرفته است<ref>متن كتاب، ص 1</ref> | ||
در فصل دوم، گزارش و تحليلى از تأليفات شيعى در اين دوره، ارائه گرديده است. اين تأليفات در زمينه‌هاى تفسير و علوم قرآنى، حديث، فقه، اصول فقه، كلام، عرفان و تصوف، اخلاق، سياست و آداب ملك‌دارى، ادعيه، زيارات و آداب دينى، منطق، فلسفه، تاريخ و نسب‌شناسى، رجال، زبان‌شناسى عربى، ادبيات، علوم و... است <ref>همان، ص 41</ref> | در فصل دوم، گزارش و تحليلى از تأليفات شيعى در اين دوره، ارائه گرديده است. اين تأليفات در زمينه‌هاى تفسير و علوم قرآنى، حديث، فقه، اصول فقه، كلام، عرفان و تصوف، اخلاق، سياست و آداب ملك‌دارى، ادعيه، زيارات و آداب دينى، منطق، فلسفه، تاريخ و نسب‌شناسى، رجال، زبان‌شناسى عربى، ادبيات، علوم و... است<ref>همان، ص 41</ref> | ||
در فصل سوم، فعاليت‌هاى آموزشى شيعه، در اين دوره تاريخى، مورد بحث و بررسى قرار گرفته <ref>همان، ص 156</ref>و در فصل چهارم، از ابنيه و اوقاف اين دوران، بحث به ميان آمده است <ref>همان، ص 209</ref> | در فصل سوم، فعاليت‌هاى آموزشى شيعه، در اين دوره تاريخى، مورد بحث و بررسى قرار گرفته<ref>همان، ص 156</ref>و در فصل چهارم، از ابنيه و اوقاف اين دوران، بحث به ميان آمده است<ref>همان، ص 209</ref> | ||
بررسى جريان‌هاى فكرى، سياسى و اجتماعى متأثر از تصوف، در فصل پنجم صورت گرفته است. اين جريانات، عبارتند از: نعمت‌اللهيان، حروفيان، نوربخشيان و صفويان <ref>همان، ص 259</ref> | بررسى جريان‌هاى فكرى، سياسى و اجتماعى متأثر از تصوف، در فصل پنجم صورت گرفته است. اين جريانات، عبارتند از: نعمت‌اللهيان، حروفيان، نوربخشيان و صفويان<ref>همان، ص 259</ref> | ||
در فصل ششم، از روابط متقابل شيعيان و سنيان سخن گفته شده <ref>همان، ص 313</ref>و در آخرين فصل نيز انديشه سياسى شيعه، بحث و بررسى شده است <ref>همان، ص 359</ref> | در فصل ششم، از روابط متقابل شيعيان و سنيان سخن گفته شده<ref>همان، ص 313</ref>و در آخرين فصل نيز انديشه سياسى شيعه، بحث و بررسى شده است<ref>همان، ص 359</ref> | ||
نويسنده در پايان مطالب كتاب، چند نتيجه علمى از تحقيق خود گرفته است. وى معتقد است حمله مغولان به سرزمين‌هاى اسلامى و پايان بخشيدن به خلافت درازمدت عباسيان، تحولاتى چشمگير و عميق در پى داشته است. وى در اين نتيجه‌گيرى، ضمن بررسى اين دوران، به اين نكته اشاره نموده است كه شيعيان پس از سقوط بغداد، خود را در شرايطى ويژه يافتند كه مى‌بايست گونه‌اى نو از زندگى علمى، فرهنگى و سياسى را در آن تجربه كنند؛ به همين دليل، شيعيان براى استوار و پايدار ساختن پايه‌هاى نفود اجتماعى خود، از چهار طريق اقدام كردند: | نويسنده در پايان مطالب كتاب، چند نتيجه علمى از تحقيق خود گرفته است. وى معتقد است حمله مغولان به سرزمين‌هاى اسلامى و پايان بخشيدن به خلافت درازمدت عباسيان، تحولاتى چشمگير و عميق در پى داشته است. وى در اين نتيجه‌گيرى، ضمن بررسى اين دوران، به اين نكته اشاره نموده است كه شيعيان پس از سقوط بغداد، خود را در شرايطى ويژه يافتند كه مى‌بايست گونه‌اى نو از زندگى علمى، فرهنگى و سياسى را در آن تجربه كنند؛ به همين دليل، شيعيان براى استوار و پايدار ساختن پايه‌هاى نفود اجتماعى خود، از چهار طريق اقدام كردند: | ||
| خط ۸۲: | خط ۸۲: | ||
#ايجاد و حفظ روابطى دوستانه با حكومت‌ها و بهره‌مندى از حمايت‌هاى آن‌ها؛ | #ايجاد و حفظ روابطى دوستانه با حكومت‌ها و بهره‌مندى از حمايت‌هاى آن‌ها؛ | ||
#حفظ رابطه‌اى صميمانه و مسالمت‌آميز با اهل سنت؛ | #حفظ رابطه‌اى صميمانه و مسالمت‌آميز با اهل سنت؛ | ||
#تقويت ارتباط عاطفى و معنوى ميان شيعيان <ref>گودرزى، فاطمه، ص 192</ref> | #تقويت ارتباط عاطفى و معنوى ميان شيعيان<ref>گودرزى، فاطمه، ص 192</ref> | ||
اين نتايج نشان مى‌دهد كه چگونه جامعه شيعيان، بعد از سقوط بغداد، به رشد و پيشرفت و بازسازى افكار و فعاليت‌هاى اقتصادى و فرهنگى توامان، ادامه دادند تا در ابتداى قرن دهم، مبدأ تاريخ جديدى در حكومت و فرهنگ ايران شدند <ref>علوم سياسى، ص 258</ref> | اين نتايج نشان مى‌دهد كه چگونه جامعه شيعيان، بعد از سقوط بغداد، به رشد و پيشرفت و بازسازى افكار و فعاليت‌هاى اقتصادى و فرهنگى توامان، ادامه دادند تا در ابتداى قرن دهم، مبدأ تاريخ جديدى در حكومت و فرهنگ ايران شدند<ref>علوم سياسى، ص 258</ref> | ||
ضرورت و هدف از تدوين اين اثر را مى‌توان در مؤلفه‌هاى زير خلاصه نمود: | ضرورت و هدف از تدوين اين اثر را مى‌توان در مؤلفه‌هاى زير خلاصه نمود: | ||
#به دست دادن گزارشى درباره بخشى از پيامدهاى هجوم گسترده مغولان كه در آغاز، با قتل و غارت، ويرانى، بى‌رحمى و خانمان‌سوزى همراه بود، ولى مغولان بسان قطره‌اى سياه‌رنگ كه در بركه‌اى فروچكد، سياهى زودگذرى را پديد آوردند، ولى به‌سرعت محو و جذب فرهنگ و تمدن ملت مغلوب خود شدند؛ گرچه سايه‌اى از تباهى‌ها تا مدت‌ها در بركه باقى بود <ref>متن كتاب، ص 10</ref> | #به دست دادن گزارشى درباره بخشى از پيامدهاى هجوم گسترده مغولان كه در آغاز، با قتل و غارت، ويرانى، بى‌رحمى و خانمان‌سوزى همراه بود، ولى مغولان بسان قطره‌اى سياه‌رنگ كه در بركه‌اى فروچكد، سياهى زودگذرى را پديد آوردند، ولى به‌سرعت محو و جذب فرهنگ و تمدن ملت مغلوب خود شدند؛ گرچه سايه‌اى از تباهى‌ها تا مدت‌ها در بركه باقى بود<ref>متن كتاب، ص 10</ref> | ||
#به دست دادن نمايى كلى از يكى از مقاطع مهم تاريخ شيعه كه به‌طور نسبى مورد غفلت قرار گرفته است، با تكيه بر حيات فرهنگى و انديشه‌هاى سياسى شيعه در اين دوره <ref>همان</ref> | #به دست دادن نمايى كلى از يكى از مقاطع مهم تاريخ شيعه كه به‌طور نسبى مورد غفلت قرار گرفته است، با تكيه بر حيات فرهنگى و انديشه‌هاى سياسى شيعه در اين دوره<ref>همان</ref> | ||
#به دست دادن تصويرى به‌نسبت روشن از تلاش علماى شيعه براى بهره‌بردارى از يك فرصت استثنايى براى پژوهش بيشتر پيرامون انديشه‌هاى شيعى و پراكندن آن <ref>همان</ref> | #به دست دادن تصويرى به‌نسبت روشن از تلاش علماى شيعه براى بهره‌بردارى از يك فرصت استثنايى براى پژوهش بيشتر پيرامون انديشه‌هاى شيعى و پراكندن آن<ref>همان</ref> | ||
#به دست دادن گزارشى درباره نمونه‌اى از سازگار شدن انديشه سياسى شيعه با شرايط متحول و دگرگون‌شونده زمان و مكان چگونگى آن <ref>همان</ref> | #به دست دادن گزارشى درباره نمونه‌اى از سازگار شدن انديشه سياسى شيعه با شرايط متحول و دگرگون‌شونده زمان و مكان چگونگى آن<ref>همان</ref> | ||
#نشان دادن بخشى از ريشه‌هاى تاريخى انقلاب اسلامى در ايران و پاسخ به بخشى كوچك از انبوه پرسش‌ها و ابهام‌ها درباره جنبه‌هاى مختلف تشيع كه پديد آورنده بزرگ‌ترين حادثه سياسى - فرهنگى دهه‌هاى پايانى قرن بيستم بشمار مى‌آيد <ref>همان</ref> | #نشان دادن بخشى از ريشه‌هاى تاريخى انقلاب اسلامى در ايران و پاسخ به بخشى كوچك از انبوه پرسش‌ها و ابهام‌ها درباره جنبه‌هاى مختلف تشيع كه پديد آورنده بزرگ‌ترين حادثه سياسى - فرهنگى دهه‌هاى پايانى قرن بيستم بشمار مى‌آيد<ref>همان</ref> | ||
بديهى است اين كتاب نمى‌تواند تحليلى عميق و همه‌جانبه را درباره جنبه‌هاى مختلف تشيع، در دوره زمانى مورد بررسى عرضه كند، بلكه متناسب با امكانات و منابع قابل دسترسى، ارائه چارچوبى كلى و حتى‌المقدور محكم و متين را درباره حيات فرهنگى و انديشه‌هاى سياسى شيعه در اين عصر، تعقيب مى‌كند <ref>همان، ص 11</ref> | بديهى است اين كتاب نمى‌تواند تحليلى عميق و همه‌جانبه را درباره جنبه‌هاى مختلف تشيع، در دوره زمانى مورد بررسى عرضه كند، بلكه متناسب با امكانات و منابع قابل دسترسى، ارائه چارچوبى كلى و حتى‌المقدور محكم و متين را درباره حيات فرهنگى و انديشه‌هاى سياسى شيعه در اين عصر، تعقيب مى‌كند<ref>همان، ص 11</ref> | ||
== وضعيت كتاب == | == وضعيت كتاب == | ||
نسخهٔ ۲ ژوئن ۲۰۱۷، ساعت ۰۹:۲۹
| نام کتاب | زندگی فرهنگی و اندیشه سیاسی شیعیان از سقوط بغداد تا ظهور صفویه «656-907ق» |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | الویری، محسن (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 239 /خ9ز9 |
| موضوع | ایران - تاریخ - قرن 7 - 10ق.
زندگی فرهنگی زندگی مذهبی شیعه - ایران - تاریخ - قرن 7 - 10ق. فعالیتهای سیاسی |
| ناشر | دانشگاه امام صادق(ع) |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1384 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE12172AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
زندگى فرهنگى و انديشه سياسى شيعيان از سقوط بغداد تا ظهور صفويه (656 - 907ق)، اثر فارسى محسن الويرى، پژوهشى است درباره وضعيت سياسى و اجتماع گروه‌هاى شيعه از قرن هفتم تا قرن دهم هجرى[۱]
اثر حاضر، به‌عنوان رساله دكترى رشته تاريخ و تمدن ملل اسلامى دانشكده الهيات و معارف اسلامى دانشگاه تهران، در سال‌هاى 1375 و 1376ش، تدوين يافته است[۲]
به‌رغم جايگاه ويژه شيعه در بسيارى از تحولات مهم تاريخ اسلام، حجم مطالعات و پژوهش‌هاى انجام‌شده درباره مبانى، ابعاد و به‌ويژه تطور تاريخى شيعه اثناعشرى، بسيار اندك است. اين امر، باعث توجه هرچه بيشتر به اهميت اثر حاضر مى‌گردد[۳]
ساختار
كتاب با مقدمه‌اى از نويسنده آغاز و مطالب كه در هفت فصل تنظيم شده است، قلمرو پژوهش نويسنده را نشان مى‌دهد.
نويسنده رويكردى تاريخى و جامعه‌شناختى و در واقع تركيبى از تاريخ و روش‌هاى پژوهشى علوم اجتماعى را براى مطالعه شيعيان، به كار گرفته است[۴]
در اين طرح پژوهشى، مراد نويسنده از شيعيان، شيعيان اثناعشرى است و به قرينه آغاز و پايان زمانى دوره تاريخى مورد بررسى؛ يعنى «سقوط بغداد تا ظهور صفويه»، محدوده جغرافيايى موضوع نيز ايران و عراق مى‌باشد[۵]
منابع مورد استفاده در اين اثر، مانند منابع هر موضوع تاريخى ديگر، از تنوع برخوردار بوده و به چند دسته تقسيم مى‌شود كه عبارتند از: فهرست‌هايى كه به‌وسيله آن‌ها، به شناخت منابع بيشتر مى‌توان نايل شد، مانند «فهرست نسخه‌هاى خطى كتابخانه مجلس شوراى اسلامى»، «فهرست ريزفيلم‌هاى كتابخانه مركزى دانشگاه تهران» و...؛ فرهنگ‌ها و دايرةالمعارف‌هاى عمومى و خصوصى مانند «دايرةالمعارف بزرگ اسلامى»، «دايرةالمعارف تشيع» و...؛ تاريخ‌هاى عمومى مانند «تاريخ ابن خلدون»، «جامع التواريخ» و...؛ تاريخ‌هاى محلى يا تاريخ‌هاى يك دوره زمانى خاص مانند «تاريخ اولجايتو»، «غازان‌نامه» و...؛ عموم كتاب‌هاى شيعى تأليف‌يافته در آن دوران مانند «كامل بهايى»، «الجامع للشرايع» و...؛ كتاب‌هاى مربوط به بخش ادبيات مانند «تاريخ ادبيات در ايران» اثر ذبيح‌الله صفا، «تاريخ ادبى ايران» تأليف ادوارد براون و...؛ منابعى كه براى شناساندن شيعه سودمند است مانند: «أصل الشيعة و أصولها» اثر آل كاشف الغطاء، «شيعه در اسلام» اثر علامه طباطبايى و بسيارى ديگر...[۶]
گزارش محتوا
در مقدمه، به برخى از ويژگى‌هاى كتاب و اقدامات انجام‌گرفته در مورد آن، اشاره گرديده است[۷]
فصل اول، دربردارنده كليات بوده و در آن، ضمن نگاهى كوتاه به تاريخ شيعه، كتاب و جايگاه آن در مطالعات تاريخ شيعه بررسى شده و بحثى نيز در منابع آن، صورت گرفته است[۸]
در فصل دوم، گزارش و تحليلى از تأليفات شيعى در اين دوره، ارائه گرديده است. اين تأليفات در زمينه‌هاى تفسير و علوم قرآنى، حديث، فقه، اصول فقه، كلام، عرفان و تصوف، اخلاق، سياست و آداب ملك‌دارى، ادعيه، زيارات و آداب دينى، منطق، فلسفه، تاريخ و نسب‌شناسى، رجال، زبان‌شناسى عربى، ادبيات، علوم و... است[۹]
در فصل سوم، فعاليت‌هاى آموزشى شيعه، در اين دوره تاريخى، مورد بحث و بررسى قرار گرفته[۱۰]و در فصل چهارم، از ابنيه و اوقاف اين دوران، بحث به ميان آمده است[۱۱]
بررسى جريان‌هاى فكرى، سياسى و اجتماعى متأثر از تصوف، در فصل پنجم صورت گرفته است. اين جريانات، عبارتند از: نعمت‌اللهيان، حروفيان، نوربخشيان و صفويان[۱۲]
در فصل ششم، از روابط متقابل شيعيان و سنيان سخن گفته شده[۱۳]و در آخرين فصل نيز انديشه سياسى شيعه، بحث و بررسى شده است[۱۴]
نويسنده در پايان مطالب كتاب، چند نتيجه علمى از تحقيق خود گرفته است. وى معتقد است حمله مغولان به سرزمين‌هاى اسلامى و پايان بخشيدن به خلافت درازمدت عباسيان، تحولاتى چشمگير و عميق در پى داشته است. وى در اين نتيجه‌گيرى، ضمن بررسى اين دوران، به اين نكته اشاره نموده است كه شيعيان پس از سقوط بغداد، خود را در شرايطى ويژه يافتند كه مى‌بايست گونه‌اى نو از زندگى علمى، فرهنگى و سياسى را در آن تجربه كنند؛ به همين دليل، شيعيان براى استوار و پايدار ساختن پايه‌هاى نفود اجتماعى خود، از چهار طريق اقدام كردند:
- فعاليت علمى گسترده براى شناساندن مذهب تشيع؛
- ايجاد و حفظ روابطى دوستانه با حكومت‌ها و بهره‌مندى از حمايت‌هاى آن‌ها؛
- حفظ رابطه‌اى صميمانه و مسالمت‌آميز با اهل سنت؛
- تقويت ارتباط عاطفى و معنوى ميان شيعيان[۱۵]
اين نتايج نشان مى‌دهد كه چگونه جامعه شيعيان، بعد از سقوط بغداد، به رشد و پيشرفت و بازسازى افكار و فعاليت‌هاى اقتصادى و فرهنگى توامان، ادامه دادند تا در ابتداى قرن دهم، مبدأ تاريخ جديدى در حكومت و فرهنگ ايران شدند[۱۶]
ضرورت و هدف از تدوين اين اثر را مى‌توان در مؤلفه‌هاى زير خلاصه نمود:
- به دست دادن گزارشى درباره بخشى از پيامدهاى هجوم گسترده مغولان كه در آغاز، با قتل و غارت، ويرانى، بى‌رحمى و خانمان‌سوزى همراه بود، ولى مغولان بسان قطره‌اى سياه‌رنگ كه در بركه‌اى فروچكد، سياهى زودگذرى را پديد آوردند، ولى به‌سرعت محو و جذب فرهنگ و تمدن ملت مغلوب خود شدند؛ گرچه سايه‌اى از تباهى‌ها تا مدت‌ها در بركه باقى بود[۱۷]
- به دست دادن نمايى كلى از يكى از مقاطع مهم تاريخ شيعه كه به‌طور نسبى مورد غفلت قرار گرفته است، با تكيه بر حيات فرهنگى و انديشه‌هاى سياسى شيعه در اين دوره[۱۸]
- به دست دادن تصويرى به‌نسبت روشن از تلاش علماى شيعه براى بهره‌بردارى از يك فرصت استثنايى براى پژوهش بيشتر پيرامون انديشه‌هاى شيعى و پراكندن آن[۱۹]
- به دست دادن گزارشى درباره نمونه‌اى از سازگار شدن انديشه سياسى شيعه با شرايط متحول و دگرگون‌شونده زمان و مكان چگونگى آن[۲۰]
- نشان دادن بخشى از ريشه‌هاى تاريخى انقلاب اسلامى در ايران و پاسخ به بخشى كوچك از انبوه پرسش‌ها و ابهام‌ها درباره جنبه‌هاى مختلف تشيع كه پديد آورنده بزرگ‌ترين حادثه سياسى - فرهنگى دهه‌هاى پايانى قرن بيستم بشمار مى‌آيد[۲۱]
بديهى است اين كتاب نمى‌تواند تحليلى عميق و همه‌جانبه را درباره جنبه‌هاى مختلف تشيع، در دوره زمانى مورد بررسى عرضه كند، بلكه متناسب با امكانات و منابع قابل دسترسى، ارائه چارچوبى كلى و حتى‌المقدور محكم و متين را درباره حيات فرهنگى و انديشه‌هاى سياسى شيعه در اين عصر، تعقيب مى‌كند[۲۲]
وضعيت كتاب
فهرست اجمالى و تفصيلى مطالب در ابتدا و فهرست نقشه‌ها، شامل نقشه زادگاه صحرانوردان (مغولان)؛ مغولان در آسيا و اروپا؛ ايلخانان در عراق (عهد مغول)؛ برخورد مذاهب در آسياى دوره مغولان؛ تجزيه ايلخانان به دولت‌هاى كوچك و حملات تيمور لنگ؛ ايران در دوره فترت بعد از مغول و نقشه دولت تيموريان، به‌همراه كتابنامه و نمايه اشخاص، اماكن، كتاب‌ها و گروه‌ها، در انتهاى كتاب آمده است.
در پاورقى‌ها، علاوه بر ذكر منابع، توضيحات جامع و ارزنده فراوانى پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن، ارائه گرديده است.
پانويس
- ↑ علوم سياسى، ص 258
- ↑ مقدمه، ص ص
- ↑ متن كتاب، ص 9
- ↑ علوم سياسى، ص 258
- ↑ متن كتاب، ص 11
- ↑ همان، ص 13
- ↑ مقدمه، ص س
- ↑ متن كتاب، ص 1
- ↑ همان، ص 41
- ↑ همان، ص 156
- ↑ همان، ص 209
- ↑ همان، ص 259
- ↑ همان، ص 313
- ↑ همان، ص 359
- ↑ گودرزى، فاطمه، ص 192
- ↑ علوم سياسى، ص 258
- ↑ متن كتاب، ص 10
- ↑ همان
- ↑ همان
- ↑ همان
- ↑ همان
- ↑ همان، ص 11
منابع مقاله
- مقدمه و متن كتاب.
- «علوم سياسى (تعداد منابع: 49 اصلى و 7 ارجاعى)»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: اطلاع‌رسانى و كتابدارى «كتاب‌هاى اسلامى»، پاييز و زمستان 1385، شماره 26 و 27 (14 صفحه، از 255 تا 268).
- گودرزى، فاطمه، «مشخصات و چكيده پايان‌نامه‌هاى دكترى سال تحصيلى 1377»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: ميان‌رشته‌اى «مقالات و بررسى‌ها» زمستان 1377، شماره 64 (علمى - پژوهشى) (14 صفحه، از 179 تا 180؛ از 183 تا 194).