عرفان در منظر وحی و برهان

عرفان در منظر وحی و برهان
پرونده:NUR.....J1.jpg
پدیدآوران	[[]] (نویسنده) [[]] (محقق) [[]] (مترجم)
کد کنگره	‏

عرفان در منظر وحی و برهان تدوین فروغ‌السادات رحیم‌پور

حضرت امام با الهام از آموزه های وحیانی و عرفانی، در تحلیل محور بودن انسان کامل در نظام هستی و خاستگاه این محوریت بیان های زیبا و شنیدنی دارد.

از جمله گفته اند: «از برای انسان مدارجی است که به اعتباری او را دارای دو مقام دانند: یکی مقام دنیا و شهادت و دیگری مقام آخرت و غیب که یکی ظلّ رحمان و دیگری ظلّ رحیم است و به حسب این اعتبار، در ظلّ و مربوب جمیع اسماء ذی ظلّ و ربّ در حیطه دو اسم رحمان و رحیم واقع است؛... پس انسان کامل به حسب این دو مقام یعنی ظهور به رحمانیت و ظهور به رحیمیت تمام دایره وجود است.» انسان کامل نخستین پدیده خلقت: امام خمینی در این باره کلام زیبایی دارد: «اولین نوری که از صبح دم هستی سرزد و دریای وجود و شهود را برشکافت، انسان کامل بود؛ همان طوری که خلیفه خداوند و اسم اعظم و مشیت حق تعالی نور پیشین و با کرامت اوست و سایر مراتب وجود از غیب تا شهود و همه منازل نزول و صعود در قوس وجود به واسطه او موجود شدند...»

انسان کامل بزرگترین آیت الهی: حضرت امام بر این نکته تأکید فراوان دارد که در میان همه موجودات نظام هستی، انسان کامل به دلیل جامعیت و کمالات برتر وجود، بزرگترین حجت خدا در عالم و گرامی ترین آیت او در جهان است.

انسان کامل تمثّل عینی اسم اعظم: به باور حضرت امام در تجلی عینی خداوند با اسم شریف «الله» که اسم اعظم است بر انسان کامل، بدون واسطه اسمی از اسماء تجلی کرده و بر دیگر موجودات به واسطه اسماء دیگر تجلی فرموده است، و این یکی از اسرار فرمان خداوند به ملائک برای سجده بر آدم است.

ضرورت وجود انسان کامل در عالم:

1. ضرورت انسان کامل از نگاه کلامی: از منظر امام خداوند حکیم براساس لطف و رحمت واسعه خویش هرگز بندگان خود را بدون راهبر رها نکرده و مسیر رشد و کمال و شکوفایی استعدادهای ذاتی آنان را به روشنی نشان داده است و انبیا و اولیای الهی را بعنوان خلیفه عهده دار هدایت و تربیت مردم کرده است. بی تردید این مهم بدون بعثت انسان کامل ،تأمین نمی گردید؛ زیرا در آفرینش مردمان و نیروها و استعدادهای آنان آنچه به گونه کامل آنها را به مصالحشان برساند، وجود ندارد.
2. ضرورت انسان کامل از نگاه فلسفی: در یکی از سخنان امام خمینی آمده است: وحی کردن و نازل نمودن کتابهای آسمانی و فرستادن پیامبران، جزئی از نظام اتم وجود است که تابعی از نظام اجمل ربانی می باشد، و نحوه تعلق اراده به آنها همانند تعلق اراده به نظام وجود به نحو پیروی و تبعیت از نظام ربانی است. نکته هایی که در بیان حضرت امام در تحلیل فلسفی و عقلی ضرورت وجود انبیا بر آن بسیار تأکید شده ،این است که وجود انبیا و اولیای الاهی در واقع برای شکوفایی فطرت توحیدی و کمک به خواست عقل آدمی برای تأمین سعادت انسان ،ضرورت انکارناپذیر دارد.
3. ضرورت انسان کامل از نگاه عرفانی: در بیان امام خمینی تأکید شده است که اسما الهی هیچ گاه بدون مظهر نخواهد بود. ازاینرو، وجود انسان کامل بعنوان مظهر اسم اعظم همواره در جهان ضروری است و در نشئه علمی و عینی غیر از انسان کامل هیچ موجود دیگر شایستگی مظهریت اسم اعظم را ندارد.

بنیــاد تبییــن اندیـشه‌های امام خمینی )ره( در دانشگاه ها

جایگاه انسان کامل در نظام هستی:

1. محل مشیه الله: امام در بخش آغازین شرح دعای سحر درباره مشیت می‌گوید: همان فقر مطلق است که به آن مشیّت گفته می‌شود و از آن به فیض مقدس، رحمت واسعه، اسم اعظم و ولایت مطلقه محمدی و یا مقام علوی تعبیر می شود.
2. آینه تمام نمای حق: حضرت امام بر این مسئله بسیار تأکید می‌کند که هر کدام از اسماء و صفات الهی عین کمال است و

اساسا نقصی در عالم اسماء وجود ندارد، ولی کامل ترین اسم الهی اسمی استً که جامع همه کمالات است و مظهر آن انسان کامل است که جامع همه صفات و اسماء الهی بوده و مظهر همه تجلیات جامع است.

1. خلافت الهی: انسان کامل که حقیقت عینی اسم اعظم است، خلیفه خدا در همه عوالم است و او حقیقت محمدیه است که به لحاظ عین ثابتش با اسم اعظم در مقام واحدیت متحد است.
2. معیت و احاطه علمی بر عالم: هرگاه آدمی راه حق را پیمود و ذاتا و صفاتا و افعالا و با همه شئون وجودی خویش در حق تعالی فانی گردیًد و مملکًت وجوًدش را به قیوم حقیقی تسلیم نمود و قلب سلیم در محضر حق قرار گرفت، رحمت واسعه الهی و فیوضات کامل ربوبی شامل حال او می شود و خداوند متعال در برابر تسلیم روح جزئی او، نفس کل و در برابر جسم جزئی او، جسم کل را به او عطا فرماید و از این رهگذر عالم وجود، مملکت وجود او و جایگاه سلطنت و پایگاه فرمانروایی او می گردد و به همه چیز و همه کس احاطه وجودی پیدا می کند.
3. همسانی با قرآن کریم: الف) همان گونه که انسان کامل صورت عینی و جلوه اسم اعظم در عالم است، قرآن کریم نیز تجلی اسم اعظم خداوند است. پس مبدأ هر دو اسم اعظم است. ب) این که گفته اند انسان کامل و قرآن کریم هر دو تجلی خداوند هستند، در واقع بازتاب حقایقی است که در آموزه های دینی اشاره شده است. ج) همان گونه که تمام آیات کتاب تدوین در یک مرتبه نیستند، آیات کتاب تکوین نیز از این قاعده بیرون نیستند، زیرا گرچه همه موجودات هستی آینه خداوندند، ولی آینه ها درجاتی بسیار متفاوت دارند.
4. فضیلت بر فرشتگان: انسان کامل از نظر منزلت، سیر کمال، میزان قرب و مانند آن از فرشتگان مقرب برتر و بالاتر است و یکی از دلایل برتری او در احراز مقام خلافت الهی نیز همین است.
5. قدرت تصرف در عالم: به اعتقاد امام خمینی به دلیل برخورداری انسان کامل از اسم اعظم، همه عوالم هستی در برابر او خاضع است.

مقامات انسان کامل:

امام خمینی معتقد است که آدمی به اعتباری دارای سه مقام و مرتبه است: مرتبه مُلکی و دنیایی، مرتبه برزخی، مرتبه عقلی و اخروی. این سه مرتبه در انسان کامل عبارت است از مقام تعیّنات مظاهر، مقام مشیّت مطلقه و مقام عماء که آن را مقام احدیت سماء مینامند. این سه مقام برای انسان کامل در واقع ظهور و تجلی مقام سه گانه الهی است. سایر مقامات انسان کامل عبارتند از: تجلی گاه ولایت الهی، کمال استجلا در آینه انسان کامل، مقام عبودیت مطلقه، مقام عصمت مطلقه ،مقام نبوت و رسالت، مقام امامت. راه دستیابی به مقام انسان کامل:

حضرت امام در رساله مصباح الهدایه می فرماید: «از نظر من سفر اول از خلق به سوی حق، مقید است به رفع حجاب امکانی و رؤیت جمال حق با ظهور فعلیاتش که درحقیقت، ظهور ذات در مراتب اکوان است .در سفر دوم نیز که از حق مقید آغاز شده و به حق مطلق می رسد ،تمام هویاّت وجودی در نزد او نابود شده و همه تعینات امکانی مستهلک می شود. با ظهور وحدت تام قیامتش برپا شده و حق برای او با مقام وحدانیتش تجلی می کند. هرگز اشیا را نمی بیند و از ذات و صفات و افعال خودش فانی می شود. اگر توفیق و عنایت الهی شامل او شد سفر سوم را آغاز می کند که از حق به سوی خلق به حق است؛ یعنی از حضرت احدیت جمعی به حضرت اعیان ثابته سفر می کند که در این هنگام، حقایق اشیا و کمالات آنها برای او کشف می شود. بالاخره سفر چهارم را شروع می کند که سفر از خلقی است که حق است؛ یعنی از اعیان ثابته به سوی اعیان خارجی به حق؛ یعنی به وجود حقانیّتش سیر می کند؛ در حالی که جمال حق را در همه چیز مشاهده می کند.

مصداق انسان کامل در کلام امام خمینی:

امام، حضرت ختمی مرتبت را کامل ترین مصداق انسان کامل دانسته و گفته است: «پیغمبر اسلام اولین فرد انسانهاست و بزرگترین انسان کامل است». ایشان در جای دیگر می فرماید: «رسول خدا انسان کاملی است که در رأس مخروطه این عالم واقع است. ذات مقدس حق که غیب است و در عین حال ظاهر است و مستجمع همه کمال بطور غیرمتناهی است، در رسول اکرم متجلی است به تمام اسماء و صفات... خدای تبارک و تعالی موجود کاملی که از او کامل تر نیست و نمی شود باشد را مأمور کرد که تکمیل کند موجودات را.