قاضی عبدالجبار بن احمد: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'ی‎ت' به 'ی‌ت')
     
    (۳۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۶: خط ۶:
    |-
    |-
    |نام‌های دیگر  
    |نام‌های دیگر  
    | data-type="authorOtherNames" |عبد الجبار بن أحمد بن عبدالجبار بن أحمد بن الخليل القاضي أبو الحسن الهمذانيّ الأسدآباذي‏  
    | data-type="authorOtherNames" |عبد الجبار بن أحمد بن عبدالجبار بن أحمد بن الخليل القاضي أبوالحسن الهمذانيّ الأسدآباذي‏  


    اس‍ت‍ر آب‍ادي‌، ع‍ب‍دال‍ج‍ب‍ار ب‍ن‌ اح‍م‍د
    اس‍ت‍ر آب‍ادي‌، ع‍ب‍دال‍ج‍ب‍ار ب‍ن‌ اح‍م‍د
    خط ۳۲: خط ۳۲:
    |-
    |-
    |اساتید
    |اساتید
    | data-type="authorTeachers" |
    | data-type="authorTeachers" |[[ابواسحاق ابراهیم بن عیاش]]
    |-
    |-
    |برخی آثار
    |برخی آثار
    | data-type="authorWritings" |[[المختصر فی أصول الدین]]
    | data-type="authorWritings" |[[المختصر فی أصول‌الدین]]
    [[المغني في أبواب التوحيد و العدل]]
    [[المغني في أبواب التوحيد و العدل]]


    خط ۵۲: خط ۵۲:
    </div>
    </div>


    '''قاضی عبدالجبار بن احمد'''، متوفی 415ق، پیشواى معتزلیان در عصر خود بود و در فقه، از مذهب امام شافعی پیروى مى‎کرد. کتاب «تثبيت دلائل النبوة»، مهم‎ترین اثر اوست و از شاگردان او افراد بزرگی چون سید مرتضی، شیخ طوسی و ابوالقاسم تنوخی را می‌توان نام برد. ابواسحاق ابراهیم بن عیاش، از جمله تأثیرگذارترین افراد بر وی بود.  
    '''قاضی عبدالجبار بن احمد''' (359 - 415ق)، پیشواى معتزلیان در عصر خود بود و در فقه، از مذهب امام شافعی پیروى مى‌کرد. کتاب «[[تثبيت دلائل النبوة]]»، مهم‎ترین اثر اوست و از شاگردان او افراد بزرگی چون [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سید مرتضی]]، [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] و [[تنوخی، علی بن محسن|ابوالقاسم تنوخی]] را می‌توان نام برد. [[ابواسحاق ابراهیم بن عیاش]]، از جمله تأثیرگذارترین افراد بر وی بود.  


    قاضی عبدالجبار بن احمد بن عبدالجبار بن احمد بن خلیل بن عبدالله قاضی ابوالحسن همدانی اسدآبادی، اهل شهر کوچکی از غرب ایران در مسیر منتهی به بغداد، واقع در جنوب غربی همدان است. به احتمال زیاد وی در اوایل دهه 930م، در خانواده کم‎بضاعتی به دنیا آمده است.  
    == ولادت ==
    قاضی عبدالجبار بن احمد بن عبدالجبار بن احمد بن خلیل بن عبدالله قاضی ابوالحسن همدانی اسدآبادی، اهل شهر کوچکی از غرب ایران در مسیر منتهی به بغداد، واقع در جنوب غربی همدان است. به احتمال زیاد وی در اوایل دهه 930م، در خانواده کم‌بضاعتی به دنیا آمده است.  


    [[ابوحیان توحیدی، علی بن محمد|ابوحیان توحیدی]] (متوفی 1023م) او را فرزند یک برزگر می‌خواند. بااین‎حال، عبدالجبار از دون‎پایگی به جایگاه مرتفعی به‎عنوان یک نویسنده، متکلم و فقیه رسید. ذهبی (متوفی 1348م) او را «علامه متکلم» و «از بزرگان شافعیه» می‎نامد. اینها عبارات ستایش‎آمیزی از طرف کسی است که از نظر عقیدتی مخالف مکتب کلامی عبدالجبار است. سیره‎نویسی مانند حکیم ابوسعد بیهقی جشمی (یا جشومی متوفی 1150م)، بیشتر با معتزله ابراز همدردی می‎کند و می‌گوید «من نمی‌توانم به معنای واقعی کلمه جایگاه او را در پاک‎طینتی و مقام عالی او را در علم بیان کنم». اما مدایح ذهبی و جشمی در مقابل ستیزه‎های توحیدی قرار می‌گیرد. وی در کتاب «مثالب الوزيرين» خود، عبدالجبار را غلام صاحب بن عباد می‌خواند و او را یک مقام درباری فاسد که هیچ محذور اخلاقی ندارد، وصف می‎کند. توحیدی در کتاب «الإمتاع و المؤانسة» خصمانه‎تر برخورد می‎کند و او را به فساد و طمع و کندذهنی و لواط متهم می‎سازد. [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر عسقلانی]] (متوفی 1449م) نیز تا حدی با اتکا به رأی توحیدی از عبدالجبار انتقاد می‎کند و او را یکی از غلات معتزله می‎نامد. وی در ادامه می‎نویسد: «عبدالجبار مال بسیاری به دست آورد؛ به‎گونه‌ای که در وسعت مال به قارون شباهت داشت. بااین‎حال در باطن فاسد و خبیث الاعتقاد و قلیل الیقین بود». بدین ترتیب تعارض شدیدی بر سر شخصیت عبدالجبار در منابع وجود دارد. این منابع تنها بر سر مسائل معمولی و عادی زندگی قاضی عبدالجبار با هم توافق دارند. در این زمینه توافق وجود دارد که عبدالجبار پس از ترک موطنش برای تحصیل به قزوین، رفت. عبدالجبار در سال 920م، برای ادای حج به مکه رفت (و البته دوباره در سال 989م، آن را تجدید کرد). سپس تحصیل خود را در همدان (در سال 951م) و اصفهان (956م) ادامه داد<ref>دائرةالمعارف طهور</ref>.
    == افکار و عقاید ==
    [[ابوحیان توحیدی، علی بن محمد|ابوحیان توحیدی]] (متوفی 1023م) او را فرزند یک برزگر می‌خواند. بااین‌حال، عبدالجبار از دون‌پایگی به جایگاه مرتفعی به‌عنوان یک نویسنده، متکلم و فقیه رسید. ذهبی (متوفی 1348م) او را «علامه متکلم» و «از بزرگان شافعیه» می‌نامد. اینها عبارات ستایش‎‌آمیزی از طرف کسی است که از نظر عقیدتی مخالف مکتب کلامی عبدالجبار است. سیره‌نویسی مانند حکیم ابوسعد بیهقی جشمی (یا جشومی متوفی 1150م)، بیشتر با معتزله ابراز همدردی می‌کند و می‌گوید «من نمی‌توانم به معنای واقعی کلمه جایگاه او را در پاک‎‌طینتی و مقام عالی او را در علم بیان کنم».  


    در طول این دوره عبدالجبار در کلام، اشعری‎مذهب، ولی علاقه اولیه‌اش به فقه بود. این وضعیت پس از ورود وی به بصره در سال 958م، تغییر کرد. بصره که مرکز مکتب اعتزال بود تا مدت‎ها پس از اینکه مرگ معتزله از لحاظ سیاسی در اوایل دوره عباسی فرارسید، هنوز به‎عنوان مکان مهمی برای این مکتب کلامی باقی مانده بود. ابوبکر انباری جزو معلمان معتزلی عبدالجبار بود، اما کسی که بیشترین تأثیر را بر عبدالجبار گذاشت ابواسحاق ابراهیم بن عیاش (متوفی 996م) بود<ref>همان</ref>.
    اما مدایح ذهبی و جشمی در مقابل ستیزه‌های توحیدی قرار می‌گیرد. وی در کتاب «مثالب الوزيرين» خود، عبدالجبار را غلام صاحب بن عباد می‌خواند و او را یک مقام درباری فاسد که هیچ محذور اخلاقی ندارد، وصف می‌کند. توحیدی در کتاب «الإمتاع و المؤانسة» خصمانه‌تر برخورد می‌کند و او را به فساد و طمع و کندذهنی و لواط متهم می‌سازد. [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر عسقلانی]] (متوفی 1449م) نیز تا حدی با اتکا به رأی توحیدی از عبدالجبار انتقاد می‌کند و او را یکی از غلات معتزله می‌نامد. وی در ادامه می‌نویسد: «عبدالجبار مال بسیاری به دست آورد؛ به‌گونه‌ای که در وسعت مال به قارون شباهت داشت. بااین‌حال در باطن فاسد و خبیث الاعتقاد و قلیل الیقین بود». بدین ترتیب تعارض شدیدی بر سر شخصیت عبدالجبار در منابع وجود دارد. این منابع تنها بر سر مسائل معمولی و عادی زندگی قاضی عبدالجبار با هم توافق دارند. در این زمینه توافق وجود دارد که عبدالجبار پس از ترک موطنش برای تحصیل به قزوین، رفت. عبدالجبار در سال 920م، برای ادای حج به مکه رفت (و البته دوباره در سال 989م، آن را تجدید کرد). سپس تحصیل خود را در همدان (در سال 951م) و اصفهان (956م) ادامه داد<ref>دائرةالمعارف طهور</ref>.
     
    در طول این دوره عبدالجبار در کلام، اشعری‌مذهب، ولی علاقه اولیه‌اش به فقه بود. این وضعیت پس از ورود وی به بصره در سال 958م، تغییر کرد. بصره که مرکز مکتب اعتزال بود تا مدت‎ها پس از اینکه مرگ معتزله از لحاظ سیاسی در اوایل دوره عباسی فرارسید، هنوز به‌عنوان مکان مهمی برای این مکتب کلامی باقی مانده بود. ابوبکر انباری جزو معلمان معتزلی عبدالجبار بود، اما کسی که بیشترین تأثیر را بر عبدالجبار گذاشت ابواسحاق ابراهیم بن عیاش (متوفی 996م) بود<ref>همان</ref>.
     
    ==شاگردان==
    از شاگردان او افراد بزرگی چون سید مرتضی، شیخ طوسی و ابوالقاسم تنوخی را می‌توان نام برد. حتی شیخ مفید در مجلس درس او حاضر می‌شد و در یکی از این مجالس بود که شیخ مفید به‌مناسبت نظر قاضی درباره حدیث غدیر و غار پاسخ او را داد؛ به‌گونه‌ای که قاضی از جواب دادن به شیخ عاجز شد و در حضور علما شیخ را به‌جای خود نشاند و او را به مفید ملقب کرد<ref>همان</ref>.
     
    == وفات ==
    در ذیقعده سال 415ق درگذشت.


    ==آثار==
    ==آثار==
    خط ۷۰: خط ۸۰:
    # الأصول الخمسة؛
    # الأصول الخمسة؛
    # تثبيت دلائل النبوة (مهم‎ترین اثر قاضی است).
    # تثبيت دلائل النبوة (مهم‎ترین اثر قاضی است).
    باآنکه عبدالجبار از نظریه‎پردازان مهم اهل سنت است، به دلیل اعتقاد اعتزالی، او را متهم به بدعت‎گرایی و غلو کرده‌اند. ردیه‎ها و شبهات او بر مبانی فکری شیعه در کتاب‎های المغني و تثبيت دلائل النبوة، چنان بود که سید مرتضی به تألیف کتاب الشافي پرداخت تا به وی پاسخ دهد<ref>همان</ref>.
    باآنکه عبدالجبار از نظریه‌پردازان مهم اهل سنت است، به دلیل اعتقاد اعتزالی، او را متهم به بدعت‌گرایی و غلو کرده‌اند. ردیه‌ها و شبهات او بر مبانی فکری شیعه در کتاب‌های المغني و تثبيت دلائل النبوة، چنان بود که سید مرتضی به تألیف کتاب الشافي پرداخت تا به وی پاسخ دهد<ref>همان</ref>.
     
    ==شاگردان==
    از شاگردان او افراد بزرگی چون سید مرتضی، شیخ طوسی و ابوالقاسم تنوخی را می‌توان نام برد. حتی شیخ مفید در مجلس درس او حاضر می‎شد و در یکی از این مجالس بود که شیخ مفید به‎مناسبت نظر قاضی درباره حدیث غدیر و غار پاسخ او را داد؛ به‎گونه‌ای که قاضی از جواب دادن به شیخ عاجز شد و در حضور علما شیخ را به‎جای خود نشاند و او را به مفید ملقب کرد<ref>همان</ref>.


    ==پانویس ==
    ==پانویس ==
    خط ۷۹: خط ۸۶:


    ==منابع مقاله==
    ==منابع مقاله==
    دائرةالمعارف طهور، «فراز و فرود قاضی عبدالجبار معتزلی (سقوط عبدالجبار)»، ترجمه: سید مهدی حسینی اسفیدواجانی، به آدرس اینترنتی:
    [http://tahoor.com/fa/Article/View/114447 دائرةالمعارف طهور، «فراز و فرود قاضی عبدالجبار معتزلی (سقوط عبدالجبار)»، ترجمه: سید مهدی حسینی اسفیدواجانی]
    http://tahoor.com/fa/Article/View/114447


    ==وابسته‌ها==
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}
    {{وابسته‌ها}}


    [[المختصر فی أصول الدین]]
    [[المختصر في أصول‌الدين]]


    [[المغني في أبواب التوحيد و العدل]]
    [[المغني في أبواب التوحيد و العدل]]
    [[شرح العمد]]


    [[المنية و الأمل]]
    [[المنية و الأمل]]
    خط ۱۰۶: خط ۱۱۴:


    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده: مرداد(98)]]
    [[رده:قاضیان]]
    [[رده:25 اردیبهشت الی 24 خرداد(98)]]
    [[رده:قرآن‌پژوهان]]
    [[رده:تیر (1400)]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۳۰ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۲۳:۴۱

    قاضی عبدالجبار بن احمد
    نام قاضی عبدالجبار بن احمد
    نام‌های دیگر عبد الجبار بن أحمد بن عبدالجبار بن أحمد بن الخليل القاضي أبوالحسن الهمذانيّ الأسدآباذي‏

    اس‍ت‍ر آب‍ادي‌، ع‍ب‍دال‍ج‍ب‍ار ب‍ن‌ اح‍م‍د

    اس‍دآب‍ادي‌، ع‍ب‍دال‍ج‍ب‍ار ب‍ن‌ اح‍م‍د

    ع‍ب‍دال‍ج‍ب‍ار ال‍ه‍م‍دان‍ي‌

    ع‍ب‍دال‍ج‍ب‍ار ب‍ن‌ اح‍م‍د

    ق‍اض‍ي‌ ال‍ق‍ض‍اة ع‍ب‍دال‍ج‍ب‍ار ب‍ن‌ اح‍م‍د

    نام پدر احمد
    متولد 359ق
    محل تولد اسدآباد همدان
    رحلت 415ق
    اساتید ابواسحاق ابراهیم بن عیاش
    برخی آثار المختصر فی أصول‌الدین

    المغني في أبواب التوحيد و العدل

    المنية و الأمل

    شرح الأصول الخمسة

    تثبیت دلائل النبوة

    متشابه القرآن

    کد مؤلف AUTHORCODE01249AUTHORCODE

    قاضی عبدالجبار بن احمد (359 - 415ق)، پیشواى معتزلیان در عصر خود بود و در فقه، از مذهب امام شافعی پیروى مى‌کرد. کتاب «تثبيت دلائل النبوة»، مهم‎ترین اثر اوست و از شاگردان او افراد بزرگی چون سید مرتضی، شیخ طوسی و ابوالقاسم تنوخی را می‌توان نام برد. ابواسحاق ابراهیم بن عیاش، از جمله تأثیرگذارترین افراد بر وی بود.

    ولادت

    قاضی عبدالجبار بن احمد بن عبدالجبار بن احمد بن خلیل بن عبدالله قاضی ابوالحسن همدانی اسدآبادی، اهل شهر کوچکی از غرب ایران در مسیر منتهی به بغداد، واقع در جنوب غربی همدان است. به احتمال زیاد وی در اوایل دهه 930م، در خانواده کم‌بضاعتی به دنیا آمده است.

    افکار و عقاید

    ابوحیان توحیدی (متوفی 1023م) او را فرزند یک برزگر می‌خواند. بااین‌حال، عبدالجبار از دون‌پایگی به جایگاه مرتفعی به‌عنوان یک نویسنده، متکلم و فقیه رسید. ذهبی (متوفی 1348م) او را «علامه متکلم» و «از بزرگان شافعیه» می‌نامد. اینها عبارات ستایش‎‌آمیزی از طرف کسی است که از نظر عقیدتی مخالف مکتب کلامی عبدالجبار است. سیره‌نویسی مانند حکیم ابوسعد بیهقی جشمی (یا جشومی متوفی 1150م)، بیشتر با معتزله ابراز همدردی می‌کند و می‌گوید «من نمی‌توانم به معنای واقعی کلمه جایگاه او را در پاک‎‌طینتی و مقام عالی او را در علم بیان کنم».

    اما مدایح ذهبی و جشمی در مقابل ستیزه‌های توحیدی قرار می‌گیرد. وی در کتاب «مثالب الوزيرين» خود، عبدالجبار را غلام صاحب بن عباد می‌خواند و او را یک مقام درباری فاسد که هیچ محذور اخلاقی ندارد، وصف می‌کند. توحیدی در کتاب «الإمتاع و المؤانسة» خصمانه‌تر برخورد می‌کند و او را به فساد و طمع و کندذهنی و لواط متهم می‌سازد. ابن حجر عسقلانی (متوفی 1449م) نیز تا حدی با اتکا به رأی توحیدی از عبدالجبار انتقاد می‌کند و او را یکی از غلات معتزله می‌نامد. وی در ادامه می‌نویسد: «عبدالجبار مال بسیاری به دست آورد؛ به‌گونه‌ای که در وسعت مال به قارون شباهت داشت. بااین‌حال در باطن فاسد و خبیث الاعتقاد و قلیل الیقین بود». بدین ترتیب تعارض شدیدی بر سر شخصیت عبدالجبار در منابع وجود دارد. این منابع تنها بر سر مسائل معمولی و عادی زندگی قاضی عبدالجبار با هم توافق دارند. در این زمینه توافق وجود دارد که عبدالجبار پس از ترک موطنش برای تحصیل به قزوین، رفت. عبدالجبار در سال 920م، برای ادای حج به مکه رفت (و البته دوباره در سال 989م، آن را تجدید کرد). سپس تحصیل خود را در همدان (در سال 951م) و اصفهان (956م) ادامه داد[۱].

    در طول این دوره عبدالجبار در کلام، اشعری‌مذهب، ولی علاقه اولیه‌اش به فقه بود. این وضعیت پس از ورود وی به بصره در سال 958م، تغییر کرد. بصره که مرکز مکتب اعتزال بود تا مدت‎ها پس از اینکه مرگ معتزله از لحاظ سیاسی در اوایل دوره عباسی فرارسید، هنوز به‌عنوان مکان مهمی برای این مکتب کلامی باقی مانده بود. ابوبکر انباری جزو معلمان معتزلی عبدالجبار بود، اما کسی که بیشترین تأثیر را بر عبدالجبار گذاشت ابواسحاق ابراهیم بن عیاش (متوفی 996م) بود[۲].

    شاگردان

    از شاگردان او افراد بزرگی چون سید مرتضی، شیخ طوسی و ابوالقاسم تنوخی را می‌توان نام برد. حتی شیخ مفید در مجلس درس او حاضر می‌شد و در یکی از این مجالس بود که شیخ مفید به‌مناسبت نظر قاضی درباره حدیث غدیر و غار پاسخ او را داد؛ به‌گونه‌ای که قاضی از جواب دادن به شیخ عاجز شد و در حضور علما شیخ را به‌جای خود نشاند و او را به مفید ملقب کرد[۳].

    وفات

    در ذیقعده سال 415ق درگذشت.

    آثار

    قاضی در بغداد مشغول نقل حدیث بود و آثار مهمی در فقه، کلام، حدیث و تفسیر تدوین کرد، مانند:

    1. الأمالي؛
    2. تنزيه القرآن عن المطاعن؛
    3. متشابه القرآن؛
    4. التفسير؛
    5. طبقات المعتزلة؛
    6. المغني في أبواب التوحيد و العدل؛
    7. الأصول الخمسة؛
    8. تثبيت دلائل النبوة (مهم‎ترین اثر قاضی است).

    باآنکه عبدالجبار از نظریه‌پردازان مهم اهل سنت است، به دلیل اعتقاد اعتزالی، او را متهم به بدعت‌گرایی و غلو کرده‌اند. ردیه‌ها و شبهات او بر مبانی فکری شیعه در کتاب‌های المغني و تثبيت دلائل النبوة، چنان بود که سید مرتضی به تألیف کتاب الشافي پرداخت تا به وی پاسخ دهد[۴].

    پانویس

    1. دائرةالمعارف طهور
    2. همان
    3. همان
    4. همان

    منابع مقاله

    دائرةالمعارف طهور، «فراز و فرود قاضی عبدالجبار معتزلی (سقوط عبدالجبار)»، ترجمه: سید مهدی حسینی اسفیدواجانی

    وابسته‌ها