قطع تاریخیة من کتاب «عنوان السیر فی محاسن أهل البدو و الحضر أو المعارف المتأخرة»
| نام کتاب | قطع تاريخية من کتاب «عنوان السير في محاسن أهل البدو و الحضر، أو، المعارف المتأخرة» |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | المعارف المتأخرة
عنوان داخلي: شذرات من کتاب "أمراء الحج" |
| پدیدآورندگان | همداني، محمد بن عبد الملک (نويسنده)
هاجري، شايع عبد الهادي (گردآورنده) |
| زبان | عربي |
| کد کنگره | DS 38/4 /آ2ه8 |
| موضوع | 1.وزيران - کشورهاي اسلامي - سرگذشت نامه
2.شاهان و فرمان روايان - کشورهاي اسلامي - سرگذشت نامه 3.خلفا - سرگذشت نامه |
| ناشر | دار الغرب الإسلامي |
| مکان نشر | تونس |
| سال نشر | 2008م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE11686AUTOMATIONCODE |
معرفی اجمالی
قطع تاریخیة من کتاب «عنوان السیر فی محاسن أهل البدو و الحضر أو المعارف المتأخرة» و بذیله شذرات من کتاب أمراء الحج، تألیف محمد بن عبدالملک همدانی (521-463ق) مشتمل بر بخش‌های به دست آمده از دو کتاب نویسنده در شرح حال مختصر علما، امرا و قضات است که توسط شایع عبدالهادی هاجری تحقیق شده است.
اهمیت کتاب بدین جهت است که برخی از شرح حال‌های ذکرشده در کتاب در هیچ مصدری غیر از آن یافت نمی شود[۱].
ساختار
کتاب به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده است. بیشتر بخش‌های این کتاب به ترتیب خاندان نظم یافته است؛ بدین صورت که بزرگ خاندان یا مؤسس آن ذکر شده و سپس اخبار فرزندان و نوادگان و در بعضی مواقع نزدیکان آنها ذکر گردیده است. البته گاه نیز شرح حال به ترتیب صنف یا مسئولیت - فقها یا والیان - تنظیم شده است[۲].
گزارش محتوا
پایتخت خلافت عباسی، بغداد و دیگر پایتخت‌های منطقه ای در قرون پنجم و ششم هجری شاهد ظهور تعدادی از علما در حوزه تاریخ اسلامی است. مورخ محمد بن عبدالملک همدانی یکی از این علمای مبرزی است که تأثیر فعالی، نه تنها بر معاصرینش، بلکه بیش از آن بر علما و مورخین سده‌های بعدی داشته است[۳]. در واقع او به عنوان فردی شناخته می‌شود که در روند تاریخ نویسی - که تا زمان خود؛ یعنی آغاز قرن ششم ادامه داد - تغییر کلی ایجاد کرد[۴].
«عنوان السیر» را ابن خلکان «عیون السیر» و سخاوی در الإعلان «عنوان السیرة» نامیده است. ابن العدیم در بغیة الطلب به نام کامل کتاب، «عنوان السیر فی محاسن أهل البدو و الحضر» اشاره کرده است. برخی مصادر «المعارف المتأخرة» نامیده‌اند. ابوشامه در الروضتین، ابهام این نام گذاری را چنین برطرف کرده است: «در کتاب المعارف المتأخرة که عنوان السیر نامیده شده است...»؛ بنابراین، این کتاب دو عنوان دارد که آن را از بقیه تألیفات همدانی متمایز می‌کند[۵].
«عنوان السّیر» کتابی است که در حکم مفقود است و تنها بخش‌های تاریخی پراکنده ای از آن در مصادر متأخر آمده است. در قرن هفتم هجری ابن عدیم، ابن خلکان و ابی شامه و مهم تر از آن در قرن هشتم ابن فوطی، ابن ایبک صفدی و در آخر و بیش از همه در قرن نهم در کتاب عقد الجمان فی تاریخ أهل الزمان بدرالدین عینی از این کتاب گزارش شده است[۶]. این بخش‌ها از کتاب عنوان السیر در جزء یازده از عقد الجمان آمده و حوادث مابین سال‌های (520-431ق) را پوشش داده است[۷].
در این کتاب، 233 شرح حال ذکر شده که 220 مورد از آن از منبع اصلی؛ یعنی همان عقد الجمان و 13 شرح حال از مصادر دیگر گرفته شده است. ابن عدیم در بغیة الطلب 10 شرح حال و ابن خلکان در وفیات 3 شرح حال به علاوه 7 شرح حال از عقیلیین، امرای موصل ذکر کرده است. ابوشامه در الروضتین تنها یک شرح حال از وزیر نظام الملک طوسی آورده است که با آنچه در بغیة الطلب و عقد الجمان آمده مطابقت دارد[۸].
محقق کتاب در مقدمه، شرح حال‌های ذکرشده در کتاب را در سه گروه خلفا، ملوک و سلاطین و بقیه اعیان دسته بندی کرده است. در گروه اول خلفای عباسی، فاطمی و امویین اندلس ذکر شده است. در گروه ملوک و سلاطین، ملوک آل بویه، سلاجقه، قراخانیین ترکستان، والیان مصر، معارضین و... ذکر شده‌اند. در گروه سوم نیز امرا، نقبا، قضات و فرماندهان بغداد معرفی شده‌اند[۹].
از کتاب «أمراء الحج» نویسنده نیز تنها پاره‌های اندکی باقی مانده که عینی در کتاب عقد الجمان به اشتباه تحت نام «عنوان السیر» آورده است[۱۰].
این کتاب با حج سال 317ق و حوادث پس از آن آغاز شده و با اشاره به حج ابوطالب زینبی در سال 463ق به اتمام رسیده است[۱۱].
وضعیت کتاب
ارجاعات و توضیحات محقق در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است. در انتهای اثر نیز فهارس اعلام، مکان‌ها، جماعات و قبائل، کتب، قافیه‌ها، فرهنگ و تمدن، مصادر و مراجع و محتویات کتاب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- کلود کاهن، «تاریخ و مورخان اسلامی تا پایان دوران عباسی»، ترجمه شهلا بختیاری، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله تاریخ اسلام، بهار 1379، شماره 1، صفحه 141 تا 195، به آدرس اینترنتی:
http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/09388