معجم دمشق التاريخي للأماكن و الأحياء و المشيدات و مواقعها و تاريخها كما وردت في نصوص المؤرخين
| نام کتاب | معجم دمشق التاريخي للأماکن و الأحياء و المشيدات و مواقعها و تاريخها کما وردت في نصوص المؤرخين |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | للاماکن و الاحیاء و المشیدات و مواقعیها و تاریخها کما وردت فی نصوص المورخین |
| پدیدآورندگان | شهابی، قتیبه (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | DS 99 /ش9م6* |
| موضوع | آثار تاریخی - فرهنگنامهها
دمشق - آثار تاریخی دمشق - فرهنگ نامهها |
| ناشر | جمهوریة العربیة السوریة، منشورات وزارة الثقافة |
| مکان نشر | دمشق - سوریه |
| سال نشر | 1999 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE10712AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
"معجم دمشق التاريخي"، تأليف قتيبه الشهابى به زبان عربى است. اين اثر در سه مجلد به ذكر اماكن، ابنيه و آثار مختلف تاريخى دمشق پرداخته است.
ساختار
جلد اول به اسامى كه حروف اول آنها به ترتيب حروف الفبا "الف" تا "ز" بوده، اختصاص دارد. در جلد دوم حروف "س" تا "ى" ذكر شده است. در جلد سوم نيز به فهارس پرداخته شده است. شيوه ارائه مطالب بدين صورت است كه ابتدا نام مكان، سپس توضيح مربوطه و در آخر نيز آدرس منابع آمده است.
گزارش محتوا
در جميع اسامى و اعلامى كه بين آنها تباين و يا تشابهى وجود داشته است، نويسنده به اسم اصلى معروف تاريخى رجوع كرده است. گاهى نيز با صفات و تعريف‌هاى مختلفى وارد شده كه همه آنها به مسمى واحدى برمى‌گردد؛ به عنوان مثال جامع السنانية، مكتب السنانية و سبيل السنانية همگى منشأ واحدى دارد. همچنين مورخين "دار القرآن الأفريدونيه" را با نام‌هاى مختلف مدرسة العجمي، مسجد العجمي، تربة العجمي، تربة أفريدون العجمي ذكر كرده‌اند. برخى كلماتى؛ مانند: مأذنه و مناره كه در واقع يكى است، به همان صورتى كه وارد شده ذكر شده است. البته در رابطه با اسماء مشابهى كه ارتباطى با يكديگر ندارند، تأكيد به عدم علاقه شده است؛ به عنوان؛ مثال: قبر شيخ حماد در مقبره باب الصغير با قبر سيد حماد در قنوات و مسجد شيخ حماد درحىّ‌الميدان مكان‌هاى متفاوتى هستند.
نويسنده در برخى از موارد نيز به جهت ابقاء بر اسم مطابق آنچه وارد شده و جلوگيرى از اشتباه، به عمد قواعد لغت عربى را رعايت نكرده است؛ مثلاَ كلمه العطّارون در بعضى موارد به جهت حفظ حكايت متعارف در تواتر شفهى به صورت العطارين آورده است. در خصوص شرح حال اعلامى كه اسامى مكان‌ها و ابنيه را ذكر كرده‌اند، نيز به چند دليل خوددارى كرده است: 1- به جهت اختصار.2- به دليل عدم ذكر شرح حال آنها در مصادر چاپ شده است. 3- برخى از افراد نيز در تاريخ ناشناخته‌اند.
از مشكلاتى كه نويسنده با آن دست به گريبان بوده است، تصحيح نام‌هايى است كه بين چند مورخ متفاوت نقل شده است. در اين موارد بر آهنگ موسيقيايى كلمه يا استمرار آن با تواتر زبانى تا امروز و يا تكرار آن در بيش از يك مصدر تكيه شده است. همچنين از ذكر ابنيه‌اى كه بدون اسم بوده نيز پرهيز شده است. مثلاَ مسجدى كه در بازار دارالبطيخ بوده است را مسجد سوق دارالبطيخ نناميده است؛ به اعتقاد نويسنده اين كار در صورتى صحيح است كه در بازار تنها يك مسجد موجود باشد؛ در حالى كه در بازار بيش از يك مسجد موجود بوده است. به نظر نويسنده با توجه به اينكه تمامى مساجد داراى ماذنه هستند، نيازى به ذكر تمامى ماذنه‌ها نبوده و با اين شيوه نيز به اختصار كتاب مدد رسانده است. واضح است كه هدف از اين اثر بررسى تاريخى محض بوده است، لذا نام‌هاى جديد را متعرض نشده است. براى اتقان و انجاز در كار نيز به شيوه‌هاى متعددى متوصل شده است:
1- مقارنه گفته‌هاى مورخين مختلف و به اكثريت به لحاظ منطق و دقت اخذ شده است.
2- مقايسه معلومات، استنباط، استقراء و استنتاج.
3- در مواردى كه مورخين موضع جغرافيايى يك مكان را متفاوت آورده‌اند، به كلام آنها توجهى نشده است و اگر برخى از منابع داراى قدمت بيشترى است، به آنكه قدمت بيشترى دارد - مانند ابن عساكر و مورخين پس از او كه در تاريخ دمشق قدمت بيشترى دارند - اعتماد شده است. در مواردى هم از تحديد مكان‌هاى برخى اسامى به دليل نبود معلومات كافى اجتناب كرده است.
وضعيت
در فهارس جلد سوم، فهرست الفاظ كتاب به ترتيب حروف با ذكر كلمه و عنوانى كه بايد مراجعه شود، بدون ذكر صفحه ذكر شده است. پس از آن فهرست منابع و مصادر و فهرست مطالب آمده است.
منابع
متن و مقدمه كتاب.
پیوندها