مهرورزی به اهل بیت علیهم‌السلام از دیدگاه قرآن و سنت؛ نگاهی به تفسیر آیه مودت: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - ' ؛' به '؛') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'ابن‌ع' به 'ابن ع') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
| (۱۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR18824J1.jpg | |||
| عنوان =مهرورزی به اهل‌بیت علیهم‌السلام از دیدگاه قرآن و سنت؛ نگاهی به تفسیر آیه مودت | |||
| عنوان‌های دیگر =نگاهي به تفسير آيه مودت | |||
| | | پدیدآوران = | ||
[[حسینی میلانی، علی]] (نویسنده) | |||
| | | زبان = فارسی | ||
| کد کنگره = | |||
| موضوع = | |||
| | |||
|زبان | |||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
|کد اتوماسیون | | ناشر = | ||
| | مرکز حقايق اسلامی | ||
| | | مکان نشر = ايران - قم | ||
| سال نشر =مجلد1: 1389ش | |||
== | |||
'''مهرورزی به اهل‌بیت علیهم‌السلام از دیدگاه قرآن و سنت؛ نگاهی به تفسیر آیه مودت'''، ترجمه‌ای روان، بر کتاب «تفسیر آیة المودة» آیت‌الله [[حسینی میلانی، علی|سید علی حسینی میلانی]] | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE18824AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ =1 | |||
| شابک =978-600-5348-43-9 | |||
| تعداد جلد =1 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =18824 | |||
| کتابخوان همراه نور =18824 | |||
| کد پدیدآور = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
'''مهرورزی به اهل‌بیت علیهم‌السلام از دیدگاه قرآن و سنت؛ نگاهی به تفسیر آیه مودت'''، ترجمه‌ای روان، بر کتاب «تفسیر آیة المودة» آیت‌الله [[حسینی میلانی، علی|سید علی حسینی میلانی]] که توسط هیئت تحریریه مرکز حقائق اسلامی، صورت گرفته است. این کتاب، پژوهشی است پیرامون آیه شریفه مودت، که در دوران معاصر نوشته شده است. | |||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۴۳: | خط ۳۲: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
در بخش نخست، به «قربی» از منظر و دیدگاه پیامبر(ص) نگریسته شده است. نویسنده در پاسخ به این | در بخش نخست، به «قربی» از منظر و دیدگاه پیامبر(ص) نگریسته شده است. نویسنده در پاسخ به این سؤال که ذوی‌القربی چه کسانی هستند؟ به این نکته اشاره دارد که آن گاه که ما پیرو کتاب و سنت باشیم و به راستی بخواهیم از نظر اعتقادی و عملی به آن چه در کلام خدا و پیامبر(ص) آمده، عمل کنیم، لازم است که به شخص پیامبر(ص) مراجعه کرده و آن حضرت را در اختلاف‌های خود به داوری بپذیریم و یکی از مواردی که در معنای آن اختلاف شده، آیه «مودت» است که خداوند فرموده است: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی»<ref>شوری: 23</ref> به اعتقاد نویسنده، بنابر روایت‌های شیعه و سنی، پیامبر(ص) معنای «قربی» را بیان و مراد از آن را خویشاوندان خویش؛ یعنی حضرت علی(ع)، فاطمه(س) و دو فرزند آنها معرفی کرده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص21-19</ref> | ||
در ادامه، به راویان حدیث قربی و نیز کتاب‌هایی که این حدیث را در خود جای داده، اشاره شده است. | در ادامه، به راویان حدیث قربی و نیز کتاب‌هایی که این حدیث را در خود جای داده، اشاره شده است. | ||
امام اول تا ششم؛ عبدالله بن عباس؛ عبدالله بن مسعود... | امام اول تا ششم؛ عبدالله بن عباس؛ عبدالله بن مسعود... از جمله روایان این حدیث به شمار می‌روند. [[صحيح البخاري]]؛ [[صحيح مسلم]]؛ [[مسند الإمام أحمد بن حنبل|مسند احمد]]؛ صحیح ترمزی و... از جمله کتبی است که این حدیث را در خود جای داده است<ref>همان، ص26- 61</ref> | ||
در بخش دوم، به بررسی و تصحیح سندهای روایات مرتبط با آیه مودت پرداخته شده است. نویسنده، این روایات را از مهمترین و مشهورترین کتاب‌های حدیثی و تفسیری اهل سنت، از عالمان پیشین و متأخیرین آنها نقل کرده است. با این بیان، تمامی عالمان شیعه و اهل سنت، به طور اتفاق، نزول آیه مبارکه مودت را درباره اهل‌بیت(ع) می‌دانند<ref>ر.ک: همان، ص71</ref> | در بخش دوم، به بررسی و تصحیح سندهای روایات مرتبط با آیه مودت پرداخته شده است. نویسنده، این روایات را از مهمترین و مشهورترین کتاب‌های حدیثی و تفسیری اهل سنت، از عالمان پیشین و متأخیرین آنها نقل کرده است. با این بیان، تمامی عالمان شیعه و اهل سنت، به طور اتفاق، نزول آیه مبارکه مودت را درباره اهل‌بیت(ع) می‌دانند<ref>ر.ک: همان، ص71</ref> | ||
به اعتقاد نویسنده، روایت‌هایی که بیان‌گر گفتار حق هستند و در کتاب‌های اهل سنت روایت شده‌اند، بنا بر آراء و دیدگاه رجالی آنها، به سه قسمت تقسیم می‌شود: | به اعتقاد نویسنده، روایت‌هایی که بیان‌گر گفتار حق هستند و در کتاب‌های اهل سنت روایت شده‌اند، بنا بر آراء و دیدگاه رجالی آنها، به سه قسمت تقسیم می‌شود: | ||
# روایت‌هایی که به صحت آنها اتفاق نظر دارند؛ مثل حدیث طاووس، از سعید بن جبیر، از [[ | # روایت‌هایی که به صحت آنها اتفاق نظر دارند؛ مثل حدیث طاووس، از سعید بن جبیر، از [[ابن عباس، عبدالله بن عباس|ابن عباس]]. | ||
# روایت‌هایی که در این باب محدثان نقل کرده‌‌اند و درباره سند آن اظهار نظر نکرده‌اند و حتی درباره آن هیچ سخنی به میان نیاورده‌اند؛ به نظر نویسنده، می‌توان فهمید که گریزی جز اعتراف به اعتبار این روایت‌ها نیافته‌اند. | # روایت‌هایی که در این باب محدثان نقل کرده‌‌اند و درباره سند آن اظهار نظر نکرده‌اند و حتی درباره آن هیچ سخنی به میان نیاورده‌اند؛ به نظر نویسنده، می‌توان فهمید که گریزی جز اعتراف به اعتبار این روایت‌ها نیافته‌اند. | ||
# روایت‌هایی که در این زمینه مطرح شده و درباره سند آنها اظهار نظر شده است<ref>ر.ک: همان، ص78</ref> | # روایت‌هایی که در این زمینه مطرح شده و درباره سند آنها اظهار نظر شده است<ref>ر.ک: همان، ص78</ref> | ||
نویسنده در پایان می‌گوید: آن چه که در صدد بررسی و بحث پیرامون آن هستیم روایت‌های دسته سوم است. ما به طور مفصل در شرح حال راویانی که در این روایت‌ها تضعیف شده‌اند با تکیه بر سخنان بزرگان جرح و تعدیل اهل سنّت، سخن خواهیم گفت تا روشن شود که همه ادعاهای آنان بی اعتبار و مردود است<ref>.همان: ص79</ref> سپس به شرح‌حال این راویان می‌پردازد. | نویسنده در پایان می‌گوید: آن چه که در صدد بررسی و بحث پیرامون آن هستیم روایت‌های دسته سوم است. ما به طور مفصل در شرح حال راویانی که در این روایت‌ها تضعیف شده‌اند با تکیه بر سخنان بزرگان جرح و تعدیل اهل سنّت، سخن خواهیم گفت تا روشن شود که همه ادعاهای آنان بی اعتبار و مردود است<ref>.همان: ص79</ref> سپس به شرح‌حال این راویان می‌پردازد. | ||
در بخش سوم، به رد شبه‌های مخالفان پرداخته شده است. به نظر نویسنده، متعصب‌ترین اهل سنت در مخالفت با این آیه، [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] | در بخش سوم، به رد شبه‌های مخالفان پرداخته شده است. به نظر نویسنده، متعصب‌ترین اهل سنت در مخالفت با این آیه، [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] است، ازاین‌رو در این بخش، دیدگاه او پیش از همه مطرح شده است<ref>همان، ص108</ref> | ||
در بخش چهارم، روایت‌ها و دیدگاه‌های مختلف پیرامون نزول آیه مودت بررسی شده است که از جمله آنها، می‌توان به دیدگاه [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشری]]؛ [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]]؛ [[قرطبی، محمد بن احمد|قرطبی]]؛ خطیب شربینی و [[آلوسی، محمود بن عبدالله|آلوسی]] | در بخش چهارم، روایت‌ها و دیدگاه‌های مختلف پیرامون نزول آیه مودت بررسی شده است که از جمله آنها، می‌توان به دیدگاه [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشری]]؛ [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازی]]؛ [[قرطبی، محمد بن احمد|قرطبی]]؛ خطیب شربینی و [[آلوسی، محمود بن عبدالله|آلوسی]] اشاره کرد<ref>همان، ص133- 177</ref> | ||
در آخرین بخش، به بررسی دلالت آیه بر امامت و سرپرستی پرداخته شده است. به اعتقاد نویسنده، این آیه مبارکه هرگونه که معنا بشود، بر امامت و سرپرستی امیرمؤمنان علی(ع) و خاندان پیامبر(ص) از چند جهت دلالت دارد: | در آخرین بخش، به بررسی دلالت آیه بر امامت و سرپرستی پرداخته شده است. به اعتقاد نویسنده، این آیه مبارکه هرگونه که معنا بشود، بر امامت و سرپرستی امیرمؤمنان علی(ع) و خاندان پیامبر(ص) از چند جهت دلالت دارد: | ||
# خویشاوندی خاندانی و امامت: اگر برای نسبت خویشاوندی ارزشی در ایجاد سرپرستی و امامت نباشد، بدون شک | # خویشاوندی خاندانی و امامت: اگر برای نسبت خویشاوندی ارزشی در ایجاد سرپرستی و امامت نباشد، بدون شک امیرالمؤمنین(ع)، از همه جهات دیگر به نحو کامل، برترین فرد موجود بوده‌اند که استحقاق امامت را داشته‌اند؛ لکن با این حال، عنوان خویشاوندی در این جا دخل و ارزشی پیدا کرده است؛ که به بیان آن پرداخته شده است. در این زمینه، به نظریه [[ابن طاووس، علی بن موسی|سید بن طاووس]] اشاره شده و این مطلب بیان گردیده که: «نظر شیعه این نیست که شایستگی سرپرستی و ریاست فقط به خویشاوندی منحصر است؛ بلکه شیعه می‌گوید: اگر خویشاوندی دلیلی برای شایستگی باشد، بنیهاشم سزاوارترند و از میان بنیهاشم، علی(ع) نیز از همه آنان سزاوارتر است. اگر به پیوند سببی باشد، باز علی(ع) برتر است؛ زیرا او تنها داماد پیامبر(ص) است. | ||
# لزوم مهرورزی سبب لزوم پیروی و اطاعت: به اعتقاد نویسنده، معنای مودت در این جا فقط دوستی صرف نیست و آن چه خواسته شده مهرورزی و دوستی به تنهایی نیست، بلکه دوستی و مهرورزیی است که اطاعت و پیروی را درپی دارد. | # لزوم مهرورزی سبب لزوم پیروی و اطاعت: به اعتقاد نویسنده، معنای مودت در این جا فقط دوستی صرف نیست و آن چه خواسته شده مهرورزی و دوستی به تنهایی نیست، بلکه دوستی و مهرورزیی است که اطاعت و پیروی را درپی دارد. | ||
# دوستى مطلق (همه جانبه) باعث برترى در تمام جهات: على(ع) كسى است كه دوستى او از همه جهات واجب و لازم شده است. و هر كس دوستى با او این گونه مورد سفارش خداوند قرار بگیرد همو از دیگران محبوبتر و دوست داشتنىتر است. و هركس نزد خدا و رسول محبوبتر باشد، او از دیگران افضل است. و نیز هر كس این‌گونه باشد امام و رهبر است. پس نتیجه می‌گیریم: على(ع) امام و رهبر بعد از پیامبر خدا(ص) | # دوستى مطلق (همه جانبه) باعث برترى در تمام جهات: على(ع) كسى است كه دوستى او از همه جهات واجب و لازم شده است. و هر كس دوستى با او این گونه مورد سفارش خداوند قرار بگیرد همو از دیگران محبوبتر و دوست داشتنىتر است. و هركس نزد خدا و رسول محبوبتر باشد، او از دیگران افضل است. و نیز هر كس این‌گونه باشد امام و رهبر است. پس نتیجه می‌گیریم: على(ع) امام و رهبر بعد از پیامبر خدا(ص) مىباشد. | ||
# لزوم دوستی مطلق (همه جانبه) باعث پاکدامنی: به باور نویسنده، دستور مهرورزی مطلق به ایشان که بر اطاعت مطلق دلالت دارد، دلیل بر پاکدامنی و ناآلودگی کامل آنان است. | # لزوم دوستی مطلق (همه جانبه) باعث پاکدامنی: به باور نویسنده، دستور مهرورزی مطلق به ایشان که بر اطاعت مطلق دلالت دارد، دلیل بر پاکدامنی و ناآلودگی کامل آنان است. | ||
در این باره، به قول رازی در تفسیر آیه: «أَطیعُوا اللهَ وَأَطیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی اْلأَمْرِ منْکُمْ» اشاره شده است<ref>همان، ص179- 212</ref> | در این باره، به قول رازی در تفسیر آیه: «أَطیعُوا اللهَ وَأَطیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی اْلأَمْرِ منْکُمْ» اشاره شده است<ref>همان، ص179- 212</ref> | ||
در پایان کتاب، به بررسی و نقد دو دیدگاه که نتیجه آن تردید دلالت آیه مودت بر امامت می‌شود پرداخته شده است که عبارتند از: | در پایان کتاب، به بررسی و نقد دو دیدگاه که نتیجه آن تردید دلالت آیه مودت بر امامت می‌شود پرداخته شده است که عبارتند از: | ||
# دیدگاه فضل بن روزبهان و پاسخ به او: فضل بن روزبهان می‌گوید: «ما می‌گوییم: مهرورزی بر علی(ع) بر هر مسلمانی لازم است؛ و مهرورزی هم با پیروی و فرمان برداری همراه است، ولی هر کسی که مورد اطاعت قرار می‌‌گیرد، لازم نیست دارای رهبری و امامت کبرا باشد.» سید شهید شوشتری در پاسخ گفته است: گفته او که «آیه بر خلافت [[امام على(ع)|حضرت علی(ع)]] | # دیدگاه فضل بن روزبهان و پاسخ به او: فضل بن روزبهان می‌گوید: «ما می‌گوییم: مهرورزی بر علی(ع) بر هر مسلمانی لازم است؛ و مهرورزی هم با پیروی و فرمان برداری همراه است، ولی هر کسی که مورد اطاعت قرار می‌‌گیرد، لازم نیست دارای رهبری و امامت کبرا باشد.» سید شهید شوشتری در پاسخ گفته است: گفته او که «آیه بر خلافت [[امام على(ع)|حضرت علی(ع)]] دلالت ندارد»، از روی نادانی کامل یا نادانی نمایی خالص است؛ زیرا دلالت آیه بر لزوم مهرورزی به امیر مؤمنان علی(ع) به طور کامل روشن و واضح است، چنان‌که خداوند پاداش پیامبری را که باید همیشگی باشد، مهرورزی به نزدیکان و خاندان قرار داده است و این فقط با عصمت مطلق آنان سازگار است؛ زیرا در صورت اشتباه از جانب آنان، مهرورزی به ایشان ناروا می‌گردد<ref>همان، ص216- 217</ref> | ||
# دیدگاه [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] | # دیدگاه [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] و پاسخ به او: [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] می‌گوید: «ما قبول داریم که دوستی و مهرورزی و موالات علی(ع) بدون دلیل آوردن از آیه لازم است؛ ولی در این لزوم موالات و دوستی دلیلی که باعث اختصاص امامت و رهبری به او شود، نیست. و اما این که بگوییم: دوستی آن سه نفر واجب و لازم نیست، پس این کلام ممنوع است؛ بلکه دوستی و موالات آنها نیز واجب است؛ زیرا ثابت شده است که خداوند آنان را دوست می‌داشت و هر کس را خداوند دوست بدارد بر ما واجب است او را دوست بداریم. پس دوستی و دشمنی برای خدا، لازم و این محکم‌ترین دستاویز ایمان است و آنها نیز از بزرگان دوستان خداوند و پرهیزگاران بودند و خداوند موالات آنان را لازم کرده است»<ref>همان، ص224</ref> | ||
نویسنده معتقد است که [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]]، خود را محکوم نموده است؛ زیرا به لزوم دوستی پرهیزگاران، نیکوکاران، دادگران و صبرکنندگان...، بلکه تمام مؤمنان اعتراف نموده است؛ چرا که هیچ‌کس، این مطالب را انکار نمی‌کند. چه کسی می‌گوید که مؤمن اگر حقیقتاً با ایمان باشد، لازم نیست او را دوست بداریم؛ به خصوص اگر اهل پرهیزگاری و نیکوکاری و صبر باشد؟! ولی سخن در دوستی مطلق (همه جانبه) است و محبوب‌ترین نزد خداوند و پیامبرش می‌باشد که باعث برتری و پاکی و عصمت و لزوم پیروی و فرمان برداری می‌شود. این همان ویژگی‌هایی است که در غیر از امیرمؤمنان علی(ع) یافت نمی‌شود؛ به خصوص پاکی و عصمت؛ زیرا اتفاق همگان بر این است که در دیگران یافت نمی‌شود<ref>همان، ص225</ref> | نویسنده معتقد است که [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]]، خود را محکوم نموده است؛ زیرا به لزوم دوستی پرهیزگاران، نیکوکاران، دادگران و صبرکنندگان...، بلکه تمام مؤمنان اعتراف نموده است؛ چرا که هیچ‌کس، این مطالب را انکار نمی‌کند. چه کسی می‌گوید که مؤمن اگر حقیقتاً با ایمان باشد، لازم نیست او را دوست بداریم؛ به خصوص اگر اهل پرهیزگاری و نیکوکاری و صبر باشد؟! ولی سخن در دوستی مطلق (همه جانبه) است و محبوب‌ترین نزد خداوند و پیامبرش می‌باشد که باعث برتری و پاکی و عصمت و لزوم پیروی و فرمان برداری می‌شود. این همان ویژگی‌هایی است که در غیر از امیرمؤمنان علی(ع) یافت نمی‌شود؛ به خصوص پاکی و عصمت؛ زیرا اتفاق همگان بر این است که در دیگران یافت نمی‌شود<ref>همان، ص225</ref> | ||
| خط ۷۸: | خط ۶۷: | ||
در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع<ref>ر.ک: پاورقی، ص116</ref> و ارجاع به منابع بیشتر<ref>ر.ک: همان، ص121</ref>، به ترجمه برخی از آیات مذکور در متن پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص198</ref> | در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع<ref>ر.ک: پاورقی، ص116</ref> و ارجاع به منابع بیشتر<ref>ر.ک: همان، ص121</ref>، به ترجمه برخی از آیات مذکور در متن پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص198</ref> | ||
==پانویس == | ==پانویس== | ||
<references /> | <references/> | ||
==منابع== | ==منابع مقاله== | ||
مقدمه و متن کتاب. | مقدمه و متن کتاب. | ||
== وابسته‌ها == | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۶:۳۶
| مهرورزی به اهل‌بیت علیهم‌السلام از دیدگاه قرآن و سنت؛ نگاهی به تفسیر آیه مودت | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حسینی میلانی، علی (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | نگاهي به تفسير آيه مودت |
| ناشر | مرکز حقايق اسلامی |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 1389ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-600-5348-43-9 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مهرورزی به اهل‌بیت علیهم‌السلام از دیدگاه قرآن و سنت؛ نگاهی به تفسیر آیه مودت، ترجمه‌ای روان، بر کتاب «تفسیر آیة المودة» آیت‌الله سید علی حسینی میلانی که توسط هیئت تحریریه مرکز حقائق اسلامی، صورت گرفته است. این کتاب، پژوهشی است پیرامون آیه شریفه مودت، که در دوران معاصر نوشته شده است.
ساختار
کتاب با سرآغازی از مرکز حقایق اسلامی و پیشگفتاری از مؤلف آغاز و مطالب در پنج بخش، تنظیم شده است.
گزارش محتوا
در بخش نخست، به «قربی» از منظر و دیدگاه پیامبر(ص) نگریسته شده است. نویسنده در پاسخ به این سؤال که ذوی‌القربی چه کسانی هستند؟ به این نکته اشاره دارد که آن گاه که ما پیرو کتاب و سنت باشیم و به راستی بخواهیم از نظر اعتقادی و عملی به آن چه در کلام خدا و پیامبر(ص) آمده، عمل کنیم، لازم است که به شخص پیامبر(ص) مراجعه کرده و آن حضرت را در اختلاف‌های خود به داوری بپذیریم و یکی از مواردی که در معنای آن اختلاف شده، آیه «مودت» است که خداوند فرموده است: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی»[۱] به اعتقاد نویسنده، بنابر روایت‌های شیعه و سنی، پیامبر(ص) معنای «قربی» را بیان و مراد از آن را خویشاوندان خویش؛ یعنی حضرت علی(ع)، فاطمه(س) و دو فرزند آنها معرفی کرده است[۲]
در ادامه، به راویان حدیث قربی و نیز کتاب‌هایی که این حدیث را در خود جای داده، اشاره شده است. امام اول تا ششم؛ عبدالله بن عباس؛ عبدالله بن مسعود... از جمله روایان این حدیث به شمار می‌روند. صحيح البخاري؛ صحيح مسلم؛ مسند احمد؛ صحیح ترمزی و... از جمله کتبی است که این حدیث را در خود جای داده است[۳]
در بخش دوم، به بررسی و تصحیح سندهای روایات مرتبط با آیه مودت پرداخته شده است. نویسنده، این روایات را از مهمترین و مشهورترین کتاب‌های حدیثی و تفسیری اهل سنت، از عالمان پیشین و متأخیرین آنها نقل کرده است. با این بیان، تمامی عالمان شیعه و اهل سنت، به طور اتفاق، نزول آیه مبارکه مودت را درباره اهل‌بیت(ع) می‌دانند[۴]
به اعتقاد نویسنده، روایت‌هایی که بیان‌گر گفتار حق هستند و در کتاب‌های اهل سنت روایت شده‌اند، بنا بر آراء و دیدگاه رجالی آنها، به سه قسمت تقسیم می‌شود:
- روایت‌هایی که به صحت آنها اتفاق نظر دارند؛ مثل حدیث طاووس، از سعید بن جبیر، از ابن عباس.
- روایت‌هایی که در این باب محدثان نقل کرده‌‌اند و درباره سند آن اظهار نظر نکرده‌اند و حتی درباره آن هیچ سخنی به میان نیاورده‌اند؛ به نظر نویسنده، می‌توان فهمید که گریزی جز اعتراف به اعتبار این روایت‌ها نیافته‌اند.
- روایت‌هایی که در این زمینه مطرح شده و درباره سند آنها اظهار نظر شده است[۵]
نویسنده در پایان می‌گوید: آن چه که در صدد بررسی و بحث پیرامون آن هستیم روایت‌های دسته سوم است. ما به طور مفصل در شرح حال راویانی که در این روایت‌ها تضعیف شده‌اند با تکیه بر سخنان بزرگان جرح و تعدیل اهل سنّت، سخن خواهیم گفت تا روشن شود که همه ادعاهای آنان بی اعتبار و مردود است[۶] سپس به شرح‌حال این راویان می‌پردازد.
در بخش سوم، به رد شبه‌های مخالفان پرداخته شده است. به نظر نویسنده، متعصب‌ترین اهل سنت در مخالفت با این آیه، ابن تیمیه است، ازاین‌رو در این بخش، دیدگاه او پیش از همه مطرح شده است[۷]
در بخش چهارم، روایت‌ها و دیدگاه‌های مختلف پیرامون نزول آیه مودت بررسی شده است که از جمله آنها، می‌توان به دیدگاه زمخشری؛ فخر رازی؛ قرطبی؛ خطیب شربینی و آلوسی اشاره کرد[۸]
در آخرین بخش، به بررسی دلالت آیه بر امامت و سرپرستی پرداخته شده است. به اعتقاد نویسنده، این آیه مبارکه هرگونه که معنا بشود، بر امامت و سرپرستی امیرمؤمنان علی(ع) و خاندان پیامبر(ص) از چند جهت دلالت دارد:
- خویشاوندی خاندانی و امامت: اگر برای نسبت خویشاوندی ارزشی در ایجاد سرپرستی و امامت نباشد، بدون شک امیرالمؤمنین(ع)، از همه جهات دیگر به نحو کامل، برترین فرد موجود بوده‌اند که استحقاق امامت را داشته‌اند؛ لکن با این حال، عنوان خویشاوندی در این جا دخل و ارزشی پیدا کرده است؛ که به بیان آن پرداخته شده است. در این زمینه، به نظریه سید بن طاووس اشاره شده و این مطلب بیان گردیده که: «نظر شیعه این نیست که شایستگی سرپرستی و ریاست فقط به خویشاوندی منحصر است؛ بلکه شیعه می‌گوید: اگر خویشاوندی دلیلی برای شایستگی باشد، بنیهاشم سزاوارترند و از میان بنیهاشم، علی(ع) نیز از همه آنان سزاوارتر است. اگر به پیوند سببی باشد، باز علی(ع) برتر است؛ زیرا او تنها داماد پیامبر(ص) است.
- لزوم مهرورزی سبب لزوم پیروی و اطاعت: به اعتقاد نویسنده، معنای مودت در این جا فقط دوستی صرف نیست و آن چه خواسته شده مهرورزی و دوستی به تنهایی نیست، بلکه دوستی و مهرورزیی است که اطاعت و پیروی را درپی دارد.
- دوستى مطلق (همه جانبه) باعث برترى در تمام جهات: على(ع) كسى است كه دوستى او از همه جهات واجب و لازم شده است. و هر كس دوستى با او این گونه مورد سفارش خداوند قرار بگیرد همو از دیگران محبوبتر و دوست داشتنىتر است. و هركس نزد خدا و رسول محبوبتر باشد، او از دیگران افضل است. و نیز هر كس این‌گونه باشد امام و رهبر است. پس نتیجه می‌گیریم: على(ع) امام و رهبر بعد از پیامبر خدا(ص) مىباشد.
- لزوم دوستی مطلق (همه جانبه) باعث پاکدامنی: به باور نویسنده، دستور مهرورزی مطلق به ایشان که بر اطاعت مطلق دلالت دارد، دلیل بر پاکدامنی و ناآلودگی کامل آنان است.
در این باره، به قول رازی در تفسیر آیه: «أَطیعُوا اللهَ وَأَطیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی اْلأَمْرِ منْکُمْ» اشاره شده است[۹]
در پایان کتاب، به بررسی و نقد دو دیدگاه که نتیجه آن تردید دلالت آیه مودت بر امامت می‌شود پرداخته شده است که عبارتند از:
- دیدگاه فضل بن روزبهان و پاسخ به او: فضل بن روزبهان می‌گوید: «ما می‌گوییم: مهرورزی بر علی(ع) بر هر مسلمانی لازم است؛ و مهرورزی هم با پیروی و فرمان برداری همراه است، ولی هر کسی که مورد اطاعت قرار می‌‌گیرد، لازم نیست دارای رهبری و امامت کبرا باشد.» سید شهید شوشتری در پاسخ گفته است: گفته او که «آیه بر خلافت حضرت علی(ع) دلالت ندارد»، از روی نادانی کامل یا نادانی نمایی خالص است؛ زیرا دلالت آیه بر لزوم مهرورزی به امیر مؤمنان علی(ع) به طور کامل روشن و واضح است، چنان‌که خداوند پاداش پیامبری را که باید همیشگی باشد، مهرورزی به نزدیکان و خاندان قرار داده است و این فقط با عصمت مطلق آنان سازگار است؛ زیرا در صورت اشتباه از جانب آنان، مهرورزی به ایشان ناروا می‌گردد[۱۰]
- دیدگاه ابن تیمیه و پاسخ به او: ابن تیمیه می‌گوید: «ما قبول داریم که دوستی و مهرورزی و موالات علی(ع) بدون دلیل آوردن از آیه لازم است؛ ولی در این لزوم موالات و دوستی دلیلی که باعث اختصاص امامت و رهبری به او شود، نیست. و اما این که بگوییم: دوستی آن سه نفر واجب و لازم نیست، پس این کلام ممنوع است؛ بلکه دوستی و موالات آنها نیز واجب است؛ زیرا ثابت شده است که خداوند آنان را دوست می‌داشت و هر کس را خداوند دوست بدارد بر ما واجب است او را دوست بداریم. پس دوستی و دشمنی برای خدا، لازم و این محکم‌ترین دستاویز ایمان است و آنها نیز از بزرگان دوستان خداوند و پرهیزگاران بودند و خداوند موالات آنان را لازم کرده است»[۱۱]
نویسنده معتقد است که ابن تیمیه، خود را محکوم نموده است؛ زیرا به لزوم دوستی پرهیزگاران، نیکوکاران، دادگران و صبرکنندگان...، بلکه تمام مؤمنان اعتراف نموده است؛ چرا که هیچ‌کس، این مطالب را انکار نمی‌کند. چه کسی می‌گوید که مؤمن اگر حقیقتاً با ایمان باشد، لازم نیست او را دوست بداریم؛ به خصوص اگر اهل پرهیزگاری و نیکوکاری و صبر باشد؟! ولی سخن در دوستی مطلق (همه جانبه) است و محبوب‌ترین نزد خداوند و پیامبرش می‌باشد که باعث برتری و پاکی و عصمت و لزوم پیروی و فرمان برداری می‌شود. این همان ویژگی‌هایی است که در غیر از امیرمؤمنان علی(ع) یافت نمی‌شود؛ به خصوص پاکی و عصمت؛ زیرا اتفاق همگان بر این است که در دیگران یافت نمی‌شود[۱۲]
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدا و کتاب‌نامه، در انتهای کتاب آمده است.
در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع[۱۳] و ارجاع به منابع بیشتر[۱۴]، به ترجمه برخی از آیات مذکور در متن پرداخته شده است[۱۵]
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.