موطأ الإمام مالك
| نام کتاب | موطأ الإمام مالک |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | مالک بن انس (نويسنده)
اعظمی، محمد مصطفی (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | |
| موضوع | |
| ناشر | مؤسسه زاید بن سلطان آل نهیان للأعمال الخیریة و الإنسانیة ج: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 & 8
ج: |
| مکان نشر | ابوظبی - امارات ج: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 & 8
ج: |
| سال نشر | 1425 هـ.ق یا 2004 م |
| کد اتوماسیون | 38648 |
معرفى اجمالى
«موطأ الإمام مالك»، تأليف مالك بن انس از علماى قرن دوم هجرى است كه توسط محمدمصطفى اعظمى مورد تحقيق قرار گرفته است. مؤلف، كتاب را در پاسخ به درخواست منصور عباسى نوشته است. لذا شافعى چنين نقل مى‌كند: «منصور در سال 148ق، به مدينه آمد و مالك بن انس را طلبيد و به او گفت: مردم در عراق دچار اختلاف شده‌اند؛ از تو مى‌خواهيم كه كتابى براى مردم فراهم آورى تا باعث اجتماع و اتحاد مردم شود. مالك در پاسخ منصور خليفه عباسى اقدام به تدوين موطأ نمود» (نصيرى، على، 1386ش، ص138).
مالك، پس از نگاشتن كتاب خود، آن را بر فقهاى مدينه عرضه كرد و به‌خاطر كوشش زيادى كه در تنقيح و پيراسته ساختن كتاب خود به عمل آورد، نام آن را موطأ گذاشت كه به معناى كتاب منقح و آماده است.
مالك خود گفته است: «پس از تأليف كتاب، آن را بر هفتاد تن از فقهاى مدينه عرضه كردم و چون همگى در محتواى كتاب با من موافقت داشتند، آن را موطأ (به معناى موافقت‌شده) ناميدم». كتاب موطأ، كهن‌ترين كتاب روايى تدوين‌يافته اهل سنت است كه در سده دوم نگاشته شده و به دست ما رسيده است (همان).
پيش از مالك كسى كتابش را به اين اسم نام‌گذارى نكرده بود؛ زيرا تأليفات حديثى را يا جامع يا مصنف و يا مؤلَّف مى‌ناميدند، ولى بعد از وى چند كتاب به نام موطأ در حديث نوشته شده است؛ مانند موطأ ابن ابى‌ذئب و موطأ ابن وهب (مدير شانه‌چى، كاظم، ص29).
كتاب موطأ به‌خاطر جايگاه علمى و فقهى مالك در ميان اهل سنت و نيز دقت مؤلف در نگارش، از احترام ويژه‌اى برخوردار است. شافعى معتقد است: صحيح‌ترين كتاب‌ها در زمين پس از قرآن، موطأ مالك است (نصيرى، على، 1386ش، ص139).
ساختار
اين چاپ از كتاب در هشت جلد منتشر شده است.
مؤلف، از ميان صدهزار حديث، ده‌هزار روايت را انتخاب كرد و براى تنقيح روايات، پيوسته به آنها مراجعه مى‌كرد و با محك قرآن و حديث مى‌سنجيد تاآنكه بالاخره شمار روايات به سه‌هزار روايت، تقليل يافت.
مالك در اين كتاب، ابتدا حديث را نقل مى‌كند و در پى آن فتواى فقهاى مدينه و سپس ديدگاه خود را تبيين مى‌كند (همان، ص217).
سيوطى در تنوير الحوالك از ابوبكر ابهرى نقل كرده كه مجموع روايات موطأ از رسول اكرم(ص) و صحابه و تابعين، 1720 حديث است كه فقط 600 حديث آن مسند، 222 حديث مرسل، 613 حديث موقوف و 185 حديث از تابعين است (مدير شانه‌چى، كاظم، ص29 و 30).
گزارش محتوا
در جلد اول به توضيحاتى درباره كتاب و مؤلف آن، مالك بن انس پرداخته شده است.
جلدهاى دو تا پنج به متن كتاب اختصاص يافته است و جلد ششم حاوى فهارس كتاب به‌همراه برخى مطالب ديگر، همچون مطالب رجالى و فتاواى برخى از علماى اهل سنت است. دو جلد پايانى نيز به فهرست الفاظ كتاب اختصاص يافته است.
گرچه مالك به عقيده خود احاديث صحيحه را جمع‌آورى كرده است، ولى بايد دانست كه اين احاديث طبق اصطلاح مشهور صحيح نيست؛ زيرا مالك، مراسيل و بلاغات را نيز صحيح بشمار آورده است. از حافظ مغلطاى نقل شده كه جميع احاديثى را كه مالك به‌عنوان «بلغني و عن الثقة» بدون سند نقل كرده، شصت و يك حديث است كه غير از چهار حديث از غير طريق مالك با سند نقل شده است.
موطأ در اقطار اسلامى اشتهار كامل يافت؛ حتى منصور عباسى به مالك گفت: مى‌خواهم از موطأ نسخه‌هايى تهيه كنم و به بلاد اسلامى گسيل دارم. وى پاسخ داد: مردم حديث را شنيده و عمل كرده‌اند. آنها را به حال خودشان واگذار (همان).
مالك، كتاب را بر اساس تبويب فقهى تنظيم كرده و تقريبا متضمن اكثر ابواب فقهى است و اضافه بر آن، برخى مباحث اخلاقى را نيز مطرح نموده است.
موطأ 57 كتاب مى‌باشد، كه وقوت الصلاة، كتاب الصلاة، السهو، العيدين، صلاة الخوف، الاستسقاء، القبلة، كتاب الزكاة و كتاب الصيام بخشى از آن مى‌باشد (جلد 6، فهارس، ص346-345).
براى اين كتاب دوازده يا سيزده طريق ذكر كرده‌اند كه معروف‌ترين آنها عبارتند از: طريق عبدالرحمان بن مصرى، طريق تنيسى، طريق يحيى بن يحيى تميمى نيشابورى، طريق قعنبى و طريق قتيبة بن سعيد (ر.ك: متن كتاب، ص99-97).
وضعيت كتاب
پاورقى‌هاى كتاب، حاوى ترجمه لغات متن، اختلاف نسخ، بررسى برخى از اسناد از حيث صحت، ضعف، ارسال و... و موارد ديگر مى‌باشد.
سه جلد پايانى به فهارس اختصاص يافته است.
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. مدير شانه‌چى، كاظم، تاريخ حديث (با اضافات)، سمت، چاپ هفتم، 1388.
3. نصيرى، على، آشنايى با علوم حديث، قم، مركز مديريت حوزه علميه قم، چاپ ششم، 1386.
4. نصيرى، على، آشنايى با جوامع حديثى شيعه و اهل سنت، قم، انتشارات جامعة المصطفى العالمية، چاپ دوم، 1388.
پیوندها