گلپایگانی، سید محمدرضا

گلپایگانی، محمدرضا

نام	گلپایگانی، محمدرضا
نام های دیگر	آیتالله گلپایگانی موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا
نام پدر
متولد	1277 هـ.ش یا 1899 م
محل تولد	روستای گوگد گلپایگان
رحلت	1372 هـ.ش یا 1414 هـ.ق یا 1993 م
اساتید	حاج سيد حسن موسوى برادر بزرگ آيت الله العظمى آقاى خوانسارى، حاج شيخ محمد باقر گلپايگانى (دايى بزرگوار آيت الله صافى و شوهر خواهر آيت الله گلپايگانى)، آیت الله نائینی،
برخی آثار	ارشاد السایل / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده الدر المنضود في أحکام الحدود / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
کد مولف	11

ولادت

سيد محمدرضا گلپايگانى، از مراجع تقلید شیعه، در روز دوشنبه هشتم ماه ذى قعدۀ سال 1316 هجرى قمرى، در روستاى «گوگد» كه در 6 كيلومترى شهرستان گلپايگان قرار دارد، در خانوادۀ علم و سيادت و تقوا ديده به جهان گشود. پدر ايشان مرحوم سيد محمد باقر گلپايگانى از روحانيون متقى و پارساى محل به شمار مى‌رفت تا آنجا كه به او لقب امام داده بودند.

گويا وى تا سن 64 سالگى فرزند ذكورى نداشت و سرانجام بعد از تشرف به آستان قدس رضوى و توسل به عنايات امام هشتم عليه السّلام خداوند به او فرزند ذكورى لطف فرمود كه نام او را محمد رضا نهاد. متأسفانه ديرى نپاييد كه اين كودك خردسال در سه سالگى سايۀ مادر و در 9 سالگى سايۀ پدر را از دست داد و غبار يتيمى بر چهرۀ او نشست، ولى سختيهاى دوران كودكى او را آبديده ساخت تا بتواند انسان مقاومى باشد و در مقابل حوادث و رويدادها كوه‌آسا بايستد.

تحصيلات

حضرت آيت الله گلپايگانى در زادگاه خويش (گلپايگان) پس از خواندن مقدمات به تحصيل علوم دينى پرداخت و در اين ميان از اساتيد خود به ويژه دو استاد بزرگش بهرۀ بيشترى برد:

حاج سيد حسن موسوى برادر بزرگ آيت الله العظمى آقاى خوانسارى.
حاج شيخ محمد باقر گلپايگانى (دايى بزرگوار آيت الله صافى و شوهر خواهر آيت الله گلپايگانى)

اين شخصيت بزرگ از نظر جامعيت كم نظير بود. رهبر فقيد انقلاب حضرت امام خمينى دربارۀ اين عالم بزرگ فرمود: «سالى مرحوم حاج شيخ محمد باقر گلپايگانى از قم عازم گلپايگان بود و ما براى اينكه از وجود او بهره بگيريم حاضر شديم پياده در كنار ركاب او سفر كنيم و از او علم بياموزيم».

هجرت به اراك

شرايط تحصيلى آيت الله گلپايگانى به مرحله‌اى رسيد كه ناگزير گشت از زادگاه خويش به مركز علمى بزرگترى هجرت نمايد و در آنجا تحصيل كند. در آن ايام مرحوم آيت الله العظمى حايرى يزدى حوزه‌اى را در اراك از سال 1332 هجرى قمرى تأسيس كرده و آوازۀ آن در منطقه پيچيده بود. از اين جهت آيت الله گلپايگانى در سال 1336 هجرى قمرى در 20 سالگى وارد حوزۀ اراك گرديد و علاوه بر استفاده از محضر درس مرحوم ملا محمد تقى گوگدى از دروس آيت الله حايرى بهره گرفته و تا سال 1340 هجرى قمرى، در آن شهر اقامت گزيد.

هجرت به قم

در سال 1340 هجرى قمرى، برابر با فروردين ماه 1301 هجرى شمسى، آيت الله حايرى به جهت زيارت آرامگاه دخت گرامى موسى بن جعفر عليه السّلام به قم مشرف شدند. علما و بزرگان قم از ايشان درخواست كردند كه در قم اقامت گزيده و حوزه را به اينجا منتقل سازد. آيت الله حايرى بنا گذاشت كه در اين مورد استخاره‌اى كند. وقتى قرآن را گشود، اين آيه آمد: «و ائتوني بأهلكم أجمعين» (يوسف آيۀ 93)

آيۀ مزبور حامل پيام يوسف به پدر و مادر است كه همگى از كنعان به سوى مصر حركت كنيد. مرحوم حايرى با ديدن اين آيه تصميم بر اقامت گرفت و به تدريج فضلا و طلاب از اراك به شهر مقدس قم مهاجرت كردند. آيت الله گلپايگانى نيز پس از چهار ماه بنا به دعوت مؤسّس حوزۀ علميّۀ قم وارد اين شهر شده و تا پايان عمر، يعنى قريب 74 سال در اين شهر مقدس باقى ماند.

اساتيد

اندك زمانى از تأسيس حوزه نگذشته بود كه دو مرجع بزرگ، آيت الله نائينى و آيت الله اصفهانى با فشار دولت انگليس از طرف حكومت وقت عراق به ايران تبعيد شدند و از آن جهت كه هيچ جا براى اقامت آنان در ايران مناسب‌تر از حوزۀ علميّۀ قم نبود، در اين شهر رحل اقامت افكنده و به افاده و افاضه در آن پرداختند.

آيت الله حايرى مؤسّس حوزه علاقه‌مند بود كه شاگردان فاضل وى از اين دو مرجع بزرگ بهره بگيرند. از اين جهت مرحوم آيت الله گلپايگانى اين فرصت را مغتنم شمرده و از اين دو استاد عاليقدر استفاده كرد. اما در عين حال، استخوان‌بندى اصلى و شكل‌گيرى عمدۀ تفكر فقهى و اصولى آيت الله گلپايگانى مرهون دو شخصيت بزرگ علمى مقيم قم مى‌باشد كه يكى آيت الله حايرى و ديگرى آيت الله بروجردى است.

مرحوم آيت الله العظمى بروجردى در 9 صفر 1364 هجرى قمرى، وارد حوزۀ علميّۀ قم شد و 17 سال در اين شهر اقامت گزيد و آيت الله گلپايگانى تقريبا 7 سال از محضر علمى اين عالم بزرگ بهره برد.

مرجعيت

پس از درگذشت آيت الله بروجردى ادارۀ حوزه به عهدۀ شخصيت‌هايى گذارده شد كه ايشان يكى از آنها بود. در جلسه‌اى كه پس از درگذشت آيت الله بروجردى در بيت ايشان تشكيل گرديد آيت الله گلپايگانى نيز شركت داشت و قرار شد زعامت حوزه را با همكارى ساير بزرگان مشتركا بر عهده گيرند.

آثار و خدمات

حضرت آيت الله گلپايگانى در مدت زعامت خود كارهاى ارزشمند فراوانى را انجام داده است. از جمله آثار و خدمات اجتماعى ايشان مى‌توان به اين موارد اشاره كرد:

تأسيس بيمارستان گلپايگانى
تأسيس مدارس علمى تحت برنامه
تأسيس دار القرآن
انتشار مجلۀ رسالة القرآن
برنامۀ معجم فقهى و خدمات فراوان ديگر.

برنامۀ زندگى

از ويژگيهاى آشكار رهبران فكرى جامعۀ بشرى رعايت نظم در برنامۀ زندگى و بهره‌ورى از اوقات است. آيت الله گلپايگانى در زندگى خود بسيار منظم بوده و از تمام لحظات عمر خويش بهره مى‌بردند.

ايشان همواره قبل از طلوع فجر از خواب بيدار مى‌شدند و نماز شب مى‌خواندند و پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب، آيات مبارك قرآن را تلاوت مى‌نمودند. سپس مقدار كمى استراحت كرده و پس از صرف صبحانه تا نزديك ظهر به تدريس علوم اهل بيت عليهم السلام و پاسخ به استفتائات و ملاقات با مردم مى‌پرداختند.

پس از نماز ظهر و عصر و تعقيبات آن و صرف نهار، كمى مى‌خوابيدند و پس از آن به نامه‌هاى وارده پاسخ داده و تا نزديك غروب با مردم ديدار داشتند. اين برنامۀ تدوين شده تا واپسين روزهاى عمر آن مرجع ادامه داشت. (نامداران راحل صفحۀ 401)

تأليفات

آيت الله گلپايگانى از زمان آيت الله حايرى به تدريس اشتغال داشته و حوزۀ درس او يكى از حوزه‌هاى گرم به شمار مى‌رفت. پس از درگذشت آيت الله بروجردى ايشان تدريس خود را به مسجد اعظم انتقال داد و قريب 30 سال در اين مسجد به تدريس فقه پرداخت كه نتيجۀ آن كتابهاى فقهى فراوانى است كه اكثرا به قلم شاگردان ايشان به رشتۀ تحرير درآمده است و اينك به نام برخى از آنها اشاره مى‌شود:

رساله‌اى در باب ولايت فقيه
الدر المنضود في أحكام الحدود
نتايج الأفكار
تعليقه‌اى بر عروة الوثقى
افاضة العوائد (حاشيه بر درر الفوائد)
تقريرات درس آيت الله العظمى حايرى
هداية العباد
رساله‌اى در امر به معروف و نهى از منكر
بغية الطالب في التعليق على بيع المكاسب

ارتباط با امام خمينى

حضرت آيت الله گلپايگانى با رهبر كبير انقلاب امام خمينى - قدس سره - از دير باز ارتباطى صميمى و بسيار نزديك داشتند. سابقۀ اين روابط به هفتاد سال پيش و محفل درس استاد بزرگوارشان مرحوم آيت الله حايرى مى‌رسد. در آنجا بود كه اين دو بزرگوار با يكديگر آشنا شده و اين آشنايى به صميميت و يكرنگى مبدل شده و پس از هجرت مرحوم حايرى به قم در 1340 هجرى قمرى ادامه يافت.

در زمان آيت اللّه بروجردى هر دو با هم و در كنار هم به شور و مشورت در امور حوزه و رايزنى در امور مهم پرداختند. با وفات مرحوم آقاى بروجردى و شروع توطئه‌هاى گوناگون رژيم ستمشاهى براى محو مظاهر اسلامى، اين دو بزرگوار در كنار هم براى ستيز با اين برنامۀ ننگين به پا خاستند و جلسات مشورتى بسيار تشكيل دادند.

پس از تبعيد امام خمينى به تركيه، تلگرامى براى ايشان مخابره كردند و مراتب نگرانى خويش را اعلام نمودند. متن اين تلگرام چنين بود:

«آنكارا، وسيلۀ سفارت كبراى ايران

بعد از سلام و استفسار از سلامت وجود محترم، اقدام تبعيد حضرت عالى و توهين به مقام شامخ روحانيت نزد ملت شيعه با نگرانى شديد مواجه گرديد. آرى در كشورى كه بر حسب عقيده اكثر ملّت آن، تنها مرجع صلاحيتدار، روحانيت است و حتى در نقض و ابرام قوانين نظر آنها قاطع است، جاى كمال تأسف است كه به علماى اعلام جسارت نموده و اشخاصى كه فقط با پيروى از تعاليم عاليۀ اسلام صلاحيت اشغال مقامات را دارند، ايشان را ستون پنجم خوانده و با تعبيرات زننده مورد تعرض قرار دهند. حقير براى جبران اين حادثه حسب الوظيفه اقدام نموده و مى‌نمايم. عزّ اسلام و مسلمين و تنبه مصادر امور و مراجعت حضرت عالى به حوزۀ علميّه را از خداوند متعال مسئلت دارم.

9 رجب 1384 محمد رضا گلپايگانى»

رحلت

اين خورشيد فقاهت سرانجام پس از 32 سال مرجعيت و نزديك به 70 سال تدريس در حوزۀ علميّه و بعد از 98 سال زندگى پربار و با بركت در عصر پنجشنبه 24 جمادى الثانى 1414 هجرى قمرى، برابر با 18 آذر ماه 1372 هجرى شمسى، در بيمارستان شهيد رجايى تهران دعوت حق را لبيك گفته و چهره در نقاب خاك كشيد و جهانى را به سوگ خود نشانيد.

فرداى آن روز پيكر پاك آن اسطورۀ علم و تقوا در ميان اندوه فراوان امت مسلمان در تهران و قم تشييع گرديد و بعد از اجراى نماز توسط آيت الله صافى در جوار حرم مقدس حضرت معصومه سلام الله عليها به خاك سپرده شد.

وصيت نامه

حضرت آيت الله گلپايگانى در بخشى از وصيت نامۀ خود مى‌فرمايد:

«در مورد حوزه‌هاى علميّه به حضرات آيات و اساتيد محترم و طلاب عزيز تذكرا عرض مى‌نمايم، عظمتى كه هم اكنون براى حوزه‌هاى علميّه به ويژه درخشش چشمگير جهانى حوزۀ علميّۀ قم پس از انقلاب اسلامى ايران حاصل شده و موفقيتهايى به دست آمده است كه از شرق و غرب، دست نياز به اين مركز شيعه دراز شده است، نتيجۀ ارشادات و تبليغات و زحمات و فداكاريها و تحمل صدمات و مشقات علماى سلف و فقهاى بزرگوارى است كه به دست شما سپرده شده است».

ايشان در بخش ديگرى از وصيت نامۀ خود مى‌فرمايد:

«حفظ اصل جمهورى اسلامى را لازم مى‌دانم و بر مسئولين محترم است كه از خط مستقيم اسلام منحرف نشوند و سعى كنند روز به روز نظام با اسلام تطبيق بيشتر پيدا كند و دور از هر اختلاف، با اتحاد از اين عطيۀ الهى پاسدارى نمايند و خير و صلاح و رسيدگى به حال مستمندان را وجهۀ همت قرار دهند و بر مردم است كه در حفظ دست آوردهاى انقلاب اسلامى كوتاهى نكنند و سعى و كوشش خود را در پشتيبانى حاكميت اهداف قرآن مجيد و اعلاى كلمۀ اسلامى به كار گيرند و رضاى حضرت بقية الله روحى و ارواح العالمين له الفداء را در اعمال و كردار خود منظور دارند». (به نقل از فروغ فقاهت)

پيام تسليت رهبر معظم انقلاب حضرت آيت الله خامنه‌اى

بسم الله الرحمن الرحيم

إنا لله و إنا إليه راجعون

با تأسف و اندوه فراوان، خبر مصيبت بار فقدانى بزرگ و جبران ناپذير را دريافت كردم. عالم بزرگ، فقيه نام‌آور، مرجع تقليد عظيم الشأن، عبد صالح و تقى نقى زكى، آيت الله العظمى آقاى حاج سيد محمد رضا گلپايگانى - قدس الله نفسه و أعلى الله مقامه - دار فانى را وداع كردند و پس از عمرى مشحون از حسنات با نامۀ عملى سرشار از خيرات و مبرات، دعوت معبود را لبيك گفته، به پيشگاه محاسبۀ الهى شتافتند.

اينجانب با قلبى متألم و با تضرع و ابتهال از حضرت حق جلت عظمته مسئلت مى‌كنم كه اين ميهمان نيكوكار و مطيع را با «سلامٌ قولاً من ربّ رحيم» استقبال و ضيافت فرموده، به مرتبۀ والاى لقاء الله نايل فرمايد و بهترين پاداش صالحان را به وى ارزانى دارد. اين شخصيت والاى علمى كهنسال در ميان مراجع عظام تقليد، يكى از موفق‌ترين و سعادتمندترين‌ها بودند.

سى و دو سال مرجع تقليد، حدود هفتاد سال مدرس حوزۀ علميّۀ قم و حدود هشتاد و پنج سال سرگرم فرا گرفتن و آموختن فقه آل محمد عليهم السلام بودند.

اولين مدرسۀ علوم دينى به سبك جديد را ايشان در قم تأسيس كردند. اولين مؤسّسۀ بزرگ قرآنى را ايشان در قم بنيان نهادند. اولين فهرست بزرگ فقهى و حديثى با استفاده از دانش و اختراعات جديد بشرى را ايشان پديد آوردند. صدها مدرسه، مسجد و مؤسّسۀ تبليغ دين را در سراسر كشور و در كشورهاى ديگر بنياد كردند. هزاران شاگرد را از فقه پخته و عميق خود بهره‌مند ساختند. بسيارى آرا و نظرات فقهى كه حاكى از روشن‌بينى و ذهن نوگراى ايشان بود ارايه كردند و بالاتر از همه، با منش و رفتار پرهيزكارانه و با طهارت و تقوايى كه مى‌توانست براى علما و فقها الگويى زنده و ملموس باشد، عمرى پربركت را به زهد كامل گذرانيدند.

آن بزرگوار يكى از استوانه‌هاى انقلاب و نظام جمهورى اسلامى به شمار مى‌آيد. در دوران اختناق و در مقابله با حوادث سهمگين سالهاى تبعيد امام خمينى - قدس الله نفسه الزكية - مواردى پيش آمد كه صداى اين مرد بزرگ، تنها صداى تهديد كننده‌اى بود كه از حوزۀ علميّه برخاست و به نهضت شور و توان بخشيد. پس از پيروزى انقلاب در قضاياى عمومى كشور، حضورى بارز و پشتيبانى صريح از نظام جمهورى اسلامى و از مقام منيع رهبرى و شخص شخيص امام راحل - قدس الله نفسه الزكية - داشت و مورد تكريم و احترام بليغ آن حضرت بود. فقدان اين بقية السلف اعاظم و اين ملجأ و مرجع مؤمنان ثلمه‌اى بزرگ و ضايعه‌اى جبران ناپذير است.

اينجانب مصيبت اين فقدان تأسف بار را به پيشگاه حضرت بقية الله الاعظم ارواحنا فداه و به علماى عظام و مراجع تقليد و حوزه‌هاى علميّه و به عموم شيعيان و علاقه‌مندان و مقلدان ايشان و به خصوص به بيت شريف و منيع و آقازادگان محترم ايشان تسليت مى‌گويم و در اين شب جمعه رحمت، لطف و تفضل و غفران الهى را براى ايشان مسئلت مى‌نمايم.

سيد على خامنه‌اى

24 جمادى الثانى 1414 برابر با 18 آذر ماه 1372